*♥*•*♥* خروج یمانی ؛ از نشانه های حتمی ظهور *♥*•*♥*

[818]

خروج یمانی؛ نشانة حتمی ظهور
در نشانههای ظهور، ویژگیهای پیچیدهای دربارة شخصیّت رهبر قیام یمانی بیان شده و روایات، در خصوص نام او گوناگون است. در یك سخن، نام او مردّد بین حسن یا حسین آمده12 و در دیگری سعید نامیده شده و او را «نصر» نیز خواندهاند.13 دربارة دلیل نامیدن وی به نصر، از رسول اكرم(ص) نقل شده كه زیرا خداوند را یاری میرساند.


اشاره:
روایات اهل بیت(ع) از پرچم یمانی، به عنوان پرچم جهاد مسلّحانه با دشمنان قیامكنندة آل محمد(ص)، مهدی موعود(ع) نام بردهاند. رسول اعظم(ص) در حالی كه یمنیان را میستود چنین فرمود: «[ایشان] قومی رقیق القلب و با ایمان راسخاند كه «یاریكننده» از آنان است؛ [او] با همراهی هفتاد هزار نفر قیام میكند و جانشین من و جانشین وصیّام را یاری میكند».
مقالة حاضر به معرّفی یمانی و دستهبندی روایات مربوط به قیام او و بیان اهمیت حركت این شخصیت عصر ظهور میپردازد.

 

[818]

1. اهمیت و جایگاه قیام یمانی:

در روایاتی از امامان معصوم ما، به وقوع نهضتی اسلامی در آخرالزّمان در یمن، قبل از ظهور امام عصر(ع) اشاره شده كه هدف آن، یاری آن حضرت و زمینهسازی ظهور مبارك ایشان است. در خصوص بررسی سندی و اعتبار حدیثی این دسته از روایات، طبق نقل نویسندة كتاب «عصر ظهور»1 و بنابر آنچه در روایات مربوط به امام مهدی(ع) آمده است، سند تعدادی از آنها صحیح2 و وقوع این قیام حتمی است، و امامان اهل بیت(ع) آن را از جملة پنج نشانة قطعی ظهور مهدی موعود(ع) بر شمردهاند. در برخی از روایتها پرچم یمانی هدایتبخشترین پرچمها یاد شده؛ تا آنجا كه بر ضرورت پیوستن و دفاع از آن، بیش از پرچم شرقی ایرانی (به رهبری خراسانی) تأكید شده است. آغاز قیام یمانی مقارن شورش سفیانی ـ اصلیترین دشمن امام مهدی(ع) ـ در ماه رجب قبل از ظهور و محلّ آن صنعا، توصیف شده است. در اینجا به روایات مربوط به قیام یمانی و ویژگیهای ذكر شده برای آن دقّت میكنیم.

