احکام نماز

[نورا]

[h=2][/h]

احکام نماز
(وقت شناسی،قبله شناسی و پوشش)
نویسنده:حجت الاسلام والمسلمین محمد وحیدی

---

---

​

مقدمه

به خواست خداوند متعال و تحت عنايات ائمه معصومين -عليهم السلام ما براى سهولت در يادگيرى ، مسائل و احكام نماز را در سه دسته كلى تقسيم بندى نموده و مورد بررسى قرار مى دهيم :

▪ احكام نماز:
- مقدمات نماز- مقارنات يا واجبات نماز- خلل (پيشامدها)

▪ مقدمات نماز:
1- طهارت ؛ 2- پوشش ؛ 3- بر طرف كردن نجاست از بدن ؛ مقدمات 4- وقت شناختن ؛ 5- قبله شناختن ؛6- مكان نماز گزار از نمازجهت پاك بودن ، غصبى نبودن ، پست و بلند نبودن ، بى حركت بودن و...

▪ مقارنات يا واجبات نماز:
1- قيام ؛ 2- نيت ؛ 3- تكبيرة الاحرام ؛ 4- قرائت ؛ 5- ركوع ؛ نماز 6- سجود؛ 7- تشهد؛ 8- سلام ؛ 9- ترتيب ؛ 10-موالات ؛11- صحت تلفظ قرائت و اذكار نماز؛ 12- ؛ طمانينه .
خلل (پيشامدها):- خللى كه بر اثر انجام مبطلات نماز پيدا مى شود- خللى كه بر اثر رعايت نكردن مقدمات و واجبات نماز پيدا مى شود: - خلل عمدى - خلل غير عمدى :- به خاطر جهل به حكم - به خاطر اضطرار يا اكراه - به خاطر سهو و نسيان - به خاطر شك


توضيح و تشريح هر يك از مباحث ياد شده را تحت عناوين ذيل دنبال مى كنيم :

بخش اول : وضو و مسائل مربوط به آن
بخش دوم : غسل و مسائل مربوط به آن
بخش سوم : تيمم و مسائل مربوط به آن
بخش چهارم : پوشش
بخش پنجم : وقت شناسى
بخش ششم : قبله شناسى
بخش هفتم : مكان نمازگزار
بخش هشتم : اذان و اقامه
بخش نهم : نيت
بخش دهم : تكبيرة الاحرام
بخش يازدهم :قيام
بخش دوازدهم : قرائت
بخش سيزدهم : ركوع
بخش چهاردهم : سجود
بخش پانزدهم : تشهد
بخش شانزدهم : سلام
بخش هفدهم : ترتيب
بخش هجدهم : موالات
بخش نوزدهم : صحت تلفظ قرائت و اذكار
بخش بيستم : طمانية
بخش بيست و يكم : خلل (خللى كه در نماز رخ مى دهد) كتاب حاضر به بررسى هفت بخش اول اختصاص دارد و ساير مباحث در جلدهاى بعدى مورد بحث قرار خواهد گرفت .

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز



▧ فصل اول :
وضو،غسل و تيمم

تمام وضوها را به يكى از دو صورت مى توان انجام داد: 1 . وضوى ترتيبى ؛ 2 . وضوى ارتماسى .

دستور وضوى ترتيبى :

در وضوى ترتيبى چهار چيز واجب است :


◉ واجب اول شستن صورت از رستنگاه مو، يعنى از جايى كه موى سر بيرون مى آيد تا آخر چانه از طرف طول و عرض آن به مقدارى كه بين انگشت وسط وشست قرار مى گيرد كه اگر مختصرى از اين مقدار را نشويد، وضو باطل است و براى آنكه يقين كند اين مقدار كاملا شسته شده ، بايد كمى اطراف آن را هم بشويد و البته بايد توجه داشت كه اين مقدار بايستى از بالا به پايين شسته شود.

◉ واجب دوم شستن دست راست و بعد از آن دست چپ ، از آرنج تا سرانگشتها، و براى آنكه يقين كند آرنج را كاملا شسته ، بايد كمى بالاتر ازآرنج را هم بشويد؛ البته بايد توجه داشت كه اين قسمت را هم بايستى از بالا به پايين بشويد.

