فضايل اخلاقي چيست؟

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

مقام دوستی كنندگان در راه خدا
​

مقام دوستی كنندگان در راه خدا روشن است كه دشمنی با این گروه ها نیز از مصداق های آشكار «بغض فی الله» می باشد.

دوستی و دشمنی در راه خدا علاوه بر تنظیم زندگی انسان در این دنیا بر محور امر خدا، در واقع بذری است كه ثمره ارزشمند آن بیشتر در آن دنیا تجلی می كند.
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید:

«یُنصَبُ لِطائفهٍ من النّاسِ كَراسیُّ حولَ العرشِ یَومَ القیامهِ وُجوُهُهُمْ كالقَمَرِ لیلَهَ البَدر یفزَعُ النّاسُ و لایفزَعونَ و یخافُ النّاسُ و لا یخافُونَ هُم اَولیاءُ اللهِ لا خوفٌ علَیهِم و لا هُم یحزَنونَ فَقیلَ مَنْ هُم یا رسول اللهِ؟

قال ـ صلی الله علیه و آله ـ هُمُ المتَحابّوُنَ فی الله»

در روز قیامت صندلی هایی در اطراف عرش الهی برای گروهی از مردم نصب می گردد. صورت آنان همانند ماه شب چهارده نورانی است. تمامی مردم اندوهگینند ولی آنان اندوهی ندارند. مردم می ترسند و آنان نمی ترسند. آنها اولیاء خدا هستند كه هیچ ترس و غمی ندارند. از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ پرسیدند اینان چه كسانی هستند؟ فرمود: آنها كسانی هستند كه در راه خدا دوستی می كنند.

---

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

مفهوم جهاد

​

جهاد یعنی «كوشش كردن، كوشیدن به اندازه طاقت» «كوشش توأم با رنج، تلاش در كار با آنچه در توان باشد.»
وقتی جهاد با كلمه «فی سبیل الله؛ در راه خدا» همراه باشد، مفهوم ویژه ای دارد و هرگونه فعالیت و مبارزه سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی، اقتصادی، با جان و مال و زبان و قلم و فكر را شامل می شود.

اقسام جهاد

1 . جهاد دفاعی
2 . جهاد ابتدایی
3 . جهاد با نفس

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

چشم پاكی
​

در مكتب انسان ساز اسلام، پاكدامنی از ارزش های والای انسانی به حساب می آید و در مقابل، بی عفّتی و بی بندوباری جنسی محكوم شده است. اسلام نخست با راهنمایی و هدایت،مسائل جنسی و شهوانی را كنترل و تعدیل می كند، مسلمانان را به عفاف و پاكدامنی فرا می خواند، سپس با تدابیر حكمت آمیز و اصولی زمینه های انحراف را از میان بر می دارد. هم به پیروان خویش دستور می دهد، بی عفتی نكنند و هم از آنان می خواهد كه اسباب لغزش و گناه دیگران را فراهم نسازند.

چشم چرانی، اولین قدم انحراف
گذرگاه ورود به منجلاب انحرافات و فساد جنسی «چشم چرانی» و نگاه به نامحرم است. نگاههای آلوده، تخم شهوت را در دل بارور ساخته، صاحبش را به فتنه و انحراف مبتلا می كند

حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:

«اَلنَّظرَهُ بَعْدَ النًّظرَهِ تَزرِعُ فی الْقَلبِ الشَّهْوَهَ وَ كَفی بِها لِصاحِبِها فِتْنَه»

چشم چرانی، تخم شهوت را در دل می كارد و چنین كاری برای نگاه كننده كافی است كه منشأ فتنه گردد.

نگاه كردن به ناموس دیگران،خواست شیطان است. چشمی كه تیرهای آلوده نگاه را به نامحرمان پرتاب می كند، محل كمین شیطان است.شیطان از كمان چشم های او ناموس دیگران را نشانه می گیرد.
پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:

«النَّظَرُ سَهمٌ مَسْموُمٌ مِنْ سِهامِ اِبلیسَ...»

نگاه (به نامحرم) تیز زهرآلودی از تیرهای شیطانی است....
امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ فرمود:
«الْعُیونُ مَصائِدُ الشَّیطانَ»
چشمها، كیمنگاه های شیطان است.

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

قناعت

​

امام امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ، یكی از صفات و علایم متقین (پرهیزكاران) را دوری از طمع ورزی دانسته و می فرماید:
«وَ تَحَرُّجاً عَن طَمَعٍ؛ از طمع دوری می كنند».

«طمع» یكی از صفات ناپسندِ اخلاقی است، كه در مقابل آن «قناعت»، یكی از صفات پسندیده اخلاقی قرار دارد. طمع داشتن یكی از بیماری های خطرناك اخلاقی است، كه مفاسد مادی و معنوی فراوانی داشته و انسان را به انواع آلودگی ها و زشتی ها گرفتار می سازد. در مقابل، قناعت ورزیدن، باعث عزّت، سربلندی، آرامش خاطر انسان در دنیا بوده و سبب تكامل فكری، روحی و سعادت وی در عالم آخرت می گردد. در این گفتار، به صورت اختصار درباره این دو صفت؛ یعنی «طمع ورزی» و «قناعت» توضیح خواهیم داد:

طمع چیست؟ قناعت یعنی چه؟

طمع در لغت، به معنای حرص بر چیزی، چشم داشت، فریفته بودن و مال دوستی است در اصطلاحِ علمای اخلاق عبارت است از: توقع داشتن در اموال مردم. به عبارت دیگر، كسی كه به خدا و خودش متكی نبوده و به آن چه دارد قانع و راضی نباشد و همیشه خود را در نقصان و كمبود و محرومیت پنداشته و به مال، مقام، تجملات دیگران چشم بدوزد و پیوسته در صدد بهره برداری از دیگران باشد.

قناعت در لغت، به معنای راضی بودن به آن چه قسمت و روزی انسان است، یا راضی بودن به قلیل و كم.
و قناعت در اصطلاح، حالتی است برای نفس كه باعث اكتفا كردن آدمی به قدر حاجت و ضرورت است.

همچنین گفته شده: قناعت در اصطلاح، عبارت از این است كه انسان بیش از هر چیز به خداوند متعال متكی بوده و به هرچه در اختیار دارد خشنود و سازگار باشد و با عزت نفس و آبرومندی به سر برده و هیچ گاه چشم داشتی به دیگران نداشته و از نداشتن امور مادی و كمبودها اندوه گین و حسرت زده نباشد.

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

قرض الحسنه
​

یكی از اصل های مهمّ اسلامی، اصل قرض الحسنه (وام دادن بدون سود) می باشد كه در قرآن و زندگی امامان ـ ـ اهتمام بسیاری به آن داده شده است. برای روشن شدن مطلب، لازم است در این راستا سه مطلب را مورد بررسی قرار دهیم:

1. معنی قرض الحسنه.

2. قرض الحسنه در قرآن.

3. اهتمام امامان به قرض الحسنه.

معنی قرض الحسنه

واژه «قرض» در ریشه لغوی به معنی بریدن است. از این رو عرب به قیچی كه برّنده است، مقراض می گویند. استعمال این واژه در وام بدون بهره، از این رو كه انسان وقتی می تواند به چنین كار نیكی توفیق یابد كه دلبستگی به مال و ثروت را از خود ببرّد و قطع كند، وگرنه به چنین توفیقی نخواهد رسید. و معنی دیگر بریدن این است كه قرض دهنده قسمتی از اموالش را جدا كرده و به قرض گیرنده می دهد.

لازم به تذكر است كه قرض دادن به قرض پول، منحصر نیست. بلكه شامل قرض كالاهای مختلف نیز می شود. مثلاً همسایه ای می خواهد عروسی كند و نیاز به فرش و ظرف دارد، شما به مدّت یك هفته یا یك ماه، مقداری ظرف و فرش به او قرض می دهید. این كار نیز قرض الحسنه است.
كوتاه سخن اینكه: به طور كلی توفیق به انفاق های مالی به بریدگی و وارستگی بستگی دارد. چرا كه اگر انسان به ثروت دنیا وابسته باشد و از آن دل نكند، هرگز حاضر نمی شود به انسان نیازمندی وام بدون بهره بدهد.

