هنگامیکه سطح قندخون به ۷۰ میلیگرم رسید، میتوان یک لیوان شیر کمچربی و نصف یک ساندویچ را مصرف نمود.
به طور طبیعی با خوردن غذا و ورود آن به معده، هضم در معده آغاز میشود. به دنبال آن غذا در روده باریک به قند تجزیه شده و قند حاصله وارد جریان خون میشود. همزمان انسولین نیز توسط لوزالمعده به داخل خون آزاد میگردد. نهایتاً گلوکز یا قند با کمک انسولین وارد سلولهای بدن شده و جهت تولید انرژی و زنده ماندن آنها به کار میرود.
هیپوگلیسمی به چه معناست؟
میزان طبیعی قند خون ناشتا برای یک فرد غیر دیابتی ۷۰ تا ۱۰۰ میلی گرم در دسیلیتر است.
مقادیر قند خون مطلوب برای افراد مبتلا به دیابت به شرح زیر میباشد:
قند خون ناشتا: ۷۰ تا ۱۳۰ میلیگرم در دسیلیتر
قند خون پس از وعده غذایی: کمتر از ۱۸۰ میلیگرم در دسیلیتر
قند خون ۲ ساعت پس از صرف غذا: کمتر از ۱۴۰ میلیگرم در دسیلیتر
قند خون ۲ ساعت بعد از صرف غذا در فرد عادی باید کمتر از ۱۲۰ میلیگرم در دسیلیتر باشد، ولی هدف مطلوب در بیماران دیابتی این است که این قند خون به کمتر از ۱۴۰ میلیگرم در دسیلیتر برسد.
زمانی که غلظت گلوکز خون به کمتر از ۷۰-۶۰ میلیگرم در دسی لیتر کاهش یابد، افت قند خون یا هیپوگلیسمی رخ خواهد داد.
علائم هیپوگلیسمی
علائم اولیه هیپوگلیسمی شامل حالت گیجی، رنگ پریدگی، عرق کردن، عصبی بودن، گرسنگی و ضعف میباشد. چنانچه سطح قند خون به زیر ۴۰ میلیگرم در دسیلیتر افت کند، اختلال در عملکرد سیستم عصبی مرکزی نظیر سردرگمی، بیحالی، صحبت کردن شل و غیرقابل کنترل و تغییرات خلق و خو تظاهر مییابد.
علل افت قند خون
از علل افت قند خون میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
* مصرف بیش از حد الکل: وجود الکل در خون با ایجاد یک مکانیسم خاص تولید گلوکز در کبد را متوقف میکند.
* ورزش طولانی مدت
* گرسنگی طولانی
* مصرف ناکافی مواد غذایی: مثلاً در افراد مبتلا به بی اشتهایی عصبی
* دریافت یک رژیم فقیر از کربوهیدرات
* مصرف برخی از داروها: مانند مصرف داروی کینین در افراد مبتلا به مالاریا، مصرف سالیسیلاتها در افراد مبتلا به بیماریهای روماتیسمی، مصرف داروی پروپرانولول در افراد مبتلا به فشارخون بالا.
* ابتلا به برخی از بیماریهای کبدی یا کلیوی
* مشکل در غددی که ترشح کننده هورمونهای تنظیم کننده قند خون هستند: مانند لوزالمعده، هیپوفیز و آدرنال
* وجود توموری در پانکراس (لوزالمعده) : اگر فردی با میزان انسولین طبیعی، قند خون پایینی بعد از صرف یک وعده غذایی غنی از کربوهیدرات داشته باشد، این میتواند نمایانگر وجود تومور در پانکراس وی باشد.
در افراد دیابتی که از انسولین و یا دیگر انواع داروهای خاص دیابت استفاده میکنند، فعالیت بدنی میتواند سبب افت ناگهانی قند خون گردد.
* دیابت: اصلیترین علت هیپوگلیسمی در بیماران دیابتی به قرار زیر است:
- عدم استفاده صحیح از انسولین
- نخوردن میانوعده
- افزایش فعالیت بدنی
در افراد دیابتی که از انسولین و یا دیگر انواع داروهای خاص دیابت استفاده میکنند، فعالیت بدنی میتواند سبب افت ناگهانی قند خون گردد. افت قند خون میتواند در هنگام ورزش، بلافاصله پس از تمرین و یا حتی یک روز پس از تمرین آشکار گردد. بنابراین لازم است بیماران دیابتی قبل و بعد از فعالیت بدنی قند خونشان را بررسی کنند. اگر قندخون زیر ۸۰ باشد احتمال افت قندخون بسیار زیاد است و عوارض جانبی خواهد داشت.