◉ واجب سوم مسح كردن يك قسمت از چهار قسمت سر -كه همان مقابل پيشانى است با دست راست و هر جاى اين قسمت را به هر اندازه مسح كند كافى است ؛ حضرت امام (ره ) مى فرمايند: بنابر احتياط واجب جاى مسح شده از عرض يك انگشت كمتر نباشد؛ اگر چه احتياط مستحب آن است كه از درازا به اندازه درازى يك انگشت و از پهنا به اندازه پهناى سه انگشت بسته مسح نمايد. البته بايدتوجه داشت كه مسح سر لازم نيست بر پوست آن باشد، بلكه بر موى جلو سر هم صحيح است و اما كسانى كه موى سرشان به حدى بلند است كه اگر شانه كنند از حد مسح خارج مى شود بايد بيخ موها يا پوست سر را مسح نمايند.

◉ واجب چهارم مسح كردن روى پاها،اول پاى راست با دست راست و بعد پاى چپ با دست چپ ، از سر يكى از انگشتها تا مفصل ،ولى حضرت امام (ره ) تا برآمدگى پاها را هم اجازه مى دهند، اين از نظر طول و اما از جهت عرض به هر اندازه باشد، كفايت مى كند،اگر چه به اندازه عرض انگشت كوچك باشد؛ ولى بهتر است به اندازه سه انگشت بسته و بهتر از آن مسح تمام روى پاست .

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز



مسائل مخصوص وضوى ترتيبى

1- اگر دست را تر كند و به صورت و دستها بكشد،چنانچه ترى دست به قدرى باشد كه بواسطه كشيدن دست ، آب كمى بر آنها جارى شود،كافى است .

توضيح المسائل ،مساله 244
_______________

2-اينكه گفته شد كه شستن صورت و دستها از بالا به پايين باشد،مراد آب ريختن نيست كه حتما بايستى آب را هم مثلا از رستنگاه مو بريزد،بنابراين اگر كسى آب را پايين تر از رستنگاه مو بريزد -ولى با دست تر شستن را از رستنگاه مو شروع كند مانعى ندارد.

عروة الوثقى ،احكام وضو، مساله 44
___________________

3-شستن صورت در وضو لازم نيست كه حتما با دست راست صورت گيرد.

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز


دستور وضوى ارتماسى

وضوى ارتماسى هم مانند وضوى ترتيبى چهار چيز واجب دارد منتها فرقش با وضوى ترتيبى در صورت و دستهاست كه در وضوى ترتيبى صورت و دستها به نيت وضو شسته مى شد،ولى در وضوى ارتماسى صورت و دستها بايستى از بالا به پايين به نيت وضو درآب فرو برده شده و يا به نيت وضو از بالا به پايين از آب بيرون آورده شود.

توضيح المسائل ، مساله 261

مشكلى در وضوى ارتماسى و راه حل آن در وضوى ارتماسى بعضى از آقايان قائلند كه حتما بايستى در هنگام فرو بردن اعضا در آب نيت وضو شود،چون اگر فقط در هنگام بيرون آوردن نيت شود، اين صدق شستن نمى كند؛ چون شستن چيزى است كه بايد ايجاد شود و اين با فرو بردن اعضا قبلا در آب ايجاد شده و فرض هم اين است كه در وقت فرو بردن در آب اين شخص نيت وضو نداشته و در وقت بيرون آوردن چون ابقاى همان ايجاد قبلى است ، لذا صدق شستن نمى كند، لذا مى فرمايند:بايستى حتما در هنگام فرو بردن اعضا در آب نيت وضوى ارتماسى بشود و چون با فرو بردن در آب و فراگرفتن آب تمام عضو را، شستن تمام مى شود،هنگام بيرون آوردن آبهايى كه به دست مى رسد آب خارج محسوب مى شود. اين دسته از آقايان براى مسحها مى فرمايند بايستى تمام دست چپ يا بعضى از آن را حتما وضوى ترتيبى داد تا مسحها با آب خارج تحقق پيدا نكند، اما حضرت امام (ره ) مى فرمايند:هم در هنگام فرو بردن اعضا در آب مى شود نيت وضو كرد و هم در هنگام بيرون آوردن ،حالا طبق فرمايش ايشان اگر در هنگام بيرون آوردن نيت وضو شود، براى مسحهااشكال پيش نمى آيد، اما اگر در هنگام فرو بردن نيت وضو شود و بخواهيم مسحها هم با آب خارج صورت نگيرد راه حلش اين است كه تمام دست چپ يا بعضى از آن را وضوى ترتيبى بدهيم -همان گونه كه آن دسته از آقايان فرموده بودند و مرحوم آقاى حكيم در شرح عروة الوثقى (مستمسك ) در شرح وضوى ارتماسى راه حل ديگرى هم ارائه مى دهند كه در هنگام فرو بردن نيت شستن اول و در هنگام بيرون آوردن نيت شستن دوم داشته باشد؛چون خواهيم گفت كه در وضو شستن اول واجب ، و شستن دوم طبق فرمايش حضرت امام (ره ) جايز، و طبق فتواى ديگران مستحب ، و شستن سوم حرام است و اين فرمايش ايشان طبق مبناى حضرت امام (ره ) هم كه هنگام بيرون آوردن هم جايز مى دانند تطبيق مى كند.

