قساوت قلب در قرآن

  • نویسنده موضوع ضحا
  • تاریخ شروع

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
5. مداومت بر کارهای زشت و معاصی

خداوند در مورد گروهی از افراد که دچار قساوت قلب شده و هنگام ابتلا به مصیبتها وبلاها به درگاه خداوند زاری و تضرّع نمیکنند، میفرماید:
«فَلَوْ لَا إِذْ جَاءَهُم بَأْسُنَا تَضرََّعُواْ وَ لَكِن قَسَتْ قُلُوبهُُمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَنُ مَا كَانُواْ یَعْمَلُون»‏. انعام/43»
«پس چرا هنگامی که عذاب، به آنها رسید زاری نکردند؟ ولیکن دلهایشان سخت شد و شیطان آنچه را که انجام میدادند برای آنها آراست.»
از آیه میتوان استفاده کرد که علّت دچار شدن این افراد به قساوت قلب انجام دادن کارهای زشتی بود که شیطان برای آنها زیبا جلوه داده بود. تمامی گناهان که از جمله این امور میباشند، در نهایت انسان دل انسان را سخت کرده و وی را به قساوت قلب دچار میکند.
علامه در مورد این آیه میفرمایند:
« معنای این آیه این است که: «اینان در مواقع برخورد با ناملایمان و بلیات هم به سوی پروردگار خود رجوع نکرده در برابرش تذلل ننموده و دلهایشان تحت تأثیر قرار نگرفته و همچنان سرگرم اعمال شیطانی خود شدند اعمالی که آنان را از یاد خدای سبحان باز میداشت وباعث میشد تا به اسباب ظاهریه اعتماد نموده خیال کردند که اصلاح امورشان همه بستگی به آن اسباب دارد و آن اسباب مستقل در تأثیرند.»[17]
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
[h=2]درمان قساوت قلب از نگاه قرآن[/h]

معروف است که بهترین درمان، پیشگیری است. اگر این مطلب را بپذیریم میتوان گفت که قبل از دچار شدن به این بلیّهی روحی لازم است تا هر فرد از قلب خود مراقبت کند و با توجّه به عوامل ایجاد قساوت قلب از بروز آنها جلوگیری کند. به این منظور باید در مقابل سخن ایستادگی نکند، عهد و پیمان خود با خدا و مردم را نشکند، آیات الهی را انکار نکند، خود را اسیر آرزوهای طول و دراز و دستنیافتنی نسازد وبالآخره از کارهای زشت و ناپسند فاصله گرفته و با انجام معاصی قلب خود را در معرض دچار شدن به قساوت قرار ندهد اما اگر خدای ناکرده انسان زمانی دچار قساوت قلب شد باید به سرعت در پی درمان آن برود و راه جولان شیطان را ببندد. از آیات قرآن کریم و رهنمودها و سفارشهای اهل بیت علیهم السلام میتوان برداشت کرد که یاد و ذکر الهی بهترین داروی التیام بخش این مرض روحی است. بازگشت به حریم پروردگار و عادات دادن قلب و جان به یاد و ذکر خدا، دل غافل و منجمد شده را صفایی دوباره میبخشد و با شکافتن آن این فرصت مجدّد را فراهم میسازد تا چشمههای اشک از خوف مقام ربوبی از آن خارج شود. در این میان فریضهی نماز که بالاترین ذکر و یاد الهی است میتوان کمک شایانی را برای بیرون رفت از این حالت سوء داشته باشد همانگونه که خداوند میفرماید:
«اقم الصلاة لذکری. طه14»
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
مداومت بر نمازهای پنجگانه و ادای آن با حالت توجّه و خشوع باعث میشود تا هویت انسانی و آسمانی انسان دوباره احیاء شود که ظرفیّت پذیرش حق و تمکین در مقابل دستورات و اموار الهی در انسان افزایش یابد و این امکان فراهم گردد که انسان در زمرهی پیروان راستن مکتب وحی و انبیاء الهی قرار گیرد. نتیجهی این تبعیّت نیز جلب نظر الهی و رحمت و رأفتی است که خداوند در دل انسان ایجاد میکند و قلوب منجمد، طراوت تازهای میبخشد. همانگونه که ذات اقدس الهی با بشارت به کسانی که از پیامبر و فرستادهی او تبعیّت و فرمانبرداری میکنند میفرماید:

«وَ جَعَلْنَا فىِ قُلُوبِ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً». حدید/27
«و در قلوب کسانی از او تبعیّت کردند، رأفت و رحمت را قرار دادیم»
بر این اساس مواعظ و دستورات الهی همان داروی شفابخشی هستند که جانهای مۆمنین را از لوث پلیدیها پاک میکنند و از سفت و سخت شدن آن جلوگیری میکنند:
«یَأَیهَُّا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَ شِفَاءٌ لِّمَا فىِ الصُّدُورِ وَ هُدًى وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُۆْمِنِین. یونس/57»‏
«اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الحَْدِیثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانىِ‏َ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یخَْشَوْنَ رَبهَُّمْ ثمُ‏َّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلىَ‏ ذِكْرِ اللَّهِ. زمر/23»[18]
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
نتیجه ی بحث



در نتیجهی این نوشتار مشخّص شده که قساوت قلب از جمله بیماری های روحی به شمار می رود که عدم توجه به آن و کوتاهی در جهت درمان آن میتواند انسان را از مراتب انسانی خارج کرده و در حدّ جمادات تنزّل دهد. عدم تمکین در مقابل سخن حق، دل سپردن به آرزوهای طول و دراز، زیرپاگذشتن عهد و پیمان از جمله اموری هستند که موجب قساوت قلب شده و در نتیجه انسان را همچون سنگی در مقابل وقایع پیرامون و درد و رنج دیگران بیتفاوت میسازد. برای جلوگیری از ابتلا به قساوت قلب باید هرچه بیشتر به ذکر الهی روی آورد و با بذل توجّه ویژه نسبت به نمازهای یومیه به عنوان بهترین مصداق ذکر الهی، هر چه بیشتر صفحهی دل را صفا داد و آنر را در مقابل سخن حق و حقیقت نرم کرد.




[1]- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج3، ص1514؛ ر.ک. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص681-682.
[2]- مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، ص202-203.
[3]- قریشی، علیاکبر، قاموس القرآن، ج16، ص28-30.
[4] - آل عمران/159
[5] - بقره/10
[6]- فیروز آبادی، قاموس المحیط، ج11، ص168.
[7]- همان.
[8] - بقرة/74.
[9]- دستغیب، سید عبدالحسین، قلب سلیم، ص318-319.
[10]- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج19، ص425.
[11]- فیروز آبادی، همان، ج11، ص168.
[12]- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج17، ص405-406.
[13]- شیخ طبرسی، ابوعلی فضل بن الحسن، مجمع البیان،. ترجمه: علی کرمی، ج5-6، ص599
[14]- جوادی آملی، عبدلله، تفسیر تسنیم، ج5، ص217
[15]- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج1، ص306.
[16]- علامه طباطبایی، همان، ج19، ص333.
[17]- علامه طباطبایی، همان، ج7، ص143.
[18]- ر.ک: مهدوی کنی، محمد رضا، بیست گفتار در اخلاق عملی،
 
بالا