عوامل گرايش به نماز در جوانان

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
به نام خدا

قال الله تبارك و تعالی: «و أمر اهلك بالصّلاه و اصطبر علیها»(1)
«و تو اهلت را به برپایی نماز بخوان و در این امر پایداری و صبوری پیشه كن.»


در گرایش نوجوانان و جوانان به نماز سه عنصر اصلی خانه، مدرسه و رسانه های گروهی نقش اساسی و محوری دارند. تربیت و آموزش، انتقال اطلاعات نیست، بلكه تغییر در جهان بینی است.(2) هیچ تربیت و آموزشی بدون زمینه سازی، موفق نیست. اگر مجموعه عناصر و عوامل تأثیر گذار در ارسال یك پیام ارزشی، از وحدت و هماهنگی لازم در عمل برخوردار نباشند، نمی توانند مؤثر واقع شوند و چه بسا آثار یكدیگر را خنثی كنند.

عناصر و عوامل تأثیر گذارنده در محیط خانه و مدرسه و جامعه در القای یك ارزش معنوی و رسانیدن پیام و بیان روح نماز، اگر عملا یكدیگر را نفی كنند و یا در برنامه ها و اظهار مطالب، هر كدام راه و هدفی متفاوت و مغایر با یكدیگر بپیمایند، در ذهن فرد تناقض به وجود می‎آورند و پیام منجر به ایجاد انگیزه، شوق، اراده و عمل نمی شود.

__________________
1)
(طه، 20 آیه 132.)

2)تربیت صحیح تغییر سازنده در بینش و منش فرد است.
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
​​

خانواده

آموزش نماز و پرورش روحیه مذهبی مناسب برای اقامه آن، ابتدا از خانه شروع می‎شود و خانواده نقش مهمی در انتقال فرهنگ نماز از خود بروز می‎دهد. آنچه در مورد فرزند در گرایش به نماز مهم است، وجود انگیزه است، و آنچه در تربیت و آموزش نماز اهمیت دارد، رسوخ روح معنوی نماز به اعماق دل اوست، نه تحمیل فرم و قالب به او. زمانی آموزش نماز به توفیق می‎انجامد و قرین موفقیت می‎گردد كه با احساس خوشایندی همراه باشد.

بدون تردید همه انسان ها به طور فطری استعداد و گرایش به نیایش دارند، اما آنچه كه درباره كودكان و نوجوانان مهم است، چگونگی روش های آموزش و نحوه ارائه و انتقال این ارزش هاست.
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"

آداب و عبادت های مذهبی چون پاسخی به عالیترین نیازهای معنوی انسان است، اگر به طور طبیعی و با جلب رضایت قلبی جوانان ارائه شود، احساس خوشایندی در آنان برمی انگیزد و آن را به راحتی جذب می‎كنند، چرا كه احساسات و عواطف،مهمترین نقش را در تكوین و رشد و پرورش شخصیت جوان دارد. بدیهی است زمانی كه نوجوان در معرض یادگیری و آموزش احكام و عبادات قرار دارد، لازم است از قبل برای این موضوع زمینه سازی شود تا همراه با آموزش، احساس خوشایندی در او ایجاد گردد و به این ترتیب، نتیجه ای مطلوب به بار آورد. در این صورت، تقویت چنین گرایش فطری نیز بسیار آسان و طبیعی خواهد بود. كسب عادت ها و رفتارهای مذهبی پیش از آنكه متأثر از اندرزها و سخنان والدین باشد، معلول پذیرش رفتار، عواطف و احساسات مرتبط و همراه با مهر و محبت آنان است.