- تزریق بیش از حد انسولین
- مصرف بیش از حد داروهای کاهنده قند خون
از بین داروهای بیماران دیابتی، همه باعث افت قند خون نمیشوند، مثلاً قرص متفورمین، قرص آکاربوز و قرص گلی تازون از علتهای افت قند نیستند و به عکس گلی بن کلامید یا گلی بورید، گلی کلازید و ریپاگلیناید در صورتی که بیش از حد مصرف شوند یا فرد بعد از مصرف آنها غذا نخورد، باعث افت قند خون خواهند شد.
درمان افت قند خون
درمان مناسب، مصرف کربوهیدراتهای ساده و با جذب سریع است که به سرعت تبدیل به قند شده و جذب خون میگردند.
به عبارت دیگر، میتوان برای درمان اولیه در فرد هوشیار مراحل زیر را به کار برد:
۱- مصرف ۱۰ تا ۲۰ گرم کربوهیدرات ساده نظیر چند حبه قند، آب پرتقال یا آب سیب
۲- صبر کردن به مدت ۱۵ دقیقه و اندازه گیری مجدد قند خون
۳- اگر قند خون هنوز زیر ۷۰ میلیگرم بر دسیلیتر باشد و علائم هیپوگلیسمی مرتفع نشده باشد، باید ۱۵ گرم دیگر کربوهیدرات مصرف نمود و این کار را ادامه داد تا قند خونتان طبیعی گردد. هرگز نباید اجازه داد تا قند خون برای مدتی طولانی پایین بماند.
منابع غذایی تأمین کننده ۱۵ گرم کربوهیدرات عبارتند از:
نصف لیوان آب سیب و یا آب پرتقال، سه چهارم لیوان شربت زنجبیل، نصف لیوان نوشابه، یک قاشق غذاخوری شکر یا عسل، نصف لیوان ژلاتین معمولی، ۲ قاشق غذا خوری کشمش، ۵ عدد آب نبات سفت.
۴- هنگامیکه سطح قندخون به ۷۰ میلیگرم رسید، میتوان یک لیوان شیر کمچربی و نصف یک ساندویچ را مصرف نمود.
چند نکته
* مصرف شکلات یا بیسکویت مناسب نیست، چون این غذاها حاوی چربی فراوان هستند که باعث دیر جذب شدن قند موجود در آنها میشود.
* هنگام هیپوگلیسمی در مصرف غذاهای شیرین باید اعتدال رعایت شود، زیرا مصرف بیش از حد و پشت سرهم این غذاها باعث بالا رفتن قند خون میشود.
* در هیپوگلیسمی شدید هنگامیکه بیمار قادر به بلعیدن نمیباشد تجویز گلوکاگن یا گلوکز وریدی ضروری است.
* گاهی بیماران هوشیار نیستند. در این مواقع تزریق آمپولهای گلوکاگون به خصوص در مورد بیمارانی که انسولین تزریق میکنند ضروری است. تزریق گلوکاگون زیرپوستی است و معمولاً یکبار تزریق برای برگرداندن بیمار به وضعیت عادی کافی است، اما اگر به هر دلیلی گلوکاگون موجود نباشد لازم است سرمهای تغلیظ شده قندی (۵۰ درصد) در اورژانس یا مراکز درمانی تزریق شود.
* بیماری که میخواهد ورزش کند، حتماً باید صبحانه یا ناهار خورده باشد و قبل از ورزش یک میانوعده مختصر مانند یک عدد سیب یا یک لیوان شیر میل کند و در طول ورزش هر یک ساعت از این مواد غذایی استفاده کند.
* به بیمارانی که تصمیم دارند ورزش کنند توصیه میشود که روز قبل میانوعده عصر یا آخر شبشان را بیشتر کنند و هنگام ورزش دوز انسولین یا قرص را با نظر پزشک کاهش دهند، زیرا در فعالیت بدنی زیاد افت قندخون در بیمارانی که دارو یا انسولین مصرف میکنند، بیشتر است.
* بیماران دیابتی باید در هر شرایطی حتی اگر در سفر باشند دارویشان را به موقع استفاده کنند و نکته مهم دیگر اینکه همیشه باید با خود میانوعده همراه داشته باشند. میانوعده شامل ساندویچهای کوچک، سیب یا هر ماده غذایی است که اگر سر ساعت به غذا دسترسی نداشتند از آنها استفاده کنند.