حقوق کودکان در قرآن

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
راجع به حقوق کودکان در روایات و احکام اسلامی، مطلب فراوان است. در قرآن نیز اگر چه مختصرتر اما به مسائل مهمی از حقوق کودکان اشاره شده است.
انشاالله در باره ی هر مبحث جداگانه بحث و بررسی خواهیم کرد


[h=2]حق شیرخوارگی کودک [/h]
وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَیْنِ كامِلَیْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَى الْوارِثِ مِثْلُ ذلِكَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَیْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَكُمْ فَلا جُناحَ عَلَیْكُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (بقره ،233)


مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند، این حكم براى كسى است كه بخواهد حق شیرخوارگی کودک را تماما ادا کند و نیز خوراك و پوشاك مادر به طور متعارف به عهده پدر فرزند است. هیچ كس بیش از توانش وظیفه ای ندارد، نباید مادر به خاطر فرزندش زیانی ببیند نه پدر، و بر وارث او نیز چنین است. اگر آن دو با رضایت و مشورت یكدیگر بخواهند كودك را از شیر بگیرند، گناهى بر آنان نیست، اگر اراده كردید كه براى فرزندان خود دایه بگیرید به شرطى رواست كه حقّ دایه را به طور شایسته‏ اى بدهید و از خدا بترسید و بدانید كه خدا به آنچه مى ‏كنید آگاه است.


پزشکان اطفال نیز کامل شدن دو سال در شیردهی را برای سلامتی کودک بسیار مناسب تر می دانند.


 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
یکی از نیازهای حیاتی نوزاد بعد از تولد، شیر دادن به نوزاد است. قرآن کریم در این رابطه می فرماید: «مادران باید فرزندان خود را دو سال کامل شیر دهند»

در این جا سخن این است که، آیا دو سال شیردادن کودک، واجب است، یا خیر؟

آیۀ شریفه دلالت بر وجوب ندارد؛ زیرا در ادامه می فرماید: «آن مادرانی که بخواهند دوره شیردهی را به اتمام برسانند»؛ یعنی اتمام دوره شیردهی را به میل و ارادۀ مادر تعلیق نموده است، پس معلوم می شود که اتمام دو سال شیردهی واجب نیست. نکته دیگر این که قرآن می فرماید: «در صورت رضایت و مشورت هم دیگر می توانند کودک را از شیر بگیرند». پس روشن است که مقصود از بیان این مقدار، وجوب نیست.
نتیجه این که مادران حق دارند فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند، در صورتی که بخواهند حق شیردهی را به طور کامل استیفا کنند. از شیر گرفتن کودک پیش از پایان دو سال جایز است، ولی برای این کار خواست و رضایت والدین کافی نیست، بلکه باید در باره آن مشورت کنند تا هم مصلحت و حق کودک حفظ شود و هم حقوق پدر و مادر تأمین گردد. البته مستحب است که مادر، تمام مدتی را که برای شیردهی تعیین شده، به کودک خود شیر دهد و آن دو سال کامل است و اگر خواست کمتر شیر دهد حداقل مجاز، ۲۱ ماه است.


براساس دو روایت از کتاب وسائل الشیعة، حداقل زمان شیر دهی می تواند ۲۱ ماه باشد و کمتر از آن جایز نیست.
الف. امام صادق (ع) فرمودند: “مقدار واجب شیردهی، ۲۱ ماه است، پس زنی که کمتر از آن شیر دهد، کم گذاشته و کوتاهی کرده است و اگر ارادهٔ اتمام دوران شیردهی دارد، دو سال کامل مطلوب است.


ب. حدیث دیگری از آن حضرت که فرمودند: “زمان شیردهی ۲۱ ماه است، پس کمتر از آن ستمی (جور) بر کودک شمرده می شود.