الف) از نشانههای حتمی ظهور: امام صادق(ع) در بیانی راجع به حتمی بودن علامت قیام یمانی برای ظهور امام عصر(ع) فرمودند: «قبل از قیام قائم(ع) وقوع پنج علامت حتمی است: [خروج] یمانی، سفیانی، صیحة آسمانی، كشته شدن نفس زكیّه و فرو رفتن در بیداء»،3 حضرت امام رضا(ع) نیز در خصوص كسی كه ادّعا میكرد، امام زمان(ع) است، فرمودند: «قبل از ظهور، سفیانی، یمانی، مروانی و شعیب بن صالح خواهند آمد، پس او چگونه چنین ادّعایی میكند؟»4
ب) شكنندة چشم سفیانی: در سخنی از امام ششم شیعیان نقل شده است كه آن حضرت(ع) ضمن اشاره به جایگاه قیام یمانی، از او به عنوان شكنندة چشم سفیانی ـ دشمن امام مهدی(ع) ـ یاد میكنند: «سفیانی كجا خواهد بود؟ و حال آنكه هنوز شكنندة چشم او از صنعای یمن خروج نكرده است».5
ج) همزمانی با سفیانی و خراسانی: حضرت رضا(ع) در سخنی دیگر، حركت یمانی را همزمان با شورش سفیانی و خراسانی در یك سال، یك ماه و یك روز بیان میكنند و میفرمایند: «خروج سفیانی، یمانی و خراسانی در یك سال، یك ماه و یك روز و ترتیب آنها همچون رشته مهرهها پشت سر هم خواهد بود. سختی از هر سو پدید آید، وای بر كسی كه با آنها مخالفت و دشمنی كند».6
د) هدایتبخشترین پرچمها: در ادامة روایت پیشین، امام صادق(ع) میفرمایند: «در میان درفشها (پرچمها)، هدایتگرتر از درفش یمانی وجود ندارد، چون درفش حق است و شما را به سوی صاحبتان دعوت میكند».7
ه) تخلف از او، جایز نیست: در روایتی كه ذكر شد، امام صادق(ع) در ادامة سخن بیان میفرمایند كه، «وقتی یمانی قیام میكند، فروش اسلحه به مردم حرام است. پس به سوی او بشتابید كه درفش او درفش هدایت است. بر هیچ مسلمانی سرپیچی از او جایز نیست و اگر كسی چنین كند، اهل آتش است، زیرا او مردم را به حق دعوت میكند».8
و) یمانی، پیرو علی(ع): از هشام بن حكم نقل شده است كه چون «طالب حق» خروج كرد، به امام صادق(ع) گفته شد: آیا امیدوارید این شخص یمانی باشد؟ حضرت فرمودند: «خیر، یمانی پیرو علی(ع) است، در حالی كه این شخص از آن حضرت بیزاری میجوید».9 نویسندة كتاب «الفجر المقدس و ارهاصات الیوم الموعود»10 یمانی را از فرزندان زیدبن علی الحسین(ع) دانسته است.11

 

[818]

2. نام و نسب یمانی:

در نشانههای ظهور، ویژگیهای پیچیدهای دربارة شخصیّت رهبر قیام یمانی بیان شده و روایات، در خصوص نام او گوناگون است. در یك سخن، نام او مردّد بین حسن یا حسین آمده12 و در دیگری سعید نامیده شده و او را «نصر» نیز خواندهاند.13 دربارة دلیل نامیدن وی به نصر، از رسول اكرم(ص) نقل شده كه زیرا خداوند را یاری میرساند.14 چنانكه در روایات نخستین این نوشتار، عنوان «منصور» برای او انتخاب شده بود كه به سبب یاری رسانیاش نسبت به قیام امام عصر(ع) بود.15 همچنین در روایاتی دیگر به نقل از عبدالله بن عمرو بن عاص از رسول خدا(ص) آمده است كه پدر وی، قریشی است. در كتاب «فتن» ابن حماد آمده است: «ای اهل یمن، میگویند كه منصور از شماست. سوگند به كسی كه جانم در دست اوست، پدرش قریشی است و اگر بخواهم (قصد كنم) كه نسب او را تا دورترین جدّش نام ببرم، چنین كنم».16 از این روایت برمیآید كه «منصور» صرفاً كنیة یمانی است، نه نام او. به نقل نویسندة كتاب «رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور» دلایلی قطعی در دست است كه ثابت میكند، رهبر یمانی از اهل بیت(ع) و خصوصاً از نسل امام حسین(ع) است.17

 

[818]

3. مختصّات قیام یمانی:

الف) زمان و محلّ آغاز قیام: در جمعبندی روایات یمانی، باید بگوییم كه دو دسته روایت در زمینة حركت وی وجود دارد به گونهای كه زمان مشترك آن، قبل از خروج سفیانی است. دستة نخست این روایات، قیام وی را قبل از سفیانی میداند و دستة دوم، به قیام وی همراه با امام مهدی(ع) تصریح دارد؛ چنانكه میفرماید: «... آن پرچم حقّی است زیرا به جانب صاحبتان فرا میخواند».18 از این نكته آشكار میشود كه قیام وی همزمان با ظهور صاحبالامر(ع) است و مردم را به یاری آن حضرت فرا میخواند.

