✿جایگاه انتظار در شكل‌گیری جامعه مهدوی ✿

[گمنام]

​

​

جامعۀ منتظر

​

جامعه
جامعه به عبارتی محلی برای رشد انسانی انسان‌ها است. جامعه یك حوزۀ زیستی است ، بصورتی كه در آن برای همه افراد موانع رشد مفقود و مقتضیات رشد موجود باشد. اگر جز این باشد، تجمع (شلوغی ، ازدحام) هست، یعنی انسانهایی و خاندانهایی -اگر چه بسیار- در محدوده ای جغرافیایی -اگرچه وسیع و با امكانات- گرد آمده اند لیكن جامعۀ انسانی تشكیل نیافته است.

ممكن است این مسأله مطرح شود كه به چنین تجمعی نیز جامعه اطلاق می‌شود، منتهی فاسد و فاقد رشد.این سخن بر حسب اصطلاح درست است -چنانكه فارابی نیز چندین «مدینه» (جامعه) تصور كرده است- لیكن جامعه به معنای راستین آن (و با توجه به فلسفه ای كه باید در تجمع‌های انسانی نهفته باشد) ، همان جمع زیستی ای است كه بستر هر گونه رشد انسانی در آن فراهم باشد.و روشن است كه در میان همۀ حركتهای سازندۀ انسانی، در سرتاسر تاریخ بشری جامعه سازی ، مهمترین همۀ آنها بوده است.و اكنون نیز چنین است، و در آینده نیز چنین خواهد بود.
نیز روشن است كه مذهب‌ها و مكتب‌ها و فلسفه‌های اجتماعی ـ در صورتی كه دارای محتوایی در خور باشند ـ هر كدام برای جامعه‌سازی، مبانی و اصولی خاص دارند، و حاكم شدن ارزش‌هایی ویژه را ملاك تحقق جامعۀ مورد نظر می‌شمارند.
مهم‌ترین و معتبرترین كتابی كه برای ساختن جامعۀ انسانی ـ با نظر به همۀ ابعاد ـ وجود دارد و این هدف را بارها و بارها در خود تأكید كرده، قرآن كریم است.
قرآن كریم، در بسیاری از آیات «ناس، مردم» را مورد خطاب خود قرار داده است؛ و این چگونگی، شالودۀ اصلی جامعه سازی است، نه گروه سازی.[۱]​

 

[گمنام]

جامعه منتظر
جامعۀ منتظر جامعه ای است كه بر مبنا قرآن و در خط اهداف قرآنی باشد، جامعۀ منتظر جامعه ای است كه كلیه فعالیتها و جهتگیری‌هایش مطابق با قرآن و سنت باشد و همواره بكوشد تا روحیۀ انتظار را در میان جامعه تقویت نماید.

سیاست آن، حاكمیت آن، اقتصاد و معشیت مردم آن، سلامت بازارها و معاملات آن، عدم تبعیض و تفاوتهای ناروا در زندگی مردمان آن، قضاوت و تواضع و ادب قاضیان آن، زهد عالمان و سلامت زندگی واعظان آن، عدالت و تعهد و پارسایی امامان جمعه و جماعت آن، ادب و انسانیت مأموران نظامی و انتظامی آن، برخورد سالم مأموران اداری آن، حذف تكاثر و متكاثر از آن، محور اِتراف و اسراف از آن، ناپدید شدن آثار فقر و محرومیت از زندگی قشرهای گوناگون آن، از میان بردن رابطه بازی و رابطه سازی در آن، حفظ كرامت و ارزش انسان در آن، و خلاصه دیده شدن آثار «إنَّ اللهَ یأمرِ بالعدل» و «لِیَقُومَ النّاسُ بالقسط» در آن جامعه و در قضاوت و اقتصاد و شئون دیگر آن، همه و همه مطابق با قرآن، سنت و عدالت باشد و در چنین جامعه ای است كه انتظار معنا پیدا می‌كند.

انتظار چیست؟
اگر بخواهیم مفهوم انتظار در مكتب تشیع را در چند جمله بیان كنیم می‌توانیم بگوییم كه انتظار در مكتب تشیع، حالت انسانی است كه ضمن پیراستن وجود خویش از بدی‌ها و آراستن آن به خوبی‌ها، در ارتباطی مستمر با امام و حجت زمان خویش همه همت خود را صرف زمینه سازی ظهور مصلح جهانی نموده و در جهت تحقق وعده الهی نسبت به برپایی دولت كریمه اهل بیت(ع) با تمام وجود تلاش می‌كند.

 

[گمنام]

منظور از انتظار خلاقانه چیست؟
انتظار خلاق، انتظار فعال است كه با تفكر همراه است، نه انتظار منفعل كه با ذهن بسته همگام است.

منتظرِِ خلاق به دنبال یافتن راه‌هایی است كه بتواند انتظار را دلنشین و پویا سازد، ولی منتظر غیر خلاق، منفعلانه به یك راه بیشتر فكر نمی كند، سوختن و ساختن.

بطور مثال، شخصی كه منتظر مهمان عزیزی است، خودش را برای ورود مهمان آماده می كند و شرایط مطلوبی را فراهم می نماید و تمام تلاش خود را به كار می‌بندد تا با گشاده رویی به استقبال مهمانش برود.

این نوع انتظار، انتظار سازنده است، زیرا منتظر می كوشد تا با آماده كردن خود و اطرافیانش شرایط لازم را برای ظهور چیزی كه منتظر آن است فراهم نماید.

در مورد ظهور منجی عالم بشریت، حضرت مهدی(عج) نیز دقیقاً همین مسأله وجود دارد. در راستای انتظار است كه حالتی دیگر، به انسان می‌دهد و جان او را ( آماده ) می‌سازد.بنابراین «انتظار آماده گر، یا به عبارتی انتظار مطلوب» می‌تواند خود سازنده شناخت و بصیرتی باشد كه به واسطه آن منتظر ، حضور حضرت را با عمق جان احساس نماید.

از این روست كه در فرد منتظر به فرض صادق بودن وی در دعوی خود ، آثار زیر نمایان می‌گردد.

 

[گمنام]

خودسازی فردی
خودیاری اجتماعی (فرد با همكاری دیگر منتظران به اصلاح جامعه خویش می‌پردازد.)

حل نشدن در فساد محیط
در این جا به اختصار به توضیح دو مورد اول بسنده می‌كنیم.

خودسازی فردی
در این حالت شخص منتظر باید بكوشد تا روح و فكر خود را تصفیه كند و جان و جسم خود را از لوث آلودگی‌ها پاك نماید.

زیرا می‌بایستی وجود او برای پذیرش حقایق آمادگی لازم را داشته باشد.

خودیاری‌های اجتماعی
منتظران راستین در عین حال، وظیفه دارند كه علاوه بر اصلاح خویش، در اصلاح دیگران نیز بكوشند؛ زیرا برنامه عظیم و سنگینی كه انتظارش را می‌كشند یك برنامه فردی نیست؛ برنامه ای است كه تمام عناصر تحول باید در آن شركت نمایند، باید كار بصورت دسته جمعی و همگانی باشد.

كوششها و تلاشها باید هماهنگ شود و عمق و وسعت این هماهنگی باید به عظمت همان برنامه انقلاب جهانی باشد كه انتظار آن را دارند.
بنابراین منتظران واقعی علاوه بر این كه به اصلاح خویش می‌كوشند، وظیفه خود می‌دانند كه در جهت اصلاح دیگران نیزتمام تلاش خود را بكار گیرند.

ارتشی كه در انتظار جهاد آزادیبخش به سر می‌برد، حتماً به حالت آماده باش كامل در می‌آید، سلاحی كه برای چنین میدان نبردی شایسته است به دست می‌آورد، سلاحهای موجود را اصلاح می‌كند؛ سنگرهای لازم را می‌سازد، آمادگی رزمی نفرات خود را بالا می‌برد، روحیه شجاعت و شهادت طلبی را در افراد خود تقویت می‌كند، و شعله عشق و شوق برای چنان مبارزه ای را در دل فرد فرد سربازانش زنده نگه می‌دارد؛ ارتشی كه دارای چنین آمادگی نیست هرگز در انتظار بسر نمی برد و اگر بگوید دروغ می‌گوید؛ انتظار یك مصلح جهانی به معنای آماده باش كامل فكری ، اخلاقی، مادی و معنوی، برای اصلاح همه جهان است.