عروة الوثقى ، افعال وضو، مساله 21؛ التنقيح ج 5، ص 119؛ مستمسك ، ج 2، ص 357

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز



مسائل مخصوص وضوى ارتماسى


1- اگر وضوى بعضى از اعضا را ارتماسى و بعضى را غير ارتماسى انجام دهد، اشكال ندارد و حتى يك عضو را هم مى تواند ترتيبى و ارتماسى وضو دهد؛ مثلا،از آرنج تا بند دست را ارتماسى و بقيه را ترتيبى وضو دهد.

توضيح المسائل ، مساله 263

2- در وضوى ارتماسى هم بايد صورت و دستها از بالا به پايين شسته شود؛ پس اگر وقتى كه صورت و دستها را در آب فرو مى برد، قصد وضو كند،بايد صورت را از طرف پيشانى و دستها را از طرف آرنج در آب فرو برد و اگر موقع بيرون آوردن از آب قصد وضو كند، بايد صورت را از طرف پيشانى و دستها را از طرف آرنج بيرون آورد.

توضيح المسائل ، مساله 262

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز


مسائل مشترك وضوى ترتيبى و ارتماسى


1- در وضو، شستن صورت و دستها براى بار اول واجب و براى بار دوم جايز و در مرتبه سوم و بيشتر از آن حرام مى باشد و اگر با يك مشت آب تمام عضو شسته شود و به قصد وضو بريزد،يك مرتبه حساب مى شود چه قصد بكند يك مرتبه را يا قصد نكند.

توضيح المسائل ، مساله 248

توضيح

الف ) مراد از شستن چيست ؟ آيا مراد آب ريختن است يا دست كشيدن ؟

شستن يعنى رساندن آب به تمام عضو وضو و مراد دست كشيدن و يا آب ريختن نيست و حتى دست كشيدن در وضو واجب نيست . بنابراين اگر با آفتابه يا وسيله ديگر از بالا به پايين روى دستها آب بريزد و يقين كند كه آب همه جاى دستش را گرفته است ، دست كشيدن لازم نيست .

ب ) حضرت امام در اين مساله فرموده اند: "اگر با يك مشت آب تمام عضو شسته شود و به قصد وضو بريزد يك مرتبه حساب مى شود چه يك مرتبه را قصد بكند يا قصد نكند".اما ديگران در همين مساله فرموده اند: "اينكه كدام شستن اول يا دوم يا سوم است مربوط به قصد كسى است كه وضو مى گيرد؛ پس اگر به قصد شستن مرتبه اول مثلا ده مرتبه آب به صورت بريزد،اشكال ندارد و همه آنها شستن اول حساب مى شود و اگر به قصد اينكه سه مرتبه بشويد سه مرتبه آب بريزد، مرتبه سوم آن حرام است ".فرق اين دو مساله چيست ؟