با بر انگیختن احساساتی خوشایند در حین انجام فرایض مذهبی در كودكان و نوجوانان، زمینه یادگیری رفتارها و احساسات مطلوب فراهم می‎گردد و این نیز به نوبه خود موجب تقویت انگیزه و گرایش به نیایش و ارتباط با پروردگار متعال می‎شود. یادگیری بیشتر رفتارها و گفتارهای كودكان و نوجوانان، بر اساس مشاهداتی است كه نسبت به اعمال والدین دارند و احساسی كه فضای ارتباطی خانواده در آن ها پدید می‎آورد. در كانون خانواده است كه گرایش دینی افراد تقویت می‎یابد و خمیر مایه شخصیت مذهبی در آنان تكوین می‎یابد. در همین مكان است كه رغبت ها، احساسات خوشایند و ناخوشایند و رفتارهای متعادل و نا متعادل و نگرش ها و باورهای درست یا غلط منعقد می‎گردد.
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
امام علی (ع) می‎فرماید:
«قلب الحدث كالارض الخالیه ما ألقی فیها من شیء قبلته فبادرتك بالادب قبل ان یقسو قلبك و یشتغل لبّك»(3) «قلب نوجوان، همچون زمینی خالی است. هر بذری كه در آن افكنده شود می‎پذیرد. من پیش از آنكه دلت سخت گردد و فكرت مشغول شود، به ادب و تربیت تو مبادرت نمودم.»

__________________
3)نهج البلاغه، نامه 31.
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
بسیاری از رفتارها و گرایشات كودك و نوجوان، از قبیل گرایش به نماز و روزه و شركت در كارهای خیر و اهمیّت دادن به وظایف و تكالیف دینی، غالباً متأثر از تجارب خوشایند تربیتی آنان در خانه و خانواده است. كودكان به شدت نیازمند و تشنه یادگیری هستند و احتیاج به امنیت و آرامش خاطر و اتصال به یك منبع قدرت و رحمت و عطوفت دارند. آوای ملكوتی قرآن و نوای دلنشین اذكار نماز، حتی در دوران بارداری مادر موجب جنب و جوش و شكوفایی گرایش و احساسات دینی در كودك می‎شود.(4)

__________________
4)
تحقیقات انجام شده نشان داده است كه جنین انسان در ماه های آخر بارداری نسبت به صداهای مختلف حساس است و در رشد و پرورش خود، به خصوص از كلام مادر و صداهای مختلفی كه مادر به آن گوش فرا می‎دهد، متأثر است.




 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
سكوت، عصبانیت، رفتار، نگاه و سخن پدر و مادر و اطرافیان، برای كودكان سر مشق و اِعمال بجای هر كدام، سبب ارضای نیاز و اغنای گرایش فطری آنهاست. آنان پیوسته می‎آموزند و نسبت به هر چیز كنجكاوند. خانواده باید تلاش كند تا آموخته های مذهبی آنان با تجارب و احساسات خوشایندی شكل بگیرد. سعه صدر، ابراز احساس خرسندی و روحیه رضایتمندی، گرایش به این احساسات مذهبی را برای كودكان گوارا می‎سازد. بر این اساس، زیباترین و خوشایندترین حالات و اوقات كودكان و نوجوانان در خانواده زمانی است كه پدر و مادر آماده اقامه نماز می‎شوند، آنگاه كه كودك همه شادی و نشاط را در چهره بر افروخته و شادمان اطرافیان خویش مشاهده می‎كند، یعنی به هنگام وضو گرفتن و جا نماز انداختن و معطر ساختن لباس نماز و خود را به زیباترین شكل آراستن (5) و گوش فرا دادن به آوای دلنشین قرآن و اذان (6) كه نسیم آرامش بخشی در كالبد افراد می‎دمد و روح چون پرنده ای كه از بند و قفس آزاد شود، در فضایی ملكوتی بال و پر می‎گشاید و به سوی محبوب حقیقی اوج می‎گیرد:

تو را ز كنگره عرش می‎زنند صفیر
ندانمت كه در این دامگه چه افتاده است (7)


خانوادهها می‎توانند بسیاری از رفتارهای مطلوب و احساسات خوشایند و دوست داشتنی خود را به طور غیر مستقیم در قالب ارزشها و احكام دینی و از طریق بهرهگیری از الگوهای رفتاری، در وجود كودكان و نوجوانان تثبیت نمایند.

مشاهده رفتار اطرافیان، انگیزه ای قوی و غنی برای یادگیری و آموزش فرزندان است، در حالی كه آموزش های خطابی و توصیه های مستقیم و آمرانه، نه تنها چندان رغبت و انگیزه ای در درون جوان و نوجوان ایجاد نمی كند، بلكه گاهی مایه آزردگی و تنفر نیز می‎شود.