گروهی از مفسران معتقدند که دو سال، برای همهٔ کودکان ثابت است؛ … چون ظاهر عبارت “الوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین …”، اثبات حق شیردادن تا دو سال کامل پس از تولد است و میزان توقف و تغذیهٔ کودک در رحم مادر در این نصاب اثر ندارد؛ پس تمام کودکان حق دارند تا دو سال کامل از شیر مادر تغذیه کنند و مادر حق دارد کودک خود را دو سال کامل شیر بدهد.
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
نه مادر (به خاطر اختلاف با پدر ) حق دارد به کودک ضرر برساند و نه پدر(به خاطر اختلاف با مادر).یعنی هر یک از این دو حق ندارند سرنوشت کودک را وجه المصالحه خود قرار دهند و بر جسم و روح نوزاد ضربه وارد کنند. مردان نباید حق حضانت و نگهداری مادر ان را با گرفتن کودکان در دوران شیرخوارگی از آنها پایمال کنند، که زیانش به فرزند رسد و مادر ان نیز نباید از این حق شانه خالی کرده و به بهانه های گوناگون از شیر دادن کودک خودداری کرده یا پدر را از دیدار فرزندش محروم سازند

پدر و مادر ی که کودک را قربانی اختلافات خود نموده و به کودک توجهی نمی کنند در واقع ظلم بزرگی نسبت به او روا می دارند. زیرا کودکی که از نعمت محبت برخوردار نباشد در آینده دچار مشکلات عدیده اجتماعی خواهد شد.


قسمت دیگری از آیه که متوجه حقوق مادر است چنین بیان می کند: آنچه که به حکم شرع به گردن پدر نوزاد است، مانند خرجی و لباس، در صورتی که پدر فوت شود به گردن وارث او خواهد بود.

یعنی در صورت فوت پدر نوزاد، این وظیفه بر عهده ورثه او است که مخارج و مایحتاج بیوه او را به نحو شایسته و مطلوب تأمین کنند.


مسئله بازداشتن کودک از شیر نکته دیگری است که آیه درمورد آن می فرماید:پس اگر پدر و مادر بخواهند با توافق و رضایت یکدیگر، کودک خود را زودتر از دو سال از شیر باز گیرند، برآن دو گناهی نیست. نکته قابل توجه در اینجا، تأکید بر مشورت و توافق آن دو برای رقم زدن سرنوشت بهتر برای کودک است؛ چرا که هرکدام چیزهایی در مورد تربیت وآینده و صوابدید کودک می دانند که از عهده یک تن بر نمی آید.


گاه می شود که مادر از حق خود در مورد شیر دادن و حضانت و نگهداری فرزند خودداری می کند و یا به راستی مانعی برای او پیش می آید، در این صورت باید راه چاره ای اندیشیده شود، لذا آیه می فرماید: اگر( با عدم توانایی یا عدم موافقت مادر) خواستید دایه ای برای فرزندان خود بگیرید، گناهی بر شما نیست، هرگاه حق گذشته مادر را بپردازید.

در پایان آیه به همگان هشدار می دهد که تقوای الهی پیشه کنید و بدانید خدا به آنچه انجام می دهید بیناست.

آیات فوق پاسخی است به کسانی که اسلام را به عدم رعابت حقوق بشر محکوم می کنند. زیرا احکام ذکر شده به خوبی نشان می دهد که اسلام تا چه حد به حقوق کودکان و همچنین زنان توجه دارد و رعایت عدالت و انصاف را در رابطه با آنان نموده است.
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
[h=2]حق تربیت، و پرهیز از بی بند و باری جنسی در حضور کودکان[/h]

در آیه 58 سوره نور از والدین می خواهد که کودکان خود را عادت بدهند تا برای ورود به اتاق والدین، در سه وقت از اوقات شبانه روز (صبح زود، ظهر، و آخر شب) ، که معمولا وقت خلوت والدین است، کسب اجازه کنند. این دستور هم موجب تربیت کودک و هم موجب ارتقاء سطح فرهنگ خانواده است و از همه مهمتر احتمال برخوردهای نامناسب کودکان با امور جنسی والدین را از بین می برد.




یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِینَ مَلَكَتْ أَیْمانُكُمْ وَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَكُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشاءِ ثَلاثُ عَوْراتٍ لَكُمْ لَیْسَ عَلَیْكُمْ وَ لا عَلَیْهِمْ جُناحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلى‏ بَعْضٍ كَذلِكَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآیاتِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَكِیمٌ.(نور/ 58)


شما اى كسانى كه ایمان دارید باید به كسانى كه شما مالك آنان شده ‏اید و كسانى كه هنوز به عقل نرسیده ‏اند دستور دهید در شبانه روز سه وقت از شما اجازه ورود بگیرند یكى پیش از نماز صبح و دوم هنگام نیم روز كه جامه ‏هاى خویش از تن در مى ‏آورید و سوم بعد از نماز شبانگاه كه این سه هنگام، هنگام خلوت شما است و پس از آن مى ‏توانند بدون اجازه وارد شوند و گناهى بر شما و ایشان نیست كه هنگام تحرك و برخورد با یكدیگر است، خدا این چنین آیه‏ ها را براى شما بیان مى ‏كند كه خدا دانا و فرزانه است.

 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
[h=3]تربیت جنسی کودک[/h]
مسئله مهمی که باید در دوره نوباوگی به آن توجه شود، نوع رفتار و تربیت جنسی کودک است. او هم زمان با رشد عقلی و ذهنی، غرایزش بیدار می شود. غریزه جنسی از 8 تا 11 سالگی نمایان و به تدریج قوی تر و آگاه تر می شود تا به بلوغ برسد. برای جلوگیری از انحرافات احتمالی و تربیت صحیح جنسی، باید والدین نسبت به روش های صحیح رفتار جنسی و راه های پیشگیری از گرفتاری ها آگاه باشند.


دختران از لحاظ جسمانی، سریع تر از پسران رشد می کنند و علاقه خود را نسبت به جنس مخالف درک می کنند. حضرت علی علیه السلام نامحرم را از بوسیدن دختر شش ساله نهی می کند. و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به جداسازی بستر فرزندان، به ویژه پسر از دختر تأکید می فرماید.


رعایت حریم در روابط زناشویی پدر و مادر و کنترل رفتارهای جنسی، از نکته های مهمی است که باید به آن توجه داشت.


در تربیت صحیح جنسی کودک، درک دقیق والدین از شرایط کودک بسیار مهم است. خط مشی فکری و عقیده متضاد والدین درباره مسائل جنسی، مشکل ساز است. از طرفی نباید به طور کلی به اولین بیداری جنسی کودک بی اعتنایی کرد و از سویی نباید به سرعت در برابر آن واکنش نشان داد و با نصیحت و پند افراطی او را ترساند.

گرچه بلوغ جنسی در سنین بالاتر از دبستان اتفاق می افتد، تمایلات جنسی تنها مختص به دوره بلوغ نیست، بلکه مدت ها پیش از آن به صورت احساس ویژه در تحریکات وجود داشته است. بسیاری از عادت های کودکان در این مورد، ممکن است از نگاه پدر و مادر مخفی بماند که باید با آگاهی از آنها، برخورد مناسب با او کرد.در این باره امام محمدباقر علیه السلام هشدار می دهد: «بایستی رختخواب پسر ده ساله از بستر زنان جدا باشد».
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
[h=2]حقوق کودکان یتیم[/h]
سخن از کودکان یتیم در قرآن فراوان است. اصلا یکی از چیزهایی که قرآن حساسیت زیادی در برابر آن دارد و بسیار به آن سفارش کرده، حق یتیمان است. قرآن خوردن مال یتیم را، فرو بردن آتش معرفی می کند.

« إِنَّ الَّذِینَ یَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما یَأْكُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلوْنَ سَعِیراً»


لذا درباره امانتداری مال یتیمان و عودت آن به ایشان در بزرگسالی فراوان سفارش نموده است.

وَلا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ‏ ... (152/ انعام)

از ستم در ازدواج با دختران یتیم، با لحن سخت و شدیدی پرهیز داده است.

« وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامى‏ فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساء:

اگر اموال دختران یتیم در اختیار شما باشد و بترسید كه در صورت تزویج، درباره اموال آنها به عدالت رفتار نكنید، پس با آنها ازدواج نكنید و زنان دیگر را كه براى شما پاك و حلال هستند به همسری بگیرید...(تفسیر احسن الحدیث، ج2، ص272)


بالاتر از همه اینها برای فرهنگ سازی یتیم نوازی از هشدارهای عاطفی و دینی استفاده می کند و با یادآوری این که ممکن است فرزندان عزیز خودتان یک روز یتیم شوند، از ظلم به یتیمان دیگر پرهیز کنید.


وَ لْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلًا سَدِید (النساء،9):


و باید بندگان از مكافات عمل خود بترسند و با یتیمان مردم نیك رفتار باشند كسانى كه مى ‏ترسند كودكان ناتوان از آنها باقى ماند و زیردست مردم شوند پس باید از خدا بترسند و سخن به اصلاح و درستى گویند.

 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
یکى از حقوق کودکان بى سرپرست بر جامعه، حق سرپرستى است، چنان که در آیات متعددى از قرآن، به رعایت حقوق کودکان یتیم و بى سرپرست تأکید شده است. صغیرى که ولى او فوت کرده و سرپرست نداشته باشد، در قالب امور حسبى قرار مى گیرد و رسیدگى به امور حسبى، یکى از وظایف و شئون حکومت اسلامى است. در کتاب دلیل التحریر الوسیله در تعریف امر حسبى آمده است: »إنّ الأُمور الحسبة مثل تولّى أُمور الغیّب و القصّر و الصغار، و من لا وارث له، و من لا وصى له، و الأمر بالمعروف و النهى عن المنکر، و إجراء القصاص و الحدود و الدیات، و کل ما یقطع بعدم رضى الشارع بترکه و تعطیله، مما یحتاج إلى التصدّى و التکفّل بأمره. و یقطع من مذاق الشارع بعدم رضاه بترکه و تعطیله، لما له من الأهمیّة فى نظره«. چنان که مشاهده مى شود، یکى از مصادیق امور حسبى، سرپرستى کودکان یتیم و بى سرپرست است. در ادامه یکى از وظایف ولى فقه و حکومت اسلامى، ولایت و سرپرستى بر صغار بى سرپرست معرفى شده است: »إنّ ولایة الفقیه و الحاکم الشرعى إنّما تثبت مع عدم وجود الأب و الوصى، کما ادعى فى المفتاح الإجماع على هذا الترتیب، و لا أقل من کونه ظاهر عبارات کثیر من الأصحاب«. این مسئله ظاهر از امور اجماعى بین فقیهان است. روایاتى مانند خبر نبوى که مى فرماید: »السلطان ولىٌّ له و ادله ثبوت ولایت فقیه، بر اثبات این حق کودکان بى سرپرست بر حکومت اسلامى دلالت دارد.
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
[h=2]توجه به حقوق کودکان طلاق [/h]
قرآن در آیه ششم سوره طلاق، به رعایت حقوق جنین و نوزادی که والدینش با هم اختلاف پیدا کرده اند، و قصد طلاق دارند، اشاره می کند. در این آیه از پدر طفل می خواهد آرامش مادر باردار را حفظ کرده و هزینه های او را تامین کند. پس از وضع حمل نیز از همین پدر که قصد طلاق همسرش را دارد، میخواهد رضایت مادر طفل را برای شیردهی رضایتمندانه، جلب کند اما اگر رضایت او جلب نشد، از حال کودک غافل نشده و سریعا برای شیردهی او توسط دیگری اقدام کند.


أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ وَ لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَیِّقُوا عَلَیْهِنَّ وَ إِنْ كُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَیْهِنَّ حَتَّى یَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَ أْتَمِرُوا بَیْنَكُمْ بِمَعْرُوفٍ وَ إِنْ تَعاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرى.‏ (6/ طلاق)


زنان را حتى المقدور در جایى كه خودتان ساكن هستید سكونت دهید و آزارشان ندهید تا عرصه را بر آنها تنگ نكرده باشید و اگر باردار باشند مخارج آنها را بدهید تا وضع حمل كنند و اگر فرزندى از براى شما شیر دهند مزدشان را بدهید و با مشورت و مسالمت به خوبى (سر این مساله) توافق کنید، اگر به توافق نرسیدید زن دیگرى شیر دادن بچه را بر عهده بگیرد.
 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
حضانت و اصطلاحات مشابه

حضانت به معنی نگهداری و تربیت است و با تکلیف پرداخت نفقه ارتباطی ندارد؛ حضانت قیمومت هم متفاوت است. ممکن است در یک زمان حضانت کودک بر عهده مادر و قیمومت او بر عهده شخص دیگری باشد. حضانت با ولایت بر فرزند هم متفاوت است.


استثناهای حضانت

22711947160117695917021261012412617644112.jpg

حق حضانت با والدین است و در فرضی که آن ها جدا از یکدیگر زندگی کنند، حق حضانت با یکی از آن ها خواهد بود اما در مواردی استثنایی، حضانت از کسی که مطابق قانون این حق را در اختیار دارد گرفته می شود:
- اگر مادری که حضانت فرزند خود را بر عهده دارد، دیوانه شود، حضانت با پدر خواهد بود.
- اگر مادری که حضانت فرزند خود را بر عهده دارد، ازدواج کند، حضانت با پدر خواهد بود. البته اگر حضانت فرزند، با توافق زوجین به زن سپرده شده باشد، با ازدواج مجدد او، حضانت از او گرفته نمی شود.

- هر یک از پدر و مادر که حضانت طفل بر عهده اوست، اگر فوت کند، حضانت طفل بر عهده دیگری خواهد بود. مگر اینکه دادگاه به عدم صلاحیت آن ها در نگهداری از کودک رای دهد.
- اگر انحطاط اخلاقی یا کوتاهی در مواظبت پدر و مادر به گونه ای باشد که سلامت روانی و جسمی طفل به خطر بیفتد، در این صورت دادگاه تکلیف حضانت و نگهداری طفل را مشخص خواهد کرد. بیماری روانی، فساد اخلاقی، ضرب و جرح کودک به گونه ای که خارج از عرف باشد و ... می تواند مصادیق انحطاط اخلاقی باشد.
- اگر پدر و مادری که حضانت طفل بر عهده او قرار گرفته، به یک بیماری لاعلاج و واگیردار مانند سل، حصبه و... دچار شود که بیم سرایت آن به طفل وجود داشته باشد، حق حضانت او از بین می رود. مگر اینکه شخص بتواند به وسیله پرستار تکالیف حضانت را انجام دهد.
[h=2]هزینه های حضانت
[/h] نگهداری و حضانت از کودکان هم حق و هم تکلیف والدین است بنابراین هیچ کدام از آن ها نمی تواند برای حضانت از آن ها مطالبه اجرت کند.


[h=2]دعاوی راجع به حضانت[/h] دادگاه هر گاه که اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش کند، باید ترتیب اطمینان بخشی را در خصوص نگهداری و میزان نفقه اطفال با توجه به وضعیت مالی و اخلاقی زوجین و با در نظر گرفتن مصلحت کودکان در نظر گیرد. در صورتی که اختلافی در خصوص حضانت و ملاقات اطفال به وجود آید، دادگاه خانواده مسئول رسیدگی خواهد بود.





 

ناجی دلها

معاون مدیریت
پرسنل مدیریت
"معاونت مدیران"
[h=2]خودداری از نگهداری[/h] والدین یا هر یک از آن دو که حضانت بر عهده او قرار می گیرد نمی تواند از این وظیفه خود شانه خالی کند. در غیر این صورت، دادگاه به تقاضای دیگری یا هر ذینفع، کسی را که حضانت برعهده اوست، اجبار به انجام وظیفه خود می کند. در صورتی که اجبار او به انجام وظیفه قانونی خود ممکن نباشد، حضانت را به خرج پدر و هر گاه پدر فوت شده باشد، به خرج مادر تأمین می کند.
 
بالا