در خصوص موقعیّت جغرافیایی قیام یمانی، به شهرهایی همچون: صنعا، عدن، كنده و منطقة ابین اشاره رفته است؛ البته روایات صنعا مستفیض بوده، از طریق شیعه و سنّی نقل شده است.19 گفته میشود شاید منظور از نامهای مختلف برای نقطة آغازین قیام، همانا تحدید پایتخت قیام باشد چنانكه از ایران نیز با نامهایی همچون خراسان، قم، طالقان و... یاد شده است، امّا بیشتر این روایات بر خراسان و قم متمركز است.

ب) رنگ و نشان پرچم یمانی: همانطور كه میدانیم، در روایات مربوط به حركتهای سیاسی ـ نظامی
عصر ظهور، نشانههای رایات و پرچمهای هر حركت بیان شده تا مؤمنان بتوانند در برخورد با این قیامها و رهبران آنها دچار اشتباه نشوند و در آن وقت و شرایط بسیار حساس تشخیص صحیح لازم را بدهند. به عنوان نمونه، رنگ پرچم قیامكنندة ایرانی (خراسانی) «سیاه» گفته شده است.
در خصوص پرچم نهضت یمانی، از امام صادق(ع) نقل شده است: «یمانی از یمن با پرچمهای سفید خروج میكند».20 امام علی(ع) نیز فرمودند: «[سفیانی] لشكری را به مدینه میفرستد... در آن هنگام، مهدی و سپیدنشان از مدینه به مكه میگریزند».21 كه بنا بر روایت پیشین، گویا منظور از سپیدنشان همان یمانی است. همچنین در خصوص یمانی، در روایت دیگری از سطیح كاهن چنین نقل شده است كه، فرمانروایی كه مانند پنبه سفید است، به نام حسن یا حسین از صنعای یمن قیام میكند22 كه با توجه به آنچه از صاحب این نام و قیامكنندة یمانی گفتیم، این شخص باید همان یمانی موعود باشد.

ج) اهداف و مراحل قیام یمانی: قیام یمانی به چند مرحله قابل تقسیم است. این مراحل عبارتند از:
1. اعلام همبستگی و همپیمانی نظامی با قیام خراسانی: كه در ادامه از این موضوع سخن خواهیم گفت.
2. دعوت و فراخوان یمانی به سوی مذهب حقّة اهلبیت پیامبر(ص): در روایتی صحیح از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمودند: «هنگامی كه یمانی قیام كرد، به سوی او برخیز و بر هیچ مسلمانی جایز نیست كه با او به مقابله برخیزد؛ زیرا هر كس چنان كند، از اهل دوزخ باشد زیرا او به حق و راهی مستقیم فرا میخواند».23 منظور از دعوت به حق در سخنان اهل بیت(ع)، دعوت به امامت است.

قیام یمانی از این نظر با نهضت خراسانی كه امام علی(ع) آن را وصف نموده، مشترك است. آن حضرت(ع) دربارة خراسانی میفرمایند: «به حقیقت، برای آل محمّد(ص) در طالقان گنجی است كه خداوند آن را هر وقت كه بخواهد آشكار مینماید: [آنان] راهیانی به سوی حق[اند] كه به دین خدا فرا میخوانند».24 همچنانكه امام كاظم(ع) فرموده است: «مردی از اهل قم قیام میكند و مردم را به سوی حق فرامیخواند...».25

3. یاری رساندن به انقلاب امام مهدی(ع) و فراخواندن به بیعت آن حضرت: این هدف از اهداف قیام یمانی پیش از این نیز بیان شد كه، پرچم یمانی از جمله پرچمهای یاوران امام مهدی(ع) است.