__________________
5)
«یا بنی آدم خذوا زینتكم عند كل مسجد» ای فرزندان آدم در هر جایگاه نمازی خود را بیارید. (اعراف 7 آیه 31)
6)پیامبر (ص) دلتنگ كه می‎شدند، می‎فرمودند:«ارحنی یا بلال.» ای بلال (با گفتن اذان) به من آرامش ببخش (و بعد نماز می‎خواندند).
7)حافظ
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
نماز خواندن كودكان خردسال نیز رفتاری است كه در آغاز امر از طریق مشاهده حركات پدر و مادر و اطرافیان آموخته می‎شود و فرد نسبت به موقعیت و حالات رفتار آنان احساس معنوی خاصی پیدا می‎كند. نحوه نماز خواندن، چگونگی نگرش اطرافیان نسبت به نماز و میزان اهمیّت دادن آنان نسبت به این فریضه الهی، حالت ایستادن به نماز،
تأنی و ادب و وقار در نماز، نحوه نماز خواندن، حضور قلب در نماز و توجه و خضوع و خشوع افراد خانواده، در كودكان بسیار تأثیر می‎گذارد
.

وقتی كه كودك نسبت به رفتار و نحوه حركات و حرف زدن والدین و اطرافیان كنجكاو می‎شود، باید توجه داشت كه كنجكاوی وی بی هدف و بی نتیجه نیست، بلكه متضمّن الگوگیری و مشاركت فعالانه او به صورت انجام تجربه ای جدید در فرازهای حساس زندگی است.

زمانی كه نوجوان، الگوهای رفتاری مطلوب خویش را در موقعیتها و شرایط مختلف زندگی، در رفت و آمدها، میهمانیها و برخوردهای فامیل و دوستان و از جمله حضور آنان در صفوف نماز جماعت مشاهده میكند، احساس شادمانی و شوق و شعف سراسر وجودش را فرا میگیرد و عمیقاً نسبت به رفتار آنها كنجكاو میگردد و از آنان الگو میگیرد.
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
مهیا كردن چنین فضایی، بخصوص اگر همراه با مشاركت فعال كودكان و نوجوانان و همسالان آنان باشد، برایشان بسیار دلنشین و دلپذیر است، همین امر به تدریج گرایش به امور مذهبی و روحیه اجتماعی را در آنان تقویت می‎نماید. بدیهی است هر قدر الگو محبوب تر باشد، یاد سپاری رفتار آسان تر می‎گردد.

نگاه ها و حالات چهره فامیل و یا همسالان نسبت به یكدیگر دراین هنگام، اگر با تعظیم و تكریم و گشاده رویی همراه باشد، بر میزان تقویت گرایش معنوی كودكان و نوجوانان می‎افزاید. آنان از مشاهده این حالت ها و به سر بردن در این لحظات، غرق در سرور و خوشحالی می‎شوند و سعی دارند كه خود این قبیل رفتارها را با اشتیاق تمام باز آفرینی كنند. پدر و مادر و اطرافیان اگر در رفتارهای خود، به راست گویی، صداقت، عفاف و حجاب، صبر و بردباری و توجه و حساسیت نسبت به اوقات نماز ارج بنهند و در عملكردهای خود ثابت قدم باشند، تأثیر گذاری و درون سازی گفتار و رفتارشان به مراتب بیشتر از زمانی است كه تنها با گفتار و یا اجبار، فرزندان خویش را به كارهای مذهبی وادار سازند، در حالی كه خود در عمل سهل انگاری می‎كنند.

لحظه های حساس و پر جاذبه رفتار پدر و مادر در ایجاد فضایی دوستانه و صمیمی و دلنشین عاطفی در مواجهه با فرزندان، سبب می‎گردد كه آنان بدون زحمت، رفتار مورد علاقه خود را مورد توجه و تقلید آگاهانه قرار دهند. پدر و مادر و اعضای خانواده، اگر توجه داشته باشند كه در خانه یا سفر یا گردش، در میهمانی و یا حین كار و به طور كلی در هر موقعیتی كه ندای پر طنین و دلنشین اذان را می‎شنوند، از هر كاری كه دارند، دست كشیده و پیش از هر چیز دیگر به اقامه نماز اهمیت دهند، در تلقی و نگرش فرزندان نسبت به این فریضه الهی تأثیر مضاعف خواهد داشت.


باید برای تعلیم و تربیت نماز زمینه سازی كرد و همه جوانب و ابعاد گوناگون قضیه را در نظر گرفت و كوشید تا همه عوامل مهم و دست اندر كار و تأثیر گذار از وحدت و هماهنگی لازم برخوردار باشند.
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
مدرسه

در مدرسه هنگامی كه نوجوانان و جوانان، در موقعیت های مختلف اوقات تحصیل، هنگام شنیدن اذان، در كلاس یا در راهرو مدرسه بدون هیچ تكلفی، مشاهده كنند كه معلمان و مربیان مشتاقانه به سوی نماز می‎شتابند، در اثر احساس همانند سازی به شوق و رغبت در می‎آیند و به اقامه نماز گرایش فزون تری پیدا می‎كنند.

بهتر است در مدرسه قبل از شروع نماز یا حتی قبل از رفتن به نماز هفتگی جمعه، برنامه هایی تدارك دیده شود كه زمینه ساز احساسی خوشایند برای دانش آموزان باشد، تا عزم و اراده و رغبت و انگیزه لازم برای انجام این فریضه، با طیب خاطر در آنان پدید آید.

هر قدر شخصیت الگوهای تربیتی و پرورشی برای دانش آموزان، محبوب و دوست داشتنی تر باشد، تأثیر پذیری آنها افزایش می‎یابد. روشن است كه هرگز نباید به اجبار و تحمیل و فشار، دانش آموزان را به انجام فریضه نماز وادار كنیم. در عوض شایسته است بیش از هر چیز، جاذبه های رفتار خود را در بیان ارزش ها، با فراهم كردن مقدمات نماز افزایش دهیم.
 

ضحا

کاربر ویژه
"کاربر *ویژه*"
توجه به سرویس های بهداشتی و وضو خانه مدارس و پاكی و تمیزی آن، در ترغیب دانش آموزان برای گرفتن وضو و شركت در جمع دانش آموزان در نماز خانه مدرسه، برخورد با چهره گشاده و باز در این هنگام، همه و همه زمینه های آماده سازی و تقویت و افزایش گرایش به نماز را در دانش آموزان فراهم می‎سازد. قران در این باره با صراحت تمام می‎فرماید: «و أمر اهلك بالصّلاه و اصطبر علیها» و تو اهلت را به برپایی نماز بخوان و در این امر پایداری و صبوری پیشه كن.

به همین جهت، در خانواده بزرگ مدرسه نیز، قدرت و تحمل و صبر و حوصله مدیر، ناظم و مربی پرورشی و معلم راهنما برای برپایی نماز باید بالا باشد و از سخت گیری های بی مورد و تحقیر دانش آموزان در فراخوانی به این امر الهی، جداً باید خود داری شود، برای نماز از بهترین مكان ها و بهترین لباس ها استفاده شود و از محل تنگ و تاریك و كثیف و مخروبه پرهیز گردد.

برای شركت دادن دانش آموزان كلاس اول و دوم دبستان در نماز جماعت باید توسط معلم به تدریج در كلاس زمینه سازی شود و در آنان تشنگی لازم را برای ورود در جمع سایر همكلاسی ها در نماز خانه فراهم كرد و نیز لازم است به عنوان تشویق، گاه گاهی به همراهی معلم در نماز جماعت مدرسه حضور یابند.

محل نماز خانه باید به قدری جذاب و دوست داشتنی و خاطره انگیز باشد كه دانش آموزان قبل از شروع ساعت نماز، همیشه در انتظار وقت نماز لحظه شماری كنند. ناظم نباید با تند خویی و عتاب و خطاب، زمینه آزردگی روانی دانش آموزان را فراهم آورد. مراقبت باید غیر مستقیم باشد و اگر احیاناً دانش آموزی در انجام نماز كاهلی نشان می‎دهد، باید در مرحله اول علت آن بررسی شود و سپس زمینه شركت وی در جمع دوستان و همسالان در نماز خانه فراهم آید. برگزاری مراسم و دعوت برای ناهار و یا افطار در نماز خانه، به مناسبت های مختلف، جزء خاطرات فراموش نشدنی دانش آموزان خواهد بود. صبر و بردباری و رفتاری متین و معقول مسؤولان مدرسه، اگر همراه با عطوفت و مهربانی باشد، در دانش آموزان احساس و نگرشی مثبت نسبت به اقامه نماز پدید می‎آورد.

...
 
بالا