 

[گمنام]

فضیلت انتظار
در روایات و كتب اسلامی معتبر مقام و منزلت خاصی برای منتظران موعود برشمرده شده است و گاه انسان را به تعجب وا می‌دارد كه چگونه ممكن است عملی كه شاید در ظاهر ساده جلوه كند از چنین فضیلتی برخوردار باشد.

البته با تأمل بر فلسفه انتظار و وظایفی كه برای منتظران واقعی آن حضرت برشمرده شده است سرّ این فضیلت روشن می‌گردد.

در این جا به ذكر حدیثی از امام سجاد(ع) بسنده می‌كنیم. سید الساجدین(ع) منتظران را برترین مردم همه روزگاران بر می‌شمارند:
…إنّ أهلَ زَمانِ غَیبَتِهِ القائِلونَ بِإِمامَتِهِ المُنتَظِرونَ لِظُهُورِهِ أفضَلِ مِن كُلِّ أهلِ َزمانٍ.[۲]
آن گروه از مردم عصر غیبتِ امام دوازدهم كه امامت او را پذیرفته و منتظر ظهور او هستند برترین مردم روزگاران هستند.

با مشاهده روایات متعدد در فضیلت انتظار و شخص منتظر در می‌یابیم كه انتظار از فضیلت برجسته ای برخوردار است و این نكته ما را بر این وا می‌دارد كه توجه و تأمل بیشتری بر این موضوع داشته باشیم و نقش انتظار را در ابعاد مختلف بررسی نماییم.[۳]

انتظار حلقۀ اتصال شیعه با امام معصوم
«ولایت» و «امامت» ركن اساسی مكتب تشیع است و اعتقاد به ضرورت وجود حجت خدا و امام معصوم در هر عصر و زمان از مهمترین نقاط تمایز این مكتب از سایر مكتب‌هاست.از دیدگاه شیعه پذیرش ولایت معصومین(ع) و به طور كلی تسلیم در برابر امام عصر(عج)، سرآمد همۀ فضیلت‌ها و شرط اساسی قبولی همۀ اعمال عبادی است.

با توجه به این نكات در می‌یابیم كه «انتظار» در زمان غیبت و عدم حضور ظاهری امام در جامعه به نوعی اعلام پذیرش ولایت و امامت آخرین امام از سلسلۀ امامان شیعه است و همین انتظار موجب می‌شود كه ارتباط شیعیان با امامشان، اگر چه به صورت ارتباط قلبی و معنوی، حفظ شود و آنها در همۀ اعصار از فیض وجود امامشان برخوردار باشند.

 

[گمنام]

پویایی معطوف به هدف
زندگی، زمانی با معنا است كه جوهر حركت در آن باشد و به تعبیر دیگر، انسانی كه پویا و فعّال و پر تحرك است، معنایی برای بودن خویشتن می‌یابد؛ زیرا می‌تواند خود را از سطح ركود و روزمره گی، به مرحلۀ پویایی برساند.

انتظار امام عصر(عج)، در منتظرانش ، شامل دو مؤلفه «پویایی» و «معطوف ِ به هدف بودن» است؛ زیرا منتظرِ به جامعه ای می‌اندیشد كه تمامی وعده‌های انبیاء و اولیای الهی در آن به وقوع خواهد پیوست و از این روی تلاش می‌كند تا به میزان توانایی و درك مسئولیت خویش، در ساختن چنین جامعه ای سهیم باشد.

از سوی دیگر، او می‌داند كه برای چه تلاش می‌كند؛ انگیزه ای آشكار، منطقی، معقول و قابل دفاع دارد؛ بنابراین تمامی تلاش‌های او، معطوف به هدفی والا به نام «انتظار ِ ظهور» می‌شود و این هدفی معنادار و ارزشمند است.

در یك جمع بندی، آثار تربیتی انتظاری پویا و معطوف به هدف ، عبارتند از:
الف) به جریان افتادن نیروهای نهفته و استعدادهای بالقوه افراد جامعه، در پرتو دوران سخت انتظارو در یك جامعه منتظر؛

ب) پالایش درون و به مرحلۀ خلوص رسیدن به جهت طولانی شدن دوران غیبت؛

ج) معنا یافتن زندگی در پرتو پویایی معطوف به هدف، با نگاه تطبیقی به زندگیِ بدون هدف و فرجام آن تهی شدن از درون و روزمره گی است؛

د) فراتر رفتن از مرز انسان متعادل و رسیدن به مرحله انسانِ متعالی.

