حضرت آدم نخستین انسان

[نورا]

[h=2][/h]

حضرت آدم علیه السلام نخستین بشر مربوط به این سلسله از آدمیان کنونی و اولین انسانی است که خداوند از خاک آفرید. آنچه که به نام انسان خوانده میشود از وی شروع شده است. او اولین پیامبران از دیدگاه اسلام است.

آدم در اصل، کلمه ای عبری است به معنای خاکی یا سرخ رنگ. به گفته علامه مجلسی آدم همچون آزر، نامی عجمی است و از کلمه ای گرفته نشده است. او به القاب و صفات گوناگون خوانده شده است؛ مانند ابوالبشر، خلیفة الله، ابوالوری، صفی الله، ابو محمد و معلم الاسماء. نام حضرت آدم بیست و پنج مرتبه در نه سوره قرآن کریم آمده است و سرگذشت او بطور گسترده در سوره های بقره، اعراف، حجر، اسراء، کهف و طه گفته شده است. آنچه که در باره او در کتب تفسیر، تاریخ و ادب و حدیث هم هست، مبتنی بر همین آیات قرآنی است. البته مفسران و صاحبنظران در تبیین و تفسیر این آیات، احتمالات زیادی داده اند.

 

[نورا]

پاسخ : حضرت آدم نخستین انسان

حضرت آدم علیه السلام نخستین بشر مربوط به این سلسله از آدمیان کنونی و اولین انسانی است که خداوند از خاک آفرید. آنچه که به نام انسان خوانده میشود از وی شروع شده است. او اولین پیامبران از دیدگاه اسلام است.

آدم در اصل، کلمه ای عبری است به معنای خاکی یا سرخ رنگ. به گفته علامه مجلسی آدم همچون آزر، نامی عجمی است و از کلمه ای گرفته نشده است. او به القاب و صفات گوناگون خوانده شده است؛ مانند ابوالبشر، خلیفة الله، ابوالوری، صفی الله، ابو محمد و معلم الاسماء. نام حضرت آدم بیست و پنج مرتبه در نه سوره قرآن کریم آمده است و سرگذشت او بطور گسترده در سوره های بقره، اعراف، حجر، اسراء، کهف و طه گفته شده است. آنچه که در باره او در کتب تفسیر، تاریخ و ادب و حدیث هم هست، مبتنی بر همین آیات قرآنی است. البته مفسران و صاحبنظران در تبیین و تفسیر این آیات، احتمالات زیادی داده اند.

بر طبق همین نظریه ها، آدم اولین بشر نیست و پیش از او آدم های دیگری بوده اند. از امام علی علیه السلام و امام سجاد علیه السلام و نیز امام باقر علیه السلام نقل شده که قبل از او آدم ها و عالم های دیگری بوده اند. محققان هم به این نتیجه رسیده اند که بدون شک، آدم اولین بشر نیست. در قرآن هم کمترین اشاره به اولین بشر بودن او نیست. اما به نبوت او اشاره شده که از میان قوم خود برگزیده شده است. بنابراین او صفی و برگزیده خداست ولی نمیتواند اولین انسان باشد.

 

[نورا]

پاسخ : حضرت آدم نخستین انسان

قبل از خلقت او، خدا به فرشتگانش گفت که میخواهم در روی زمین خلیفه و جانشین برای خودم قرار دهم. آنها به خدا اعتراض کردند و خداوند در جواب آنها گفت من چیزهایی میدانم که شما نمیدانید. سپس خدا آدم را از گل آفرید و بعد تصویر پردازی او در مرحله دوم بود و آنگاه از روح خود در او دمید و به فرشتگانش دستور داد که او را سجده کنند. همه فرشتگان بجز شیطان که تکبر کرد، آدم را سجده کردند. این تکبر و غرور شیطان باعث رانده شدن ابدی او از درگاه خداوند شد.

بعد از این مرحله خدا همه اسماء را به آدم یاد داد. این تعلیم فقط اسامی موجودات نبود؛ بلکه راز نهفته و سری بود که فرشتگان آنها را از آدم آموختند و بنا به قولی اسامی همه حجت های خدا، اسامی سرزمین ها، گیاهها، کوهها، بیابانها و یا اصلا اسرار و خواص موجودات بود.

 

[نورا]

پاسخ : حضرت آدم نخستین انسان

سپس خداوند همسر او حضرت حوا علیهاسلام را آفرید و هر دو را در بهشت اسکان داد و به آن ها گفت که از هر چیزی که میخواهید میتوانید بخورید، لذت ببرید و بهره مند شوید، فقط یک درخت ممنوعه هست که به آن نزدیک نشوید. ولی آدم این توصیه را فراموش کرد و با فریب و قسم دروغ شیطان، وی و همسرش از آن درخت ممنوعه خوردند و لذا خداوند هر سه نفر را از بهشت بیرون کرد. حضرت آدم به کوه صفا و حضرت حوا به کوه مروه فرود آمدند.

آدم چهل روز به سجده افتاد و از فراق بهشت گریه کرد و آنقدر نالید و با کلماتی که از خدا یاد گرفت توبه کرد. گویند که این کلمات که توبه آدم و حوا بود، همان تمسک جستن به حق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امام علی علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا علیهاسلام و امام حسن مجتبی علیه السلام و امام حسین علیه السلام بود. این دو بزرگوار در اثر این نافرمانی به زمین هبوط کردند. این هبوط هم منجر به زندگی مشترک و توالد و تناسل فرزندان آنها شد. از فرزندان او هابیل و قابیل و حضرت شیث علیه السلام میباشند. اینطور که گفته اند حضرت آدم حدود هزار سال عمر کرد. قبر او در بارگاه حضرت علی در نجف میباشد.

 

[نورا]

پاسخ : حضرت آدم نخستین انسان

[h=2]حضرت آدم(ع)[/h]

حضرت آدم نخستين پيامبر الهى و پدر بشر است كه قرآن مجيد، 25 بار در سوره‏هاى بقره، آل عمران، اعراف، حجر، طه، صاد، بنى‏اسرائيل و مريم و كهف از او ياد كرده و داستان خلقت و زندگانى وى را باز گفته است. مهم‏تر از همه آن كه خداوند او را جانشين خود در زمين معرفى فرموده است:
إِذ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّى جاعِلٌ فِى الْأَرضِ خَلِيفَةً؛(1)
و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در زمين جانشين خواهم گماشت.
إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَنُوحاً وَآلَ إِبْراهِيمَ وَآلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ؛(2)
به يقين، خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر مردم جهان برترى داده است.
از مجموع بيانات قرآن در باره آدم، سه دوره در زندگى او مشخص مى‏گردد؛ اول، دوره زيستن آرام و بى دغدغه با همسرش در بهشت؛ دوم، دوره وسوسه ابليس و خطاى آدم و حوّا در خوردن ميوه درخت ممنوع كه منجر به خروج از بهشت و هبوط به زمين گرديد؛ سوم، دوره توبه و بازگشت و نيل به مقام خليفةاللهى و نبوت.(3) بنابراين دعوت آدم را تنها مى‏توان از طريق بررسى دوره اخير زندگانى وى شناخت كه قرآن، اطلاعات قابل توجهى از آن به‏دست نداده و مطالب موجود در منابع ديگر نيز بسيار محدود و متزلزل است.

​

 

[نورا]

پاسخ : حضرت آدم نخستین انسان

[h=2]ويژگى‏هاى بارز حضرت آدم[/h]




با توجه به مراحل ياد شده كه از آيات قرآنى بر مى‏آيد و با نگاهى به روايات مربوط به حيات اين پيامبر الهى و اسوه قرآنى، بارزترين وجه شخصيت او در توبه حقيقى و بازگشت به درگاه الهى جلوه گر مى‏شود. چون ابليس او و همسرش را فريفت و در نتيجه از بهشت بيرون شد، با تضرع و زارى بسيار آمرزش الهى را مسألت نمود و خداى تعالى آمرزش خواهى او را اجابت فرمود: او به همراه حوا چنين از در گاه الهى معذرت طلبيد:
قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَتَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الخاسِرِينَ؛(4)
گفتند: پروردگارا، ما بر خويشتن ستم كرديم و اگر بر ما نبخشايى و به ما رحم‏نكنى، اززيانكاران خواهيم بود.

1. تعليم اسما و حقايق

مقام بلندى كه قرآن، پس از مقام نبوت و اصطفا، براى آدم بر مى‏شمرد مقام تعليم اسما است؛ اسماى الهى را بدو تعليم داد تا او به ديگران بياموزد؛
وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْماءَ كُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى المَلائِكَةِ فَقالَ أَنبِئُونِى بِأَسْماءِ هؤُلاءِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ؛(5)
و خداوند همه معانى نام‏ها را به آدم آموخت. سپس آنها را بر فرشتگان عرضه نمود و فرمود: اگر راست مى‏گوييد، از اسامى اينها به من خبر دهيد.
و چون خدا از فرشتگان خواست كه از اسما سخن بگويند و نتوانستند، فرمان بيان اسما را به آدم داد و آدم توانست:
قالَ ياآدَمُ أَنبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّى أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمواتِ وَالْأَرضِ وَأَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَما كُنتُمْ تَكْتُمُونَ؛(6)
فرمود: اى آدم، ايشان را از اسامى آنان خبر ده. و چون آدم ايشان را از اسماءشان خبر داد، فرمود: آيا به شما نگفتم كه من نهفته آسمان‏ها و زمين را مى‏دانم و به آنچه آشكار مى‏كنيد و پنهان مى‏داريد آگاهم؟

 

[نورا]

