مفهوم جهاد
جهاد یعنی «كوشش كردن، كوشیدن به اندازه طاقت»[1] «كوشش توأم با رنج، تلاش در كار با آنچه در توان باشد.»[2]
وقتی جهاد با كلمه «فی سبیل الله؛ در راه خدا» همراه باشد، مفهوم ویژه ای دارد و هرگونه فعالیت و مبارزه سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی، اقتصادی، با جان و مال و زبان و قلم و فكر را شامل می شود.
اقسام جهاد
عالمان دین جهاد را به دو نوع تقسیم كرده اند كه البته از زاویه ای دیگر می توان آن را به سه بخش تقسیم كرد:
1 . جهاد دفاعی
این نوع از جهاد برای دفع تجاوز انجام می پذیرد. هنگامی كه حقوق افراد یك جامعه یا یك ملت مانند: آب و خاك،مال و ناموس، دولت و مكتب و ارزش هایی كه مورد قبول یك جامعه اسلامی است از سوی دشمنان خارجی یا مخالفان داخلی مورد هجوم وتجاوز قرار گیرد، بر مسلمانان اعم از زن و مرد و كوچك و بزرگ واجب است با تمام توان و با هر وسیله ممكن به جهاد و مبارزه با متجاوز برخیزند و از حقوق شخصی، ملّی و آیین خود و هم نوعان دفاع كنند.
2 . جهاد ابتدایی
گاهی تجاوز در سرزمینی خارج از مرزهای یك كشور اسلامی واقع می شود؛ مانند تجاوز متجاوزان به مردم فلسطین، بوسنی، عراق و افغانستان. یا به قول استاد شهید مرتضی مطهری(ره): گاهی انسانیّت و ارزش های انسانی مانند آزادی، كه «اینها از حقوق یك فرد و یا از حقوق یك ملت برتر است (و) مقدس تر است و دفاع كردن از آنها پیش وجدان بشری بالاتر است»،[3] مورد هدف وتجاوز دشمن قرار می گیرد،در این صورت بر مسلمانانی كه از معركه به دور هستند و به حسب ظاهر به آنان تجاوز نشده است، واجب است به یاری هم نوعان خود بشتابند و از حقوق آنان و نیز ارزش هایی كه از سوی بدخواهان متجاوز مورد تعرض قرار گرفته است دفاع كنند.
پیامبر گرامی اسلام می فرماید: «من سمَع رجلاً ینادی یا للمسلمین فلم یُجبه فلیس بمسلم؛[4] هر كس فریاد انسانی را بشنود كه از مسلمانان كمك می خواهد و ندای او را پاسخ ندهد، مسلمان نیست.»
براساس این سخن پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ در هر جا تجاوز، متجاوز و ستم دیده ای هست، ساكت و بی تفاوت بودن، از انسانیت و مسلمانی به دور است. بنابراین بر مسلمانان است كه به یاری ستم دیده بشتابند و از حق مظلوم دفاع كنند، تفاوت ندارد كه مظلوم، مسلمان باشد یا غیر مسلمان. در این صورت، جهاد برای افرادی كه به یاری مظلومان می شتابند و به طور مستقیم با تجاوز متجاوز روبرو نیستند، ابتدایی است.
البته برداشت دیگری از جهاد ابتدایی وجود دارد كه مبتنی بر حضور امام معصوم است كه بحث از حدود و چگونگی آن، مجال دیگری را می طلبد.