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

سرپرستی یتیمان
​

یكی دیگر از محاسن اخلاق سرپرستی ایتام و تفقّد و محبّت نسبت به آنان است. در زندگی انسانها خلأها و كمبودهایی وجود دارد كه جز از طریق محبّت و دوستی نمی توان آن را جبران كرد و در این میان، كودكان یتیم بیشترین نیاز را احساس می كنند زیرا آنها كه در اثر از دست دادن پدر یا مادر از سرچشمه مهر و محبّت دور افتاده اند بیش از هر چیز به نوازش و محبّت محتاج اند و برای این احساس عاطفی و روحی خواه ناخواه در انتظار پاسخ هستند. از سوی دیگر، وجود چنین افرادی در هر جامعه غیر قابل اجتناب است، زیرا هیچ جامعه ای خالی از حادثه نیست به ویژه در جامعه اسلامی كه جهاد و دفاع از اهمّ واجبات است و بدیهی است در اثر این حوادث خواه ناخواه گروهی پدران و یا مادران خود را از دست داده و بی‎سرپرست باقی می مانند. در چنین محیطی برای رفع این كمبودها باید پیش بینی های لازم را معمول داشت، بدین جهت دین مقدس اسلام مسئله ایتام را به عنوان یك مسئله اساسی و مهم مطرح كرده و مسلمانان را نسبت به سرنوشت آنان از جمیع جهات (اقتصادی، عاطفی، آموزشی و تربیتی و...) مسئول دانسته است.

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

سكوت
​

جنبه مثبت و منفی زبان

نعمت زبان و بیان از ویژگی خاصی برخوردار است، لكن از این نكته نیز نباید غفلت كرد كه زبان دارای دو بُعد مثبت و منفی است و نمی توان گفت چون زبان نعمت عظمای الهی است پس باید هر چه بیشتر آن را به كار انداخت و بدون حساب هر سخنی را بر زبان جاری ساخت بلكه باید در موارد ضروری و مفید از آن بهره برداری كرد.

سخن، بهترین عبادت و زشت ترین معصیت

حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمود:

...و در میان عبادات و طاعاتی كه از اعضاء و جوارح انسان سر می زند عبادتی كم زحمت تر و كم مؤنه تر و در عین حال گرانبهاتر نزد خدا از سخن وجود ندارد البته در صورتی كه كلام برای رضای خدا و به قصد بیان رحمت و گسترش نعمتهای او باشد، زیرا بر همه مشهود است كه خداوند میان خود و پیامبرانش جهت كشف اسرار و بیان حقایق و اظهار علوم پنهانی خود چیزی را جز كلام واسطه قرار نداده و وحی و تفهیم مطالب به وسیله كلام صورت گرفته است، چنانكه میان پیامبران و مردم نیز وسیله ای جز سخن برای ابلاغ رسالت وجود ندارد. از اینجا روشن می شود كه سخن بهترین وسیله و ظریف ترین عبادت است و همچنین هیچ گناهی نزد خداوند سنگین تر و به كیفر نزدیكتر و پیش مردم نكوهیده‎تر و ناراحت كننده تر از سخن نیست.

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

شكر
​

«شكر» در لغت به معنای تصور نعمت در ذهن و اظهار آن در گفتار و كردار است.

شكرگزاری با قلب، زبان و عمل، در روایات اسلامی نیز به همین معنی آمده است و امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید:

«مَنْ اَنعَمَ اللهُ علَیهِ بنِعمهٍ فَعَرَفها بِقلبِهِ فَقَد اَدّی شُكرها»

هر كس نعمت خدا داده را با دل بشناسد، شكرش را ادا كرده است.
و نیز می فرماید:

«شكرُ النِّعمهِ اجتِنابُ المحارِمِ و تمام الشُّكرِ قَولُ الرَّجلِ: الحمدُ للهِ رَبِّ العالَمینَ»

شكر نعمت، دوری از كارهای حرام است و شكر كامل، گفتنِ «الحمد للِّه ربِّ العالَمینَ» است.
مراتب شكر