پاسخ : حضرت آدم نخستین انسان

2. بازگشت به سوى خدا

وقتى آدم(ع) به همراه همسرش با خوردن از شجره ممنوعه از بهشت رانده شدند، آدم به‏خطاى خويش پى برد و خالصانه به سوى خدا روى آورد و توبه‏اى نصوح و حقيقى ابرازداشت:
فَتَلَقّى‏ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوّابُ الرَّحِيمُ؛(7)
سپس آدم از پروردگارش كلماتى را دريافت نمود و خدا بر او بخشود. آرى اوست كه توبه‏پذير مهربان است.
قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَتَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الخاسِرِينَ؛(8)
گفتند: پروردگارا، ما بر خويشتن ستم كرديم و اگر بر ما نبخشايى و به ما رحم نكنى مسلماً از زيانكاران خواهيم بود.
وَعَصى‏ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى‏ * ثُمَّ اجْتَباهَ رَبُّهُ فَتابَ عَلَيْهِ وَهَدى‏؛(9)
و اين‏گونه آدم به پروردگار خود عصيان ورزيد و بيراهه رفت. سپس پروردگارش او را برگزيد و بر او ببخشود و وى را هدايت كرد.
مطابق روايات وارد شده، آدم بر بهشت و نعيم از دست رفته و خطاى خود بسيار گريست تا آن كه توبه‏اش پذيرفته شد.(10)

 

[نورا]

پاسخ : حضرت آدم نخستین انسان

3. تأسيس كعبه و بيت الله و تعليم مناسك

هرچند در قرآن سخنى از بناى بيت اللَّه به دست آدم ابوالبشر به ميان نيامده، اما از روايات متعدد چنين مستفاد و مشهور است كه اولين بار، وى خانه خدا را در جايى كه جبرئيل به او نشان داد و به شكلى كه روايات در وصف آن اختلاف دارند، تأسيس و بنا كرد. خلاصه گفتار حضرت موسى بن جعفر(ع) در اين باره چنين است:
پس از رانده شدن آدم و حوا از بهشت و ندامت و استغفار و توبه خالصانه آدم، خدا بر او منت گذاشت و با كلماتى كه به او تعليم فرمود، توبه‏اش را پذيرفت و جبرئيل را به سوى او فرستاد و او گفت: السلام عليك اى آدم توبه كننده از خطاى خويش و صبر كننده بر بلاى خود، به درستى كه حق تعالى مرا به سوى تو فرستاد كه تعليم تو دهم مناسكى را كه بدانها پاك شوى. پس دستش را گرفت و به سوى جاى كعبه برد و ابرى برايش فرستاد كه بر جاى كعبه سايه افكند و آن ابر محاذى بيت‏المعمور بود. پس جبرئيل گفت: اى آدم خط بكش بر دور سايه آن ابر كه به‏زودى از براى تو خانه‏اى از بلور بيرون خواهد آمد كه قبله تو و قبله فرزندان تو باشد بعد از تو. چون آدم خط كشيد، از براى او از زير ابر خانه بيرون آمد از بلور و حجر الاسود را آورد و آن از شير سفيدتر و از آفتاب نورانى‏تر بود و از اين جهت سياه شد كه مشركان بر آن دست ماليدند... و امر كرد جبرئيل آدم را كه حج كند و طلب آمرزش كند از گناه خود نزد جميع مشاعر و خبر داد كه خدا آمرزيد تو را... و مناسك حج را يكى يكى به او تعليم داد.(11)
نيز در بخشى از روايت ديگر آمده است:
پس از هبوط آدم به زمين و توبه و گريستن بسيارش، خدا او را تسلّى فرمود و خيمه‏اى از خيمه‏هاى بهشت از براى او فرستاد كه در جاى كعبه نصب كردند و آن خيمه از ياقوت سرخ بود... و ركن كعبه يعنى حجر الأسود نازل شد و آن ياقوت سفيدى بود از ياقوت بهشت و كرسى حضرت آدم بود كه بر آن مى‏نشست. و آن خيمه پيوسته در جاى كعبه بود تا آدم از دنيا رفت، پس خدا آن خيمه را به آسمان برد و فرزندان آدم به جاى آن خانه از گل و سنگ ساختند و هميشه معمور بود و در طوفان هم غرق نشده بود تا آن كه ابراهيم(ع) مبعوث شد.(12)

 

[نورا]

پاسخ : حضرت آدم نخستین انسان

[h=2]پی نوشت ها[/h]


1 - بقره (2) آيه 30.
2 - آل عمران (3) آيه 33.
3 - خزائلى، اعلام قرآن، ص 41.
4 - اعراف (7) آيه 23.
5 - بقره (2) آيه 31.
6 - همان، آيه 33.
7 - همان، آيه 37.
8 - اعراف (7) آيه 23.
9 - طه (20) آيه 121.
10 - محمدباقر مجلسى، حياة القلوب، ج 1، ص 60 به بعد.
11 - همان، ص 62.
12 - همان، ص 62 - 63.