د) همپیمانی یمانی و خراسانی: در روایات مربوطه به قیام یمانی، به همپیمان شدن وی با خراسانی و یاری به او در برابر دشمنانش اشاراتی رفته است. مانند این روایات: «و خداوند عزّوجلّ برای او ـ یعنی امام مهدی(ع)ـ خراسان را میگشاید و اهل یمن از او اطاعت میكنند».26 امام رضا(ع) نیز در سخنی اشاره به همپیمانی آن دو میكنند، آنجا كه دربارة نشانههای نزدیك به فرج از آن حضرت پرسیدند و ایشان فرمودند: «آیا به اجمال میخواهی یا اكثار»؟ آن مرد میگوید: بلكه اجمال بفرمایید، پس امام فرمودند: «هرگاه كه پرچم قیس را در مصر و پرچم كندی [یعنی یمانی] را در خراسان درك كردی».
همچنین در بیان امیر مؤمنان(ع) دربارة خصوصیات مشترك یمانی و خراسانی در جنگ دمشق و آزادسازی آن از سیطرة سفیانی چنین آمده است: «و [سفیانی] به روش ستمكاران نخستین عمل میكند و خداوند از آسمان بر عملش خشم میگیرد، آنگاه جوانی را از مشرق كه به اهل بیت پیامبر(ص) فرامیخواند، علیه او برمیانگیزاند. اینان اصحاب پرچمهای سیاه هستند. خداوند به ایشان عزت اعطا و پیروزی را برایشان نازل میفرماید، پس احدی با ایشان به نبرد نمیپردازد مگر اینكه او را شكست میدهند و سپاه قحطانی [یمنی] به حركت درمیآید... و جوان یمنی در پی نابود كردن حمّاز جزیره [سفیانی] است تا آنكه در دمشق فرود میآیند و آن را [در مدّت زمانی] سریعتر از دریا فتح میكنند».28 و این حدیث در مقام توصیف رویارویی نظامی در مرزهای سوریه بین خراسانی و سفیانی است كه پس از سپاه یمانی تحت فرماندهی او برای یاری رساندن به خراسانی وارد میدان نبرد میشوند.

و آخر سخن اینكه به هر روی، اشارات و تصریحات موجود در كلام حكیمانة امامان هدایت(ع)، «ساسـة العباد» شیعیان را، به ویژه ساكنان سرزمینهای درگیر، از جمله مناطق استراتژیكی همچون یمن و ایران را به تكالیف حسّاس و سرنوشت سازشان در سالهای منتهی به ظهور مقدّس امام(ع) در شناخت حركتها و رهبران آنها و اقدام به موقع بیش از پیش توجّه میدهد؛ باشد كه متوجّه گردیم.

ه) پیوستن یمانی به امام مهدی(ع): یمانی، چند ماه پس از قیام و نهضت خود در یمن، سرانجام به سرزمین حجاز میرود و پس از آشكار شدن امام مهدی(ع) در میان گروه اندك یاران خویش در مدینه، در كنار آن بزرگوار قرار میگیرد.

و) حركت یمانی به همراه امام مهدی(ع) از مدینه: پس از آنكه سفیانی، لشكر خود را برای دستگیری امام مهدی(ع) به مدینه میفرستد، یمانی همراه با امام زمان(ع) به مكه میرود. چنانكه در روایت امیرالمؤمنین(ع) نیز آمده است: «سپاهی به مدینه فرستاده می شود. پس هر كس از آل محمد(ص) را كه توانستند، میگیرند و مردان و زنان از بنیهاشم كشته میشوند. در آن هنگام، مهدی و سپیدنشان از مدینه به مكه میگریزند. پس گروهی در جستجوی آن دو فرستاده میشوند، در حالی كه آن دو به حرم خدا و امنیت او رسیدهاند».29
از ارطاط نیز نقل شده است: «سپس مهدی و منصور از مدینه در حال فرار خارج میشوند و سفیانی گروهی را برای گرفتن آن دو میفرستد. پس هنگامی كه مهدی و منصور به مكه رسیدند، لشكریان سفیانی در بیداء فرود میآیند و در زمین فرو میروند. سپس مهدی(ع) خارج میشود تا آنكه از مدینه عبور كند».30
ز) فرجام قیام یمانی
گفتیم كه نقطة مقابل یمانی، دشمن سرسخت امام مهدی(ع) یعنی سفیانی است كه یمانی با وی درگیر میشود. در مجموعة روایات اهل بیت(ع) خبری مبنی بر شكست یمانی به ما نرسیده است. البته در «الفتن» ابن حمّاد از خروج كنندة دیگری از یمن نیز نام برده شده است كه مردم را مانند كشتار عصر جاهلیت میكشد و رنگ پرچمش زرد است. او نیز با سفیانی درگیر و در نهایت مغلوب میشود.31 اما با توجه به نوع اعتقاد و روش بر حقّ یمانی موعود و رنگ متفاوت پرچم او با فرد یاد شده، حكم به تفاوت حركت این دو شخص داده شده و گفته شده شاید وی قحطانی، قیامكنندة ظالمی كه از سفیانی شكست میخورد و به دست یمانی موعود كشته میشود، باشد.