«سپاسگزاری» در برابر خداوند نعمت گستر در سه مرتبه انجام می پذیرد. قلب، زبان و عمل.
الف) شكر قلبی
قلب «سپاسگزار» همواره یاد نعمت و بخشش «نعمت گستر» و بزرگداشت و تعظیم اوست و در برابر بزرگی و توجّه او اظهار كوچكی و نیاز می كند و با تفكر در كارهای بزرگ و مخلوقات گوناگون خدا و اراده خیررسانی به بندگانش، شگفتی خویش را ابراز می دارد و خضوع و خشوعش افزون می گردد.
ب) شكر زبانی
آن است كه شكرگزار به تمجید و ثناگویی و تسبیح و تهلیل «نعمت دهنده» می پردازد و در حد فكر و توان خود، او را می ستاید. همینطور در قالب «امر به معروف و نهی از منكر» دیگران را نیز به اطاعت از او وا می دارد.
ج) شكر عملی
مرحله سوم شكر، سپاسگزاری عملی در برابر «نعمت گستر» است كه «نعمت پذیر» باید تلاش كند نعمتهای خدا را در راه نافرمانی او به كار نگیرد، بلكه از آنها برای اطاعت و عبادت او كمك بجوید.
تشویق به شكرگزاری

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

در اهمیت فضائل و خصلتهای اخلاقی همین بس كه در قرآن كریم آن را ملاك ارزش انسان دانسته و در مقام ستایش و تمجید پیامبران الهی آنان را به جهت دارا بودن صفات اخلاقی نیكو می ستاید. به عنوان مثال حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ به خاطر برخورداری از سه صفت اخلاقی نیكو ستوده شده است.

«انّ ابراهیم لحلیم أوّاه منیب» همانا ابراهیم بردبار، بسیار مهربان و بازگشت كننده به سوی خدا بود.» و درباره پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرماید: «و انّك لعلی خلق عظیم» «همانا تو صاحب اخلاق عظیم و برجسته ای هستی» و همین آراستگی به اخلاق الهی است كه رمز موفقیت پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در تبلیغ اسلام می گردد، «در پرتو رحمت الهی تو با مردم مهربان شدی در حالی كه اگر خشن و تندخو و سنگدل بودی از اطراف تو پراكنده می شدند.» در قرآن كریم به همین مقدار هم اكتفاء نشده است بلكه خداوند در جای جای این كتاب الهی، انسان ها را امر و ترغیب به كسب فضائل اخلاقی اعم از عبادات واجب و یا مكارم اخلاقی نموده است، كه در برخی از موارد به صورت مستقل امر شده و در مواردی نیز به صورت عام ترغیب به كسب فضائل صورت گرفته است از جمله در این آیات: «فاستبقوا الخیرات» «در فضائل و اعمال نیك از یكدیگر سبقت بگیرید.» «و سارعوا الی مغفرهٍ من ربّكم و جنّهٍ...» «بشتابید به سوی آمرزش و مغفرت پروردگار و بهشت برین» كه تنها در صورت آراسته شدن به فضایل میسر می گردد.

 

[mahdi gh]

پاسخ : فضايل اخلاقي چيست؟

«یقین»عبارت است از اعتقاد ثابت و قطعی انسان به امری كه مطابق با واقع بوده و با هیچ شبهه ای، هر قدر هم قوی،قابل زوال نباشد.»

مرحوم علّامه طباطبایی ـ رحمه الله علیه ـ می فرماید:

«یقین به معنی قوت ادراك ذهنی است، به طوری كه قابل زوال و ضعف نباشد»

مورد و متعلّق یقین یا مربوط است به چیزی كه از لوازم و اجزاء ایمان است مانند اعتقاد به وجود خداوند تبارك و تعالی و بعثت انبیا و عالم آخرت، و یا مربوط به اموری است كه دخالتی در ایمان ندارد و آنچه در كمال انسان و رسیدن او به سعادت نقش دارد، قسم اول است و آن یقین داشتن به این است كه تمام امور هستی به دست خداست و او مسبّب الاسباب می باشد؛ هیچگونه توجهی به غیر او نداشته بلكه همه اسباب و وسائط را مسخّر فرمان و حكم خدا بداند.

بداند كه خدا ضامن روزیِ اوست و هر چه را او مقدّر كرده می رسد، و در نتیجه طمعی به دیگران نداشته باشد.

بداند كه نتیجه تمامی اعمال خوب و بد خود را می بیند و خدای شاهد و ناظر بر اعمال،خود حاكم روز قیامت است. و حتی از خاطرات قلبی انسان نیز آگاه است. این حقیقت یقین است.