و) از سطح و مرحلۀ رنج‌های حقیر مادی، رها شدن و به وادی رنج‌های عظیم معنوی و دغدغه‌های بزرگ انسانی ، گام نهادن؛ همچون رنج انتظاری راستین و طولانی را بر دوش كشیدن و چشم به دروازه‌های روشن ظهور داشتن.

 

[گمنام]

استقرار وحدت و هم بستگی
چنانچه، انتظار را به عنوان یك آرمان بنگریم، در جنبه‌های فردی و اجتماعی نیز دارای آثاری خواهد بود.


شاخصه‌های جامعه منتظر

جامعه منتظر باید بكوشد تا از استضعاف رهایی یابد زیرا استضعاف یكی از عوامل (غیبت) منجی و مصلح جهانی می‌باشد.

برطرف كردن استضعاف اجتماعی ما را به سمت جامعه مطلوب سوق می‌دهد.

در این جا ضروری است در رابطه با مفهوم استضعاف به طور خلاصه توضیحاتی را بیان نماییم.

با تفكر در آیه ۵ سورۀ قصص این سؤال مطرح می شود كه عبارت اَلذّین استُضعِفُوا فِی الاَرضِ به چه كسانی اطلاق می شود؟

و این طائفۀ ضعیف چه كسانی هستند كه خداوند به آنها این چنین وعده می دهد؟

«وَ نُریدُ اَن نَمُنَ عَلَی الذَّینَ استُضعِفُوا فِی الاَرضِ وَ نَجعَلَهُم اَئِمَّةً وَ نَجعَلَهُم الوارِثین وَ نُمَكِّنَ لَهُم فِی الاَرضِ وَ نُرِیَ فِرعَونَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنهُم ما كانُوا یَحذَروُنَ»؛[۴]

و ما اراده كردیم كه به طائفۀ ضعیف در آن سرزمین منت گزارده و آنها را پیشوایان خلق قرار دهیم و وارث مُلك و جاه فرعونیان گردانیم. و در زمین به آنها قدرت و تمكین بخشیم و به چشم فرعون و هامان و لشكریانشان آنچه را كه از آن اندیشناك و ترسان بودند بنمائیم.

 

[گمنام]

مراد از استضعاف چیست؟
استضعاف اقتصادی
در بحث استضعاف اقتصادی سؤالات زیر مطرح می‌شود:
آیا ضعف اقتصادی دلیل به قدرت رسیدن آنان است؟

آیا ضعف اقتصادی مردم می تواند دلیلی برای به ارث بردن حاكمیت جهان از طرف آنها باشد.

كه اگر چنین باشد ، این سؤال مطرح می شود كه در جهان كنونی مردمان كدام كشور و قاره و…از استضعاف اقتصادی بیشتری دارند؟

آیا آنها حكومت جهانی را به دست خواهند گرفت و آیا خداوند آنان را به عنوان پیشوایان خلق و وارث ملك و جاه فرعونیان قرار خواهد داد.

این مسأله قابل تأمل است كه این حكومت یك حكومت جهانی است و مختص یك قاره ، كشور و یك محدوده نمی باشد.

استضعاف فكری
استضعاف فكری (كسانی كه استضعاف فكری دارند حق را از باطل نمی توانند تشخیص دهند و نمی توانند حتی امام خود را بشناسند و…)

در این جا این سوال مطرح است كه مردم و گروهی كه دارای ضعف فكری هستند آیا می توانند وارث حكومت جهانی باشند.

آیا حكومت جهانی كه به دست افرادی با ضعف فكری قرار گیرد همان حكومت مطلوب اسلامی خواهد بود كه ائمه و انبیاء همواره امید به برپایی آن داشته اند و چه بسا كه تلاش‌های بسیاری را در طی قرون گذشته انجام داده اند.

 

[گمنام]

استضعاف اجتماعی
نظریۀ سوم استضعاف اجتماعی است كه این نوع استضعاف مورد قبول قرآن می باشد.

