نوروز گرچه خاستگاه مکتبی ندارد بلکه پیش از ظهور اسلام، در ایران قدیم رسمیت داشته است، ولی با نظر به خصیصههای مثبت آن و با نظر به انطباق اصل پیدایش آن با فطرت آدمی و با نظر به عدم تنافی و تضاد بین آن و موازین عید و شادمانی میتوان گفت اسلام مخالفتی با ایام نوروز و مراسم معمول آن ندارد.
تاریخ هر ملتی آداب و رسومی را برای مردم آن دیار به یادگار گذاشته است که با گذشت زمان همچنان رنگ و بویی تازه داشته و مورد توجه مردم قرار دارند. در ایران اسلامی ما نیز رسمی از دوران باستان به یادگار مانده است که با وجود گذشت هزاران سال همچنان پابرجاست. مردم این مرز و بوم با فرارسیدن بهار و همراه با نو شدن طبیعت، جشنی با عنوان نوروز برگزار کرده و به سرور و شادی میپردازند. در روایات اسلامی از نروز با عنوان «نیروز» یاد شده و اعمال و آدابی برای آن بیان گردیده است. با توجه به نزدیکی سال جدید و عید نوروز بر خود لازم دیدیم به بررسی جایگاه این عید باستانی در فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) بپردازیم.
[h=2]موضع دین نسبت به عید نوروز[/h] سیاست فرهنگی اسلام، سنتشکنی نیست؛ بدین معنا که بساط آداب و سنن اجتماعی و آثار فرهنگی نسلهای گذشته را به کلی برچیند. بلکه سیاست اسلام در ارتباط با فرهنگ ملی مردم و آداب و آثار گذشته آنان بر سه محور استوار است:
ـ سیاست تأییدی: اگر اسلام سنتی را مطابق عقل و فطرت یافت و تضادی میان آنها و برنامههای خود نیافت مهر تأیید بر آن میزند.
ـ سیاست تعطیلی: اگر سنت قومی را فسادآمیز، خرافی، مخالف فطرت سلیم و مصلحت مردم یافت رواج و روند آن را تعطیل و از فرهنگ مردم حذف میکند.
سیاست تعدیلی: برخی از آداب و روسمی که آمیخته به حق و باطل است و بخشهایی ممدوح و مطلوب اسلام است و بخشهایی از آن نادرست و خرافی است تعدیل میکند.
مراسم عید نوروز را میتوان در دسته سوم قرار داد. نوروز گرچه خاستگاه مکتبی ندارد بلکه پیش از ظهور اسلام، در ایران قدیم رسمیت داشته است، ولی با نظر به خصیصههای مثبت آن و با نظر به انطباق اصل پیدایش آن با فطرت آدمی و با نظر به عدم تنافی و تضاد بین آن و موازین عید و شادمانی میتوان گفت اسلام مخالفتی با ایام نوروز و مراسم معمول آن ندارد.
[جایگاه نوروز در فرهنگ اهل بیت، جعفر وفا، فصلنامه پیام، شماره 94، ص 133]
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «کسى که مۆمنى را شادمان کند، خداوند او را در روز قیامت شادمان مى سازد، و به او خطاب مى شود که: هر چه دوست دارى از خداوند بخواه! زیرا که تو دوست داشتى دوستان خدا را در دنیا مسرور کنى، پس هر آنچه از خدا بخواهد، به او کرامت کند، و خداوند بیشتر از آنچه درخواست کرده است به او مى دهد به حدى که هرگز تصور آن را هم نمى کرده است»
[h=2]بیان روایات[/h] در منابع دینی از نوروز یاد شده است. به عنوان نمونه ذکر شده است روزی برای امام علی (علیه السلام) فالوده هدیه آوردند. امام (علیه السلام) فرمودند: این چیست؟ گفتند: امروز نوروز است. فرمود: اگر میتوانید هر روز را نوروز سازید. یعنی به خاطر خداوند، به یکدیگر هدیه بدهید و به دیدار یکدیگر بروید.
