1. هدایت كننده انسان ها
اصطفی سبحانه من ولده (ای آدم) انبیا اخذ علی الوحی میثاقهم، و علی تبلیغ الرساله امانتهم، لما بدل اكثر خلقه عهدالله الیهم فجهوا حقه و اتخذوا الانداد معه و اجتالتهم الشیاطین عن معرفته و اقتطعتهم عن عبادته، فبعث فیهم رسله، و واتر الیهم انبیاه لیستادو هم میثاق فطرته. (خطبه 1)
خدای سبحان از فرزندان آدم پیامبرانی برگزید و برای وحی و تبلیغ رسالت از آنان پیمان گرفت. در آن هنگام كه بیشتر خلایق پیمان خدا را شكستند و در نتیجه، حق او را نشناختند و برایش شریكی و مانند گرفتند و اهریمنان آنان را از شناخت حق روی گردان كردند و ره زنان راه بندگی او شدند، فرستادگان خود را در میان آنان برانگیخت و پیامبرانش را پیاپی به سویشان فرستاد تا از آنان بخواهند پیمان الهی را كه در فطرت بود ادا كنند.
2. برترین آفریده
اختار آدم علیه السلام، خیرهً من خلقه، و جعله اول جبلته. (خطبه 91)
خدای بزرگ آدم را از میان آفریدگانش برگزید و او را نخستین و برترین آفریدگانش قرار داد.
3. وصف عیسی ـ علیه السّلام ـ
فی صفه عیسی علیه السلام - : لم تكن له زوجه تفتنه، و لا ولد یحزنه، و لا مال یلفته. (خطبه 160)
در وصف عیسی علیه السلام می فرماید: نه همسری داشت كه او را به فتنه در افكند، نه فرزندی كه غمگینش سازد و نه مالی كه او را به خود مشغول گرداند.
4. زهدی موسی ـ علیه السّلام ـ
ان شئت ثنیت بموسی كلیم الله صلی الله علیه و آله حیث یقول : (رب انی لما انزلت الی من خیر فقیر) و اله، ما ساله الا خبزا یا كله، لانه كان یا كل بقلهُ الارض. (خطبه 160)
اگر بخواهی دوباره پیامبری را پیروی كنی از موسی علیه السلام پیروی كن آن گاه كه فرمود: (پروردگار! من به آنچه از خیر و نیكی برایم فرستاده ای نیازمندم ) به خدا سوگند، حضرت موسی علیه السلام به جز نانی كه می خورد از خدا نخواست، زیرا او گیاهان زمین می خورد.
5. اجرای پیمان الهی
بعث فیهم رسله، و واتر الیهم انبیاه، لیستادو هم میثاق فطرته، و یذكر و هم منسیی نعمته، و یحتجوا علیهم بالتبلیغ، و یثیروا لهم دفائن العقول و یروهم آیات المقدره: من سقف فوقهم مرفوع، و مهاد تحتهم موضوع، و معایش تحییهم، و اجال تفنیهم. (خطبه 1)
فرستادگان خود را در میان مدرم برانگیخت و پیامبرانش را پیاپی به سوی ایشان فرستاد تا از آنان بخواهند پیمان الهی را كه در فطرتشان است به جای آوردند... و نشانه های قدرت خدا را به ایشان نشان دهند: از آسمانی كه بر فراز سرشان برافراشته شده است تا زمینی كه زیر پاهایشان نهاده شده و نعمت هایی كه زنده نگاهشان می دارد و مرگ هایی كه نابودشان می كند.
6. اراده و عزم نبوی
قائما بامرك مستوفزا فی مرضاتك، غیر ناكل عن قدم، و لا واه فی عزم. (خطبه 72)
پیامبر بر پا دارنده كار و فرمان توست و شتابنده در تحصیل رضایت تو، بی آنكه از پیشروی بترسد و عقب بنشیند و در عزم و اراده اش سستی نشان دهد.
7. حجت های خداوند
بعث الله رسله بما خصهم به من وحیه، و جعلهم حجه له علی خلقه، لئلا تجب الحجُه لهم بترك الاعذار الیهم، فدعا هم بلسان الصدق الی سبیل الحق. (خطبه 144)
خداوند، پیامبران خود را با آنچه از وحی خود به آنان اختصاص داده بود مبعوث گردانید و ایشان را بر مخلوقات خویش و دلیل خود قرار داد تا آن ها (یعنی مخلوقات) نتوانند نبودن حجت را وسیله عذر آوردن خود (به آگاه نبودنشان از او امر و نواهی الهی) قرار دهند، آن گاه خداوند با زبانی راستگو (یعنی زبان پیامبران) ایشان را به راه حق دعوت كرد.
8. عمل بر طبق راه پیامبران
اعملوا، رحمكم الله، علی اعلام بینه، فالطریق نهج یدعو الی دار السلام. (خطبه 94)
ای مردم ! خدا رحمتتان كند! به نشانه های آشكاری كه خداوند در برابرتان قرار داده عمل كنید كه راهی واضح و روشن است و شما را به سرای آسایش (یعنی در بهشت ) دعوت می كند.
9. مبلغان خدا
لقد جاهرتكم العبر، و زجرتم بما فیه مزدجر. و ما یبلغ عن الله بعد رسل السما الا البشر. (خطبه 20)
حوادث پند آموز به شما خود را نمایاندند، كارهای ممنوع به شما اعلام شده است، دستور الهی پس از پیامبران خدا فقط به وسیله ابلاغ می گردد.
10. محبوبترین بندگان
احب العباد الی الله المتاسی بنبیه، و المتقص لاثره. (خطبه 160)
محبوب ترین بندگان نزد خدا كسی است كه از پیامبرش پیروی كند و قدم به جایی قدم او گذارد.
11. پیامبران مستضعف
فی صفه الانبیا -: كانوا قوما مستضعفین : قد اختبر هم الله لالمخمصه و ابتلاهم بالمجهده، وامتحنهم بالمخاوف، ومخضهم بالمكاره، فلا تعتبروا الرضا و السخط بالمال و الولد جهلا بمواقع الفتنه، و الاختبار فی موضع الغنی و الاقتدار، فقد قال سبحانه و تعالی : (ایحسبون ان ما نمدهم به من مال و بنین، نسارع لهم فی الخیرات بل لا یشعرون ) فان الله سبحانه یختبر عباده المستكبرین فی انفسهم باولیائه المستضعفین فی اعینهم. (خطبه192)
در توصیف پیامبران علیه السلام می فرماید: آنان مردمانی مستضعف بودند كه با گرسنگی و انواع فقر آنان را آزمایش كرد و به مشقت و سختی مبتلا فرمود، در رویدادهای وحشتناك امتحان نمود و با ناگواری ها تصفیه شان نمود. از روی نادانی به موارد فتنه آزمایش در موقعیت بی نیازی ملاك خشنودی و ناخشنودی خداوند را مال و اولاد تلقی نكنید. خداوند سبحان و با عظمت چنین فرموده است : (آیا گمان می كنند این كه ما به وسیله مال و فرزندان آنان را كمك می نماییم و آنان را در وصول به خیرات سرعت می دهیم ؟(نه چنین است ) آنان می فهمند.) زیرا خداوند سبحان آزمایش می كند بندگان مستكبر خود را كه در نزد خویشتن بزرگ و چشمگیرند! به وسیله دوستان خود در چشمان آن مستكبران بینوایان اند.
12. فضیلت مستضعفان
الله سبحانه جعل رسله اولی قوه فی عزائمهم، وضعفُه فیماتری الاعین من حالاتهم، مع قناعه تملا القلوب و العیون غنی، و خصاصه تملا الابصار و الاسماع اذی. (خطبه 192)
خداوند سبحان رسولان خود را در تصمیم هایی كه برای ابلاغ دین خداوندی می گرفتند نیرومند ساخته و در پدیده های ظاهری كه با چشمان حسی دیده می شوند ناتوان نموده بود، با قناعتی كه دل ها را پر می كرد و چشم ها را بی نیاز می ساخت و با فقر و نیازمندی كه آزار آن چشم ها و گوش ها را پر می ساخت.
13. فروتنی صفت پیامبران
لو رخص الله فی الكبر لاحد من عباده لرخص فیه لخاصه انبیائه و اولیائه. و لكنه سبحانه كره الیهم التكابر، و رضی لهم التواضع. (خطبه 192)
اگر بنا بود خداوند به بعضی از بندگانش رخصت بدهد كه به او كبر بورزند قطعا به پیامبران و اولیا خاص خود اجازه می داد، ولكن خداوند سبحان زشتی تكبر و خود پسندی را برای آنان ناپسند دانست و فروتنی را برای آنان پسندید.
14. دو گروه رسول
بعث الی الجن و الانس رسله، لیكشفوا لهم عن غطائها و لیحذر و هم من ضرائها، و لیضربوا لهم امثالها، و لیبصروهم عیوبها، و لیهجموا علیهم بمعتبر من تصرف مصاحها و اسقامها و حلالها و حرامها و ما اعد الله للمطیعین منهم و العصاه من جنه و نار، و كرامه و هوان. (خطبه 183)
رسولان خود را به دو گروه جن و انس فرستاد تا پرده های ظلمانی دنیا را از جلو چشمان آنان بردارند و از آسیب های دنیا بر حذرشان بدارند و از دنیا مثل ها برای آنان بیان كنند و بر عیوب آن، بینایشان سازند و به آن مردم ملاك ها و اصول معتبر را در موقع رویارویی و تصرف در تندرسیتی ها و بیماری های دنیا و حلال و حرام آن بفهمانند و به آنان بفهمانند كه خداوند چه پاداشی برای مردم مطیع و چه مجازاتی برای مردم گنهكار از بهشت و دوزخ و كرامت و اهانت آماده فرموده است.
