نام: امام علي (ع) القاب معروف: هادي، نقي (ع) کنيه: ابوالحسن سوم (ع) پدر و مادر: امام جواد (ع)، سمانه (س) وقت و محل تولد: 15 ذيحجهي سال 212 هجري در روستاي صريا، نزديک مدينه. وقت و محل شهادت: سوم رجب سال 254 در سن 41 سالگي در شهر «سامرا» بر اثر زهري که با دسيسهي «معتز» (سيزدهمين خليفه عباسي) توسط معتمد عباسي، به آن حضرت خوراندند، به شهادت رسيد. مرقد شريف: شهر سامرا، واقع در عراق. دوران زندگي: در سه بخش: 1. حدود هشت سال قبل از امامت (از ذيحجه سال 212 تا 220 ه. ق) 2. دوران امامت، در زمان خلفاي قبل از متوکل، دوازده سال (از سال 220 تا 232 ه. ق) 3. دوران امامت در سختترين شرايط، در زمان خلافت پانزده سالهي ديکتاتوري متوکل (دهمين خليفه عباسي) و سپس خلفاي بعدي که عبارت بودند از: منتصر، المستعين، و المعتز. آن حضرت حدود 33 سال امامت کرد.
امام هادي (ع) دهمين رهبر آسماني است که از سوي پيامبر گرامي (ص) براي اداره امور امت اسلامي معرفي شده است. از نگاه پيروان اهل بيت (ع) امامت و رهبري جامعه تا دوازده نسل بر اساس فرمان الهي و پيامبر (ص) و امامان قبلي تعيين و به جامعه معرفي شدهاند، در اين زنجير نوراني امام علي النقي معروف به امام هادي و ابوالحسن ثالث دهمين خورشيد هدايت امت اسلامي است. اين رهبر بزرگوار، فرزند امام جواد (ع) نوه امام رضا (ع) است که در روستايي از اطراف مدينه به نام «صريا» به دنيا آمد. مادرش کنيزي با فضيلت و پارسا بود که سمانه نام داشت. تأملي در معني و مفهوم «هادي» که معروفترين لقب آن بزرگوار است، بسياري از حقايق را روشن ميسازد. هدايت در کتب لغت دو معناي «ارائه طريق » و «رساندن به مقصد و مطلوب» را در بردارد. و معمولاًٌ در ارائه راه مطلوب و مثبت به کار ميرود. در فرهنگ قرآن و عترت هدايت و هادي، بار مفهومي و معنايي بسيار عميقتر از رهنماي جغرافيايي دارد. شناخت راه، شناخت مقصد، شناخت امت و کاروانيان همراه، شناخت موانع و مشکلات مسير، شناخت دزدها و گردنهها، ايجاد انگيزه براي حرکت، دميدن روح استقامت در رهروان، حفظ اتحاد و هماهنگي کاروان، حمايت و حفاظت از جان و مال و حقوق کاروانيان وظيف دليل و رهنماي کاروان و بخشي از مفهوم «هادي» در فرهنگ اسلامي است. امام هادي، حضرت علي بن محمد النقي و معروف به ابن الرضا (ع) خورشيد نورافشاني بود که از سالهاي 220ق تا سال 254 رسالت رهبري و هدايت امت بزرگ اسلامي را بر دوش داشت و حدود سي و چهار سال ناخداي کشتي اسلام در ميان امواج وحشتناک عصر عباسي بود. آن بزرگوار در تاريکترين روزگار سلط اشرار به زندگي بشريت نور و گرمي بخشيد و در دشوارترين شرايط فرزندان پيامبر و قرآن را حمايت و سرپرستي کرد. هادي آل محمد (ع)هم قبله را به خوبي ميشناخت، هم قبيله را، هم مردم را، هم مردان ساحت سياست را، او راه دست يابي به مقام قرب خدا را از اولياي او آموخته بود. از حيلهها و نيرنگها و مطامع و خواستههاي دشمنان توحيد و عدالت آگاه بود. او ضعفها و کمبودها و جهل و غفلت عمومي و بيماري انسانهاي عصر خويش را به خوبي ميشناخت. قربانيان بيماريهاي اجتماعي را ميديد و از درد و رنج و مشکلات زندگي مردم ميسوخت. پزشکي بود که با مريض به خوبي آشنا و مهربان بود. آفات و آسيبها و خطرها و بيماريها مسلمانان و نامسلمانان را به خوبي تشخيص ميداد. او در حدود چهل و يک سال زندگي و سي و چند سال رهبري، بر آسمان زندگي بشريت فروغ هدايت پاشيد و خورشيدوار گمشدگان وادي غفلت و حيرت و گرفتاران کوير شرک و بيداد را رهايي بخشيد. در روزگاري که جهل و غفلت عمومي از يک سو و شهوات و شبهات حکومتي از سوي ديگر، فضاي زندگي را از ظلمت و ظلم پر کرده بود و به دست گرفتن شمعي کوچک هم، گناهي بزرگ تلقّي ميشد، هادي امت، خورشيدوار بر آفاق زندگي بشريت تابيدن گرفت و بشريت مظلوم و حق طلب را از افتادن در پرتگاه هواپرستي و جهالت و چاهسار بيداد و کفر و شرک و نفاق مصون داشت.