اين دو مساله فرق بسيار دقيقى دارند و براى بهتر واضح شدن اين مساله اين چنين مى گوييم كه ديگران در شستن در وضو دو تاقصد و نيت را شرط مى دانند يكى اينكه اين آب را به نيت وضو بريزد،نه براى چيز ديگر و ديگر اينكه اين آب را به نيت شستن چندم مى ريزد، ولى حضرت امام همان نيت اول را كافى دانسته و مى فرمايند: نيت دوم خود به خود محقق مى شود و اين فرق اثر عملى هم دارد به اين صورت كه اگر كسى تصميم داشته باشد به نيت شستن اول پنج مشت آب روى صورتش بريزد و با ريختن مشت سوم تمام صورتش را آب بگيرد، در اينجا به فتواى ديگران مى تواند دو مشت ديگر را هم به همان نيت شستن اول بريزد، ولى به فرمايش حضرت امام شستن اول تمام شده و آن دو مشت خودبه خود سراغ شستن دوم مى رود.

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز



ج ) حضرت امام درباره شستن دوم فرموده اند: "مرتبه دوم جايز" ولى آقايان ديگر فرموده اند: "مرتبه دوم مستحب " است ، فرق اين دو با هم چيست ؟

در باره شستن دوم سه قول است : 1- حرمت 2- استحباب 3- جواز؛ با اينكه تركش بهتر است و اينكه حضرت امام فرموده اند: جايز است يعنى حرام نيست و اما چون دليل استحباب بر ايشان روشن نبوده ،فتواى به استحباب نداده اند و ايشان مى فرمايند: بعيدنيست كه صورت و دستها يك مرتبه شسته شود بهتر باشد،بلكه حتى يك مرتبه آب ريخته شود و اينكه شستن دوم تشريع و جايز شمرده شده ، به خاطر ضعف مردم بوده است .

عروة الوثقى ، مستحبات الوضوء (التاسع )،جواهر الكلام ،ج 2، ص 266


د) اينكه فرموده اند: "مرتبه سوم حرام " است ، آيا اين حرمت وضو را هم باطل مى كند؟

در بعضى از موارد موجب بطلان وضو مى شود،مثلا:
- در صورتى كه به اين قصد سه بار بشويد كه دين گفته و حال آنكه دين چنين چيزى را نفرموده است كه در اين صورت تشريع و بدعت است كه هم حرام و هم موجب بطلان وضو مى گردد.
- اينكه دست چپ را سه مرتبه بشويد كه چون آب دفعه سوم جزء آب وضو نيست ، آن وقت براى مسح پاهايش اشكال پيدا مى شود كه با آب خارج مسح مى گردد.

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز


2- فرق وضوى زن و مرد فقط در يك عمل استحبابى است ،آن هم مربوط به همين شستن اول و دوم كه در مساله قبل گفته شد به اين بيان كه بر مردها مستحب است در شستن دستها آب اول را از پشت دست ريخته و دستها را از روى آن بشويد ولى شستن دوم را از داخل دست شروع كنند و اما زنها به عكس مردها.

عروة الوثقى ،فى مستحبات الوضوء.

3- در شستن صورت اگر پوست صورت از لاى مو پيدا باشد بايستى آب را به پوست برساند و اگر پيدا نباشد شستن مو كافى است و رساندن آب به زير آن لازم نيست و اما اگر شك كند كه پوست صورت از لاى مو پيداست يا نه ،بنابر احتياط واجب بايد مو را شسته و آب را به پوست هم برساند.

توضيح المسائل ، مساله 241

4- شستن داخل بينى و مقدارى از لب و چشم كه در وقت بستن ديده نمى شود، واجب نيست ؛ ولى براى آنكه يقين كند از جاهايى كه بايد شسته شود،چيزى باقى نمانده ،واجب است مقدارى از آنها را هم بشويد و كسى كه نمى دانسته بايد اين مقدار را بشويد،اگر نداند در وضوهايى كه گرفته اين مقدار را شسته يا نه ،نمازهايى كه خوانده صحيح است و اگر جايى را شك دارد كه جزء ظاهر بدن است كه بايد شسته شود يا جزء باطن است ، بايستى بشويد.

عروة الوثقى ، احكام وضو،مساله 32،توضيح المسائل ، مساله 342

5- كسى كه پيش از شستن صورت دستهاى خود را تا مچ شسته در موقع وضو بايد تا سرانگشتها را بشويد و اگر فقط تا مچ را بشويد، وضوى او باطل است .

