مسجد پیرزن / عجیب ترین مسجد ایران و جهان
چندى پیش در میانه صحن كبیر گوهرشاد، محوطه مربع مستطیلى بود از سنگ، با نرده هاى سنگى كه تیركها و ستونهاش از هم فاصله زیاد داشت. این قسمت میانى به «مسجد پیره زن» معروف بود.
مسجد پیره زن افسانه اى دارد شبیه « حجره تنگ پیرزن » در ایوان و كاخ مداین.
یعنى آورده اند كه گوهرشاد هنگامى كه براى ساختن مسجد زمینهاى مناسب نزدیك «حرم» را مى خرید، و چندان خرید كه ساختن مسجد را كافى باشد، پیرزنى حاضر به فروش كلبه محقّر خود نشد، به هیچ بهایى ، و چنان كه مهندسان سنجیده بودند، این كلبه قناسى پنج ضلع، درست در میانه مسجد مى انداخت.
شهبانو گوهرشاد كه زنى بسیار توانا اما دادگر بود، توانایى و توانگرى خود را به ستم نیالود و پیرزن را مجبور به فروش نكرد. گرداگرد خانه او را خرید و به ساختن مسجد آغاز كرد. كار ساختن كه تمام شد و مسجدى بدین فرّ وجلال وجود گرفت، همه ناظران و صاحبنظران تنها نقض این بنیاد باشكوه و آباد را بودن آن كلبه محقر و ویران در میان مسجد مى دیدند، خاصه با چنان قناسى كه داشت.
اما به صورت اگر چنان بود كه ایشان مى دیدند و مى گفتند، به معنى چنان نبود. شاید این تقلیدى بود از داستان دادگرى در ایوان مداین.
به هر حال قصه مى گوید كه پیرزن پس از آن كه كار مسجد انجام گرفت، نزد گوهرشاد رفت و گفت: «اینك قناسى ِ خانه ام را به تو مى فروشم، تا از بهاى آن در میان مسجد بزرگ تو، من نیز مسجدكى از خود و به نام خود یادگار بگذارم.» و چنان شد كه او گفت.
تا چندى پیش، هر كه به صحن جامع گوهرشاد مى رفت، در میان آن پهنه بسیار وسیع، چهار دیوارى مستطیل شكل مى دید كه به آن محل مسجد پیره زن مى گفتند.
اما در این اخیر آن نرده ها را برداشته اند و مسجد پیرزن را آبدان بزرگى كرده اند كه از آبش وضو مى گیرند.
دیگر شیوه زنى آن زال و دادگرى گوهرشاد، كم كم به فراموشى سپرده مى شود، مگر نام آن آبدال را « حوض پیر زن » بگذارند یا راهنمایان و زیارتنامه خوانان، نسل به نسل براى زائران این داستان را بازگویند یا قصه را بر لوح و لوایى بنگارند و كنار حوض بر فرازى مناسب و نزدیك نصب كنند، و گر نه حیف از این قصه یادآور قصه اى كهنترـ كه فراموش شود. زیرا در جنب آن همه دیدنیهاى مسجد، یكى از شنیدنیها این است.
مسجد پیره زن افسانه اى دارد شبیه « حجره تنگ پیرزن » در ایوان و كاخ مداین.
یعنى آورده اند كه گوهرشاد هنگامى كه براى ساختن مسجد زمینهاى مناسب نزدیك «حرم» را مى خرید، و چندان خرید كه ساختن مسجد را كافى باشد، پیرزنى حاضر به فروش كلبه محقّر خود نشد، به هیچ بهایى ، و چنان كه مهندسان سنجیده بودند، این كلبه قناسى پنج ضلع، درست در میانه مسجد مى انداخت.
شهبانو گوهرشاد كه زنى بسیار توانا اما دادگر بود، توانایى و توانگرى خود را به ستم نیالود و پیرزن را مجبور به فروش نكرد. گرداگرد خانه او را خرید و به ساختن مسجد آغاز كرد. كار ساختن كه تمام شد و مسجدى بدین فرّ وجلال وجود گرفت، همه ناظران و صاحبنظران تنها نقض این بنیاد باشكوه و آباد را بودن آن كلبه محقر و ویران در میان مسجد مى دیدند، خاصه با چنان قناسى كه داشت.
اما به صورت اگر چنان بود كه ایشان مى دیدند و مى گفتند، به معنى چنان نبود. شاید این تقلیدى بود از داستان دادگرى در ایوان مداین.
به هر حال قصه مى گوید كه پیرزن پس از آن كه كار مسجد انجام گرفت، نزد گوهرشاد رفت و گفت: «اینك قناسى ِ خانه ام را به تو مى فروشم، تا از بهاى آن در میان مسجد بزرگ تو، من نیز مسجدكى از خود و به نام خود یادگار بگذارم.» و چنان شد كه او گفت.
تا چندى پیش، هر كه به صحن جامع گوهرشاد مى رفت، در میان آن پهنه بسیار وسیع، چهار دیوارى مستطیل شكل مى دید كه به آن محل مسجد پیره زن مى گفتند.
اما در این اخیر آن نرده ها را برداشته اند و مسجد پیرزن را آبدان بزرگى كرده اند كه از آبش وضو مى گیرند.
دیگر شیوه زنى آن زال و دادگرى گوهرشاد، كم كم به فراموشى سپرده مى شود، مگر نام آن آبدال را « حوض پیر زن » بگذارند یا راهنمایان و زیارتنامه خوانان، نسل به نسل براى زائران این داستان را بازگویند یا قصه را بر لوح و لوایى بنگارند و كنار حوض بر فرازى مناسب و نزدیك نصب كنند، و گر نه حیف از این قصه یادآور قصه اى كهنترـ كه فراموش شود. زیرا در جنب آن همه دیدنیهاى مسجد، یكى از شنیدنیها این است.