وَ عَنْهُ (علیه السلام) أَنَّهُ أُهْدِیَ إِلَیْهِ فَالُوذَجٌ فَقَالَ: «مَا هَذَا قَالُوا یَوْمُ نَیْرُوزٍ قَالَ فَنَیْرِزُوا إِنْ قَدَرْتُمْ كُلَّ یَوْمٍ یَعْنِی تَهَادَوْا وَ تَوَاصَلُوا فِی اللَّهِ». (دعائم الإسلام، ج 2 ص 325، ح 1231)
از جمله آدابی که برای عید نوروز از دیرباز بین ایرانیان رواج داشته است هدیه دادن به یکدیگر میباشد. ایرانیان در این روز به دیدار یکدیگر میروند و از حال هم باخبر شده و با دادن هدیه یکدیگر را خوشحال میسازند. به ویژه بزرگان با دادن عیدی به کوچکترها موجبات شادی آنان را فراهم میسازند. در دین اسلام نیز شاد نمودن برادران دینی از ارزش والایی برخوردار است:
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): «مَنْ سَرَّ امْرَأً مُۆْمِناً سَرَّهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ قِیلَ لَهُ تَمَنَّ عَلَى رَبِّكَ مَا أَحْبَبْتَ فَقَدْ كُنْتَ تُحِبُّ أَنْ تَسُرَّ أَوْلِیَاءَهُ فِی دَارِ الدُّنْیَا فَیُعْطَى مَا تَمَنَّى وَ یَزِیدُهُ اللَّهُ مِنْ عِنْدِهِ مَا لَمْ یَخْطُرْ عَلَى قَلْبِهِ مِنْ نَعِیمِ الْجَنَّةِ». (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 149)
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «کسى که مۆمنى را شادمان کند، خداوند او را در روز قیامت شادمان مى سازد، و به او خطاب مى شود که: هر چه دوست دارى از خداوند بخواه! زیرا که تو دوست داشتى دوستان خدا را در دنیا مسرور کنى، پس هر آنچه از خدا بخواهد، به او کرامت کند، و خداوند بیشتر از آنچه درخواست کرده است به او مى دهد به حدى که هرگز تصور آن را هم نمى کرده است».
از دیگر اموری که ایرانیان در عید نوروز بدان پایبند میباشند پاکیزه نمودن خانهها و آراستگی ظاهری خویشتن است. پیش از تحویل سال رسم بر آن است که خانهها از تمامی گرد و غبار سال پیش زدوده شده و افراد پس از رفتن به حمام و شست و شوی خویش با پوشیدن بهترین جامههای خویش به پیشواز سال نو میروند. در روایتی از امام صادق (علیه السلام) در تأیید این عمل آمده است:
امام صادق (علیه السلام): «هر گاه عید نوروز فرا رسید، غسل کن و تمیزترین لباسهایت را بپوش و بهترین عطرهایت را استعمال کن و این روز را روزه بدار»
الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی یَوْمِ النَّیْرُوزِ قَالَ: «إِذَا كَانَ یَوْمُ النَّیْرُوزِ فَاغْتَسِلْ وَ الْبَسْ أَنْظَفَ ثِیَابِكَ الْحَدِیثَ». (وسائل الشیعة، ج 3، ص 335، ح 3805)
امام صادق (علیه السلام): «هر گاه عید نوروز فرا رسید، غسل کن و تمیزترین لباسهایت را بپوش و بهترین عطرهایت را استعمال کن و این روز را روزه بدار».
امام (علیه السلام) در این بیان خویش عمل ایرانیان را رنگ و بویی دینی بخشیده و ارزشی معنوی بدان افزودهاند. غسل و روزه از جمله اعمال مستحب اسلامی است و انجام دادن آن در روزهای خاص سفارش شده است. با در نظر گرفتن این روایت عید نوروز نیز در شمار روزهای خاص قرار خواهد گرفت. روزی که طبیعت جان دوباره گرفته و آغازی نو را در پیش میگیرد. مردم نیز با الهام گرفتن از آن به پاکیزگی جسم و روح خویش پرداخته و آیندهای بهتر از گذشته را دنبال میکنند.
این جشن بزرگ باستانی پس از ظهور اسلام رنگ و بویی دینی نیز به خود گرفت و جایگاهی بهتر از گذشته به دست آورد.
حال باید توجه داشت که نباید این عید بزرگ باستانی را با اموری چون تجمل گرایی، فخرفروشی، برگزاری مراسمات لهو و لعب و ... آلوده به گناه ساخته و خسران عقبی را جانشین شیرینی مادی و معنوی آن سازیم.
هر روزتان نوروز، نوروزتان پیروز
زینب مجلسی راد
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان