گنبد نمکی خورموج
نام انگلیسی: Khourmoj Salt Dome
نام فارسی : گنبد نمکی خورموج
گنبد نمکی خورموج در موقعیت جغرافیایی N2838 E5131 در استان بوشهر واقع است. گنبد خورمج در جنوبى ترين بخش ميانى کمربند چين و تراست زاگرس و در حاشيه جنوبى طاقديس کوه بيرامى به صورت کوهستانى صعب العبور يک گنبد فرسوده ایجاد کرده است. گنبد خورمج در 80 کيلومترى شرق بندر بوشهر و در 10 کيلومترى شمال شرق شهرستان خورموج قرار دارد. دسترسى به اين گنبد از طريق جاده شهرک شهيد مدرس به لاور امکانپذير است. به علت توپوگرافى خشن دسترسى به بسيارى از ارتفاعات دشوار است. از طريق آبراهه هايى که پيرامون اين گنبد وجود دارد و همچنين آبراهه اصالى که از شمال به جنوب سر تا سر کوهستان را طى مى کند مى توان به تمام قسمتهاى گنبد دسترسى داشت.
وسعت گنبد حدود 50 کيلومتر مربع است. بلندترين نقطه کوه از سطح دريا 700 متر ارتفاع دارد و ارتفاع پايينترين رخنمون هرمز از سطح دريا حدود 200 متر است. درجه حرارت در روزهاى تيرماه گاهى به 50 درجه مى رسد اما حداقل دما در بهمن ماه گاهى کمتر از 5 درجه است. بارش هر سال در فصلهاى زمستان و در بهار اتفاق مى افتد و در صورت وقوع به شکل رگبارهاى تند است که باعث جريان سيلاب در آبراههها مىشود. فرسايش توسط آب باران انجام مى شود. با توجه به شرايط زمين شناسى و ژئومرفولوژى منطقه، جريان آبراهه ها از ديواره هاى پيرامون گنبد به سمت اطراف و در نهايت به سمت جنوب است. صدها آبراهه کوچک و بزرگ با طرح دندريتى کوهستان را زهکش مىکنند و انحلال ناشى از بارندگى هاى پياپى هيچ رخنمونى از نمک را باقى نگذاشته است.
زمين شناسى عمومى گنبد خورمج
گنبد خورمج يک خروجى قديمى از نمک هرمز در ميانه طاقديس کوه بيرامى است. مجموعه رسوبات بدون ارتباط با نمک هرمز شامل رسوبات جوان بستر رودخانه و آبرفتهاى کواترنر (Qt) که به علت فرسايش شديد گنبد و سازندهاى هرمز گسترش قابل توجهى دارند و گاهى تراس هاى رودخانهاى عظيمى ايجاد مىکنند. خاک هاى برجا به همراه برونزدهاى محدود و ناچيزى از اکسيد آهن يکى از مهمترين و وسيعترين واحدهاى سنگ شناسى جوان را در گنبد تشکيل مى دهد البته در ديواره هاى پرشيب اين واحد، گاهى گچ هاى سازند هرمز نيز رخنمون دارد. بر اساس بازديدهاى صحرايى اين واحد 90 درصد از خاک رس تشکيل شده و 10 درصد ديگر شامل اکسيدهاى آهن و گچ است.
ليتولوژى بخش اصلى گنبد و مرتبط با سازند هرمز عبارتست از کوهستانى با وسعت بسيار زياد به ترتيب فراوانى متشکل از شيلهاى سياه، سنگ آهکهاى شيلى تا تودهاى به رنگهاى خاکسترى روشن تا تيره و گاهى قهوهاى، شيلهايى با رنگ روشن کرمى تا قهوهاى،رخنمونهايى از گچ به رنگ سفيد تا خاکسترى روشن در زير پوششى از خاکها و پوشش گياهى ناچيز سطحى و بالاخره رخنمونهايى از مواد ولکانيکى چه به صورت توف هاى داراى لايه بندى در ميان طبقات رسوبى هرمز و چه به صورت قطعات ولکانيکى منفرد که توسط نمک هرمز به سطح راه يافته اند. به علت انحلال هيچ رخنمونى از نمک مشاهده نمىشود و تنها رخنمونهايى از گچ تنها واحد تبخيرى از سازند هرمز است. براى اطمينان از انحلال کامل نمک بسيارى از آبراهه ها و چشمه ها مورد بررسى قرار گرفت که در هيچ مورد از آنها نه تنها ميزان نمک به حد اشباع نمىرسد، بلکه آب فقط اندکى شورى دارد. بر اساس تحقيق از ساکنين محلى گنبد خورمج به کوه شيرين معروف است.
ساختمان گنبد خورمج و پى جويى
نمک هرمز پس از حرکت به طرف بالا و خروج از راس طاقديس کوه بايرامى به طرف جنوب بر روى يال طاقديس جارى شده و نتيجه تشکيل روانهاى عظيم از نمک بوده است. حرکت نمک با ايجاد ساختمانهاى متنوعى همراه است که مهمترين آن ساختمانهاى چين خورده از نوع تايت در ساير واحدهاى نامحلول سازند هرمز خواهد بود که پس از انحلال نمک مى تواند طرح حرکت آن را نمايش دهد. همچنين ميتوان تغيير شکلهاى حاصل از فرايندهاى تشکيل گنبد نمکى را در سنگ هاى رسوبى نامحلول و سخت سازند هرمز بررسى کرد. شکل 3-14 نماى عمومى از رخنمونهاى هرمز را در روانههاى گنبد خورمج نشان مىدهد. در اين شکل چين هاى تايت که در زمان تشکيل از نوع خوابيده بوده اند معرف جريان قديمه نمک هستند اما در حال حاضر شيب عمومى سطح محورى چينها به طرف جنوب و نشانه تاثير فرايندهاى حاصل از انتشار زاگرس بر گنبد نمکى است.
با وجود اطمينان از عدم دستيابى به پتاس برنامه پى جويى درگنبد خورمج به طور گسترده پيگيرى شد. از آنجايى که شيلهاى سازند ه مز در گنبد خورمج مملو ازگوگرد و احتمالا مواد آلى است لذا بنظر مى رسد بايد براى وجود انواع کاتيون ها و بويژه اورانيوم بررسى شود. وضعيت اين گنبد از نظر عدم وجود رخنمون نمکى به اطلاع ناظر محترم پروژه رسانيده شد . پس از انجام هماهنگى هاى لازم با مديريت محترم گروه اکتشاف عمومى سازمان زمينشناسى برنمه سنتيلومترى براى بخش کوچکى از گنبد اجرا گرديد. نتايج سنتيلومترى نشان مىدهد که شيلهاى سياه رنگ و همچنين آهکهاى هرمز هيچ آنومالى ندارند اما رخنمونهاى کوچکى از شيلهاى زرد تا قهوهاى روشن تا 4 برابر مقدار متوسط سنگ هاى گرانيتى پالس توليد مىکند.