در خصوص فرجام قیام یمانی موعود، كه از او با صفت منصور یاد شده، در روایاتی از امام صادق(ع) نقل شده است: «سفیانی با هر كسی كه با او درگیر شود، چیره میشود مگر یمانی. ... سپس یمانی را هدف قرار میدهد. پس یمانی برای دفع شرّ او به پا میخیزد و سفیانی در پی جنگهای فراوان و درگیریهای سخت شكست میخورد و یمانی او را دنبال میكند. در نتیجه، جنگها و شكستهای سفیانی زیاد میشود. پس یمانی، سفیانی و پسرش را كنار رود «لوّ» در میان اسیران مییابد و آن دو را تكّه تكّه میكند».32

 

[818]

ابوذر یاسری

ماهنامه موعود شماره 108


پینوشتها:
1. نک: عصر ظهور، ترجمة مهدی حقّی، ص 149.
2. سند صحیح، سندی است که تمام راویان آن مورد وثوقاند.
3. شیخ طوسی، الغیبـة، ص267؛ كمالالدّین صدوق، ص649؛ ارشاد مفید، ج2، ص279؛ طبرسی، إعلام الوری، ص426.
4. بحارالانوار، ج 52، ص 233.
5. معجم احادیث الامام المهدی(ع)، ج3، ص478، به نقل از: شیخ محمّد جواد خراسانی، مهدی منتظر، ص257.
6.كتاب الغیبـة، نعمانی، ص171؛ بحارالانوار، ج52، ص232؛ إعلام الوری، ص429.
7. بشارة الاسلام، ص 93 به نقل از: كتاب الغیبـة نعمانی.
8. همان.
9. بحارالانوار، ج 52، ص 75.
10. این كتاب با عنوان «شش ماه پایانی» توسّط انتشارات موعود عصر(عج) به فارسی برگردانده شده است.
11. مجتبی الساده، شش ماه پایانی، ترجمة محمود مطهرینیا، ص89.
12. بحارالانوار، ج 52، ص 162.
13. کنز العمّال، ص 11، ح 31442 به نقل از ابن عساکر.
14. همان.
15. كتاب الغیبـة نعمانی، ص 39.
16. ابن حمّاد، الفتن، ص 237.
17. الفتلاوی، مهدی، رایات الهدی و الضلال فی عصر الظهور، ص 100.
18. كتاب الغیبـة نعمانی، ص171؛ بحارالانوار، ج52، ص232.
19. رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ص101.
20. مختصر اثبات الرجعـة، ح 16؛ به نقل از مجلة تراثنا، سال 2، ش 4، صص 454ـ455.
21. ابن حماد، الفتن، ص 223، جزء 5، ح 877.
22. بحارالانوار، ج 51، ص 163، ب 11.
23. ر.ك: كتاب الغیبـة، نعمانی، ص 171، بحارالأنوار، ج 52، ص 232.
24. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج7، ص48.
25. بحارالانوار، ج60، ص216.
26. یوسف شافعی، عقدالدّرر، ص90.
27. إعلام الوری، ص429.
28. متّقی هندی، كنزالعمال، ص14، ح3968.
29. ابن حماد، همان.
30. همان، ص 212، جزء 4، ح 850.
31. همان، ص 199، جزء 4، ح 809.
32. مختصر اثبات الرجعـة، ح 16؛ به نقل از مجلة تراثنا، سال 2، ش 4، صص 454ـ455.