توضيح المسائل ، مساله 247

6- در هنگام وضو لازم نيست كه صورت و دستها قبل از وضو گرفتن خشك باشند، ولى بايد آبى كه براى وضو استفاده مى شود بر آن ترى غلبه پيدا كند،بلكه اگر تر باشند، وضو صحيح است و اما جاى مسح سر بايستى خشك باشد، ولى رطوبت كم به حدى كه اگر كسى بعد از مسح ديد بگويد اين رطوبت از مسح است ، اشكال ندارد.

توضيح المسائل ، مساله 256

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز


7- وضو گرفتن در هنگام باريدن باران اشكال ندارد، به شرطى كه آنچه روى صورت و دستهايش مى ريزد، نيت كند كه آنها هم آب وضو باشد و در وقت مسحها مواظب باشد آن آب كف دستهايش را نگيرد -البته همان مقدارى كه مى خواهد مسح كندو جاى مسحش هم تر نشده باشد.

8- در مسح سر و روى پاها، بايد دست را روى آن بكشد و اگر دست را نگهدارد و سر يا پا را به آن بكشد، وضو باطل است ؛ولى اگر موقعى كه دست را مى كشد سر يا پا مختصرى حركت كند اشكال ندارد.

توضيح المسائل ، مساله 255

9- اگر براى مسح رطوبتى در كف دست نمانده باشد، نمى تواند دست را به آب خارج تر كند، بلكه بايد از اعضاى ديگر وضورطوبت بگيرد و و با آن مسح نمايد و اگر رطوبت كف دست فقط به اندازه مسح سر باشد،مى تواند سر را با همان رطوبت مسح كند و براى مسح پاها از اعضاى ديگر وضو رطوبت بگيرد.

توضيح المسائل ، مساله 258

تذكر: در حال اضطرار گرفتن آب از اعضاى ديگر و وضو براى مسحها مسلما اشكال ندارد،مانند گرمى هوا و تب شديد و باد شديد؛ اما در حال اختيار ولو بعضى اجازه نمى دهند، ولى حضرت امام مى فرمايند جايز است ، منتها در هر دو صورت به شرطى كه آن آب از جايى باشد كه از حد اعضاى وضو خارج نباشد.

عروة الوثقى ، احكام وضو،مساله 25

10- كسى كه در كارهاى وضو و شرايط آن مثل پاك بودن آب و غصبى نبودن آن خيلى شك مى كند، بايد به شك خود اعتنا نكند، وظن در اينجا هم حكم شك را دارد.

تحرير الوسيله ،ج 1، ص 33،مساله 1،توضيح المسائل ، مساله 299

 

[نورا]

پاسخ : احکام نماز


شرايط وضو

شرايط صحيح بودن وضو سيزده چيز است كه ما از اين سيزده شرط آنهايى را كه نياز به توضيح دارد در اينجا ذكر مى نماييم :

1. آب وضو بايستى مطلق باشد

به طور كلى مايعات بر دو دسته اند: يك دسته از آنها اصلا اسم آب بر آنها اطلاق نمى شود مانند شير، نفت ، شيره ، و... و دسته ديگر مايعاتى است كه آب به آنها اطلاق مى شود كه اين دسته خود به دو قسم تقسيم مى شود:

الف ) قسمى كه در نام گذارى بر آن فقط اطلاق " آب " تنها كافى نيست بلكه بايستى چيز ديگرى هم به آن اضافه كرد؛ مانند آب هندوانه و گلاب كه از چيزى گرفته شده اند و يا آب گل كه با چيزى مخلوط شده است .

ب ) قسم دومش آن است كه در نام گذارى فقط اطلاق نام آب بر آن كافى است ، كه اگر به چيزى هم نسبت داده شود طورى است كه بدون آن هم اطلاق آب بر آن صادق است ؛ مانند آب دريا،آب چاه و....

حال مى فرمايند شرط مايعى كه انسان با او وضو مى گيرد آن است كه از قسم دوم (آب مطلق ) باشد؛ يعنى آبى كه نه از چيزى گرفته شده و نه با چيزى مخلوط شده باشد كه عرفا به او آب نگويند.

التنقيح ، ج 2،ص 11 توضيح المسائل ، مساله 15