طبيعيات در نظر ابن سينا شامل آن قسمت از حكمت است كه با اشيا متحرك و متغير سر و كار دارد. و آن يك تحقيق در عين حال كمي و كيفي از جوهر جسماني و نفساني و اعراض آن است و با رياضيات و الهيات حكمت نظري را تشكيل مي دهد. طبيعيات شامل تمام علومي است كه بت موجودات تحت القمر با جهان كون و فساد ارتباط دارد و ابن سينا آن را به اين ترتيب تقسيم مي كند : طب، نجوم، فراست، تعبير خواب، طلسمات، نير نجات، كيميا
ابن سينا كلمه طبيعت را به چند معنا بكار برده است كه اساسي ترين آن نيروئي است كه موجب حركت عناصر است. (نصر،1342: 329)
فارابي از تجمل در زندگي بيزار بود و نسبت به طبيعت دست نخورده و سادگي خاص كه از زندگي در چنين طبيعتي نتيجه مي شود عشق و علاقه خاص داشت. حتي مجالس درس و بحث خود را در كنار مزارع و جويبارها و دور از شهر و محل اجتماع مردمان تشكيل مي داد.
شناخت مخلوقات از جمله عناصر طبيعي و تعاريفي كه آن ها مي شود طبيعتاً نمايشگر تفكر اسلامي خواهد بود زيرا نظر هر تمدني نسبت به طبيعت انعكاس و نتيجه نظر آن تمدن درباره حقايق آسماني و ملكوتي است.
در حيطه تمدن اسلامي از نمود هاي بدليل عام بودن صرف نظر شده است و فقط به هنر هاي تجسمي و بخصوص معماري و معماري منظر پرداخته شده است.
برخي از خاور شناسان به استناد احاديث و اخبار به اين نكته اشاره دارند كه در اسلام كشيدن صور جاندار و ساختن پيكره مكروه است. منظور از اين اخبار به احتمال زياد اشاره به صور و پيكره هايي است كه پيروان مذهب غير توحيدي پيش از اسلام آنها را در نقاط مختلف, از جمله در مكه مي ساختند و هدف آنان تقرب و استعانت از نيروهاي نامرئي بود. طبيعي است اين امر با اساس ديانت اسلام مغايرت دارد؛ به استناد اثار باقيمانده از سده نخستين دوران اسلامي ترسيم صور جاندار و بيجان براي خلق زيبايي و بيان انديشه هاي علي امري رايج و مقبول بوده است.
در زير به مثال هاي از اثر فرهنگ اسلامي در هنر اسلامي اشاره مي گردد :
استفاده از تصوير درخت نخل بارده و نمونه هاي تزييني آن در تمدنهاي آسياي جنوب غربي بويژه در ايران و بين النهرين, از سابقه اي طولاني برخوردار است. تصوير كامل اين درخت يا برگ آن همواره در تمدنهاي پيش از تاريخ و دوران تاريخي مورد توجه هنرمندان بوده است و نقش آن روي سفال، مهر، نقوش برجسته، اشياي فلزي و.... ديده مي شود. تصوير اين درخت نه تنها به دليل زيبايي آن مورد توجه بوده بلكه جنبه نمادي و آييني نيز داشته است. اين درخت نماد درخت زندگي، باروري، تجديد حيات و فراواني بوده است. نمونه هاي زيبايي از آن به عنوان درخت زندگي بر روي مفرغهاي لرستان ( سيتولاها) ديده مي شود.
در دوره ساساني و اسلامي استفاده از برگ كامل يا نيم برگ نخل، بسيار مورد توجه هنرمندان بوده است و روي آثار مختلف باقيمانده به صورت انتزاعي ديده مي شود. در گچبريهاي چال ترخان ري متعلق به دوره ساساني گچبريهاي نيشابور مربوط به سده هاي 3 و 4 ق و گچبريهاي دوره هاي سلجوقي و ايلخاني مي توان شاهد تداوم و تكامل برگهاي نخل بود.
نقش گل نيلوفر از نوع هندسي و چيني آن در تمدنهاي هند, چين و شرق دور همواره مورد توجه هنرمندان اين نواحي بوده است و از نقوش اصلي آن آثار تجسمي آنان به شمار مي آيد. اين گل از نقوش نمادي مذهب بوده است و در اساطير بودا و مهر از آن تولد يافته اند. نقش اين گل با ورود دست ساخته هاي چيني به بازارهاي سرزمينهاي اسلامي مورد تقليد هنرمندان قرار گرفت. طرح ابتدايي اين گل را مي توان در تذهيبهاي سده هاي 3 تا 6 ق مشاهده كرد بويژه به عنوان نقش تزييني در حاشيه صفحات قرآنها. از دوره مغول و با ورود انواع محصولات چيني به بازارهاي ايران و ديگر سرزمينهاي اسلامي شكل تكامل يافته اين طرح وارد هنر ايراني شد و تقريباً در بيشتر زمينه هاي هنري مورد استفاده قرار گرفت. در دوره صفوي طرح اين گل به " گل شاه عباسي" شهرت يافت. اين گل به صورت غنچه گل باز شده مطبق و مدور در كاشي سازي، قاليبافي، تذهيب و.... ديده مي شود.
استفاده از دو بال به عنوان نشانه ايزدي در تمدنهاي آسياي جنوب غربي چه به صورت مجرد و چه در پيكره هاي انساني و موجودات خيالي از سابقه اي طولاني برخوردار است. در دوره ساساني اين طرح خواه به عنوان نشانه ايزدي و خواه به عنوان نقش تزينيي روي اثار گوناگون مورد استفاده قرار گرفته است و اغلب به صورت دو بال قرينه در تاج پادشاهان يا بال حيواناتي مانند اسب، بز، شير و موجودات خيالي ديده مي شود. در دوره مذكور بسياري از نقوش جانوري، انساني، گياهي و خيالي در قابهاي مدور يا مربع طراحي شده و حاشيه اين قابها با دواير مدور و متوالي گوي مانند كوچكي كه دانه هاي مرواريد را تداعي مي كند، تزيين گرديده است. در دوره اسلامي نيز حاشيه بسياري از طرحهاي مدور يا مربع تزييني با اين روش آرايش شده است.
در گل و بوته سازي همواره به طرحهاي اسليمي، ختايي و ترنج توجه داشتند. استفاده از گل و گياه در هنرهاي تجسمي ايران و كشورهاي آسيايي و شمال آفريقا سابقه اي كهن دارد. با شروع دوران اسلامي و منع نسبي صورت نگاري انسان توجه هنرمندان مسلمان به ترسيم گل و گياه به عنوان عناصر تزييني آثار و اشيا بيشتر شد و بتدريج همراه با اعتلاي هنر اسلامي ترسيم گل، برگ و شاخه به صورت ترسيمات قراردادي در آمد. (زيباي و هنر از ديدگاه اسلام)
از طبيعت به عنوان يكي از نقش سازترين رهنمودها و متنوع ترين كاربردها و فعال ترين حضور از قرارگيري تا آرايه و عنصري در معماري، مي توان ياد برد.
در يك چهارچوب، چهار كاربرد براي طبيعت در روند توليد معماري مي توان شمرد :
1.طبيعت بستري براي معماري 2.طبيعت عنصري از معماري
3.طبيعت آرايه اي براي معماري 4.طبيعت رهنمودي در معماري (زماني- 1378-457)
در هر يك از موارد مي توان به تفكيك عنوان كرد كه فرهنگ اسلامي حضوري فعال دارد، از لحاظ بستر كه ديدگاه هاي اسلامي هميشه بنيانگزار تفكرات نوين و همسو با طبيعت بوده اند و در نماد عنصر، عناصر بوم آور جايگاه خاصي در نزد معمار مسلمان داشته اند، آرايه بناها و ماندگاري طبيعت در كالبد گنبدها، منارها و انتقال فرم هاي طبيعي درون معماري اسلامي ساختاري تزئيني مي سازد.
در گفتار طبيعت رهنمودي در معماري و فراسوي داده ها و ساختار هاي ناب طبيعت نظم و زندگي و كمال نهفته است كه نظم واحدي كه اسلام به آن اشاره مي كند را آشكار مي سازد.
كاربرد هر يك از عناصر طبيعي در معماري اسلامي و جايگاه خاص خود در انديشه هاي معماران مسلمان به تفضيل در مقالات ديگر بيان شده، همچنين انديشه هاي كه الهام از بهشت نزد معماران مسلمان است كه بارزترين حضور فرهنگ اسلامي در معماري و باغ سازي مسلمين مي باشد. (براي كسب اطلاعات بيشتر به كتابشناسي مراجع شود)
فقط به اختصار به باغ اسلامي و آيت الهي بودن آن در زير اشاره مي گردد:
باغها به عنوان مكاني آرام براي تفكر دو فايده عمده دارند كه هر كدام به نوعي مورد نياز جامعه هستند: اولاً تفكر در باب طبيعت و ثانياً تفكر در مورد خود انسان, اعمال, رفتار و كردارش كه اين نوع از تفكر به اصل محاسبه نفس رجوع داده مي شود كه از امور توصيه شده در زندگي بوميه مسلمين است. باغ ها علاوه بر اين كه نمايشگر عناصر طبيعي موجود در خود ( آيات الهي) بوده و انساني را به اصولي والا متذكر مي گردند به دليل مسقف نبودن آيات و نشانه هاي ديگري از جمله آسمان، ماه، خورشيد، ستارگان ابرها و باد را نيز در معرض ديد و حس ناظر قرار مي دهند كه اينها نيز به نوبه خود به عنوان آيات الهي معرفي شده و تفكر در مورد آن ها جهت تذكر به اصولي والا توصيه گرده است. (امين زاده، 1379)
در مبحث فلسفه اسلامي و طبيعت فقط به دو بعد زيبايي در طبيعت و نظر در طبيعت پرداخته مي شود.
(بدليل ديدگاه خاص تحقيق در حيطه معماري منظر)
زيبايي طبيعت
در اين بخش تنها به كاملترين مرجع ديني "قرآن كريم" استناد مي شود. در قرآن زيبايي هاي دنيوي را در عوامل طبيعي مي بيند. انواع زيبايي ها كه در قرآن تذكر داده شده و محبوبيت و مطلوبيت آنها را بيان نموده است:
1. زيبايي آسمان با ستارگانش 2. زيبايي تركيب انسان و صورت او 3. زيبايي جانداران 4. زيبايي مناظر طبيعي در روي زمين
در چند مورد از آيات قرآني زيبايي منظره آسمان با ستارگانش گوشزد شده و خداوند عمل آراستن آن صحنه زيبا را بطور مستقيم بخود نسبت داده است. از آنجمله: در سوره الصافات آيه 6 چنين آمده است:
انا ربنا السما الدنيا بزينه الكواكب
( ما آسمان دنيا را با زينت ستارگان آراستيم)
مضمون اين آيه در سوره فصلت آيه 12 و ملك آيه 5 و الحجر آيه 16 و ق آيه 6 و 7 نيز آمده است البته با نظر در بعضي از همين آيات و ديگر آيات مشابه اين حقيقت روشن مي شود كه ستارگان فضائي در كارگاه هستي به مقتضاي طبيعت و نظم و هدفي كه در وجود و جريان آنهاست واقعياتي هستند كه در نقشه هندسه كلي هستي فعاليت مي كنند.