در تشریح استضعاف اجتماعی می توان به نكات زیر به طور خلاصه اشاره كرد:
استضعاف اجتماعی به معنای تضعیف شدن موقعیت اجتماعی می باشد.

استضعاف اجتماعی در برابر اقتدار اجتماعی است.

نقش استضعاف و اقتدار در بحث مهدویت

استضعاف عامل (غیبت) آخرین امام

اقتدار عامل ظهور و تشكیل دولت مهدوی

استضعاف عامل «ناكامی اجتماعی» انبیاء و امامان

استضعاف، عامل هجرت؛ اقتدار، عامل تشكیل حكومت

توجه به این نكته ضروری است كه استضعاف و اقتدار با ضعف و قدرت شخصی تفاوت دارد. (شاید كسی قدرت شخصی زیادی داشته باشد ولی در جامعه اقتدار نداشته باشد.)

تحقق حاكمیت، نیازمند اقتدار اجتماعی است.
بطور مثال حضرت علی(ع) قدرت شخصی بسیاری داشت بطوریكه در مدح و ستایش قدرت امیرالمؤمنین(ع) همین بس كه او فاتح خیبر است.

ولی با توجه به قدرت شخصی زیاد، آن حضرت بدلیل ضعف اجتماعی یا به عبارتی حمایت نشدن از طرف اجتماع موفق به تشكیل حكومت نشدند.[۵]

 

[گمنام]

جامعه منتظر باید به گونه ای باشد كه كشش و جوششی در درون انسان منتظر ایجاد نماید.

لازمه كشش درونى نسبت به مباحث مهدویت، تلطیف دل است. دل باید نسبت به پذیرش پیام مستعد شود. فخر رازى در تفسیر تلطیف ساختن دل مى‏گوید: «منظور از تلطیف دل آن است كه درون را مستعد توجه به آن قبله كنى». باید بدانیم كه با ترس و وحشت، درون مستعد پذیرش نمى‏شود. شرط پذیرش پیام تربیتى آن است كه درون را با جمال و زیبایى، لطیف ساخته و همه عواطف را متوجه آن مقصود كنیم. هنگامى كه جاذبه در درون انسان به وجود آمد، دیگر خود به دنبال پیام‏ها و ارزشهاى مهدوى مى‏رود.

جامعه منتظر باید ابتدا بتواند مبلغانی را تربیت كند كه انسانی مطیع و منتظر و برخوردار از ویژگى‏ها و شرایط یك انسان منتظر باشند.زیرا كسى كه مى‏خواهد مردم را به برقرارى ارتباط معنوى و عاشقانه با امام زمان(عج) دعوت كند، نخست خود باید این ارتباط را برقرار كرده باشد. به بیان دیگر، باید خود، یك شخصیت مهدوى باشد تا بتواند شخصیت مهدوى بپروراند. در این صورت است كه مى‏تواند یك شخصیت تأثیرگذار در مخاطبان خود باشد.چرا كه پیچیدگى امر تربیت و رساندن پیام‏هاى دینى در شرایط كنونى (كم حوصلگى انسان‏ها، افزایش روش‏هاى اطلاع رسانى و تنوع آن‏ها، اشتغالات ذهنى انسان‏ها به مسائل پیرامون خود و…) مى‏طلبد نیروهایى كه عهده دار ارسال پیام‏هاى دینى هستند بیش از گذشته به روش‏هاى اطلاع رسانى مجهز و به فنون و اصول تعلیم و تربیت، آشنا باشند.

جامعه منتظر می‌كوشد تا با استفاده از حس عاطفى، نگرشى مثبت نسبت به امام عصر(عج) پدید آورد. وقتى نگرش ایجاد شد، در پى آن حتماً تغییر رفتار خواهد بود؛ به‏ویژه در نوجوانان و جوانانى كه در مرحله شكوفایى احساسات و شكل‏گیرى شخصیت هستند.

اگر این احساسات به سوى مهدویت هدایت شود و احساسات و عواطف پاك و معصومانه آنان متوجه وجود مقدس امام زمان(عج) گردد، مطمئنا مهم‏ترین گام تربیتى برداشته شده است.

توجه به این نكته ضروری است كه اعتقاد به وجود منجی و مصلح، می‌تواند عاملی بازدارنده از بسیاری از مشكلات فردی و اجتماعی و… باشد.