حضرت هادي عليهالسلام داراي ده لقب بدين قرار ميباشد: 1. نقي 2. طيب 3. امين 4. هادي 5. ناصح 6. فتاح 7. مرتضي 8. فقيه 9. عالم 10. متوکل. لقب دهم آن بزرگوار مخفي و پوشيده بود؛ زيرا امام عليه السلام به شيعيان خود سفارش ميکرد که اين لقب را در انجمن ها نگويند و اين سفارش بدان جهت بود که امام عليه السلام احتمال ميداد متوکل عباسي براي اين لقب مزاحم آن بزرگوار شود.
هدايت در برابر شبکه جهاني شرک. هدايت از ميان امواج متراکم کفر. هدايت در برابر دام و دانه منافقان و عالمان درباري. هدايت در برابر سلط سازمان يافته ظلم و بيدادگري. هدايت در برابر طوفان و گردباد اختلافات فکري و فرهنگي. هدايت امت نسبت به تأمين آبرومندانه نيازهاي زندگي. هدايت در برابر هجوم حمايت شده فساد اخلاقي. هدايت در برابر وسوسههاي دروني و نيازهاي عزيزي. و در يک سخن نجات بشريت از ظلمات به سوي نور، رسالتي سنگين و دشوار است، که هميشه بر دوش پيامبران الهي و رهبران آسماني قرار داشته و دارد و اين وظيفه الهي و قدسي در عصر سياه متوکل عباسي بر دوش امام هادي (ع) قرار داشت. هاديان الهي، از يک سو به هدايت و رهايي ملتها ميانديشند، از سوي ديگر به هدايت دولتها. هم به مردم فکر ميکنند، هم به مردان صحن سياست و مديريت. هم گروههاي و اصناف اجتماعي را در مدّ نظر دارند. هم افراد و اشخاص را، هم به نسل حاضر ميانديشند و هم به آيند امت مينگرند. براي آنان يک انسان هم مهم است و هدايت او با احياي بشريت برابري ميکند. امنيت و عدالت و سلامت و سعادت، حق همه است، حقي که خداوند قرار داده است و امام مرزبان «حدود و حقوق الهي» است رهبري با اين نگاه ـ که به «کرامت انسان» ميانديشد و پاسداري از حق و عدل را وظيف خويش ميداند و «عرفان الهي» و «اخلاق ملکوتي» را قلّههاي پرواز جامعه ميشناسد ـ دشوارترين مسئوليت است.
امام هادي عليهالسلام در مدت امامت خود با چند تن از خلفاي عباسي معاصر بود که به ترتيب عبارتند از: 1. معتصم عباسي، برادر مأمون که از سال دويست و هفده تا سال دويست و بيست و هفت خلافت کرد. 2. واثق، پسر معتصم که از سال دويست و بيست و هفت تا سال دويست و سي و دو خلافت نمود. 3. متوکل عباسي، برادر واثق که از سال دويست و سي و دو تا سال دويست و چهل و هشت بر مسند خلافت تکيه زد. 4. منتصر، پسر متوکل عباسي که از سال دويست و چهل و هشت تا سال دويست و پنجاه و دو خليفه بوده است. 5. مستعين، پسر عموي منتصر که از سال دويست و چهل و هشت تا سال دويست و پنجاه و دو خلافت کرد. 6. معتز، پسر ديگر متوکل عباسي که از سال دويست و پنجاه و دو تا سال دويست و پنجاه و پنج خليفه بوده است. امام هادي عليهالسلام در زمان خليفهي اخير يعني معتز مسموم شد و به شهادت رسيد و در خانهي خود به خاک سپرده شد.
رهبري و امامت هميشه رسالتي سنگين است که آسمان و زمين و کوهها از تحمل آن ميگريزند و تنها فرزندان فاطمه و آموزش ديدگان مدرسه علوي (ع) با حول و قوه الهي ميتوانند، اين بار امانت را بر دوش کشند. عصر امام هادي (ع) عصر دشواري است که نمرود رداي ابراهيم (ع) بر تن دارد و فرعون عصاي موسي به دست گرفته است. ابوسفيان در جايگاه پيامبر نشسته و يزيد نداي توحيد و اخلاق بر ميآورد. هدايت امت در اين شرايط که اتحاد زر و زور و تزوير بر کرسي رهبري نشسته چقدر دشوار است. عباسيان به بهانه وابستگي به پيامبر (ص) بر کرسي خلافت نشستهاند و خلافت و حکومت و دولت ابزاري براي بهرهکشي از مردم و غارت «جان» و «مال» و «نواميس» محرومان شده است. متوکل کاخهاي متعدد ميسازد، کاخ شاه، کاخ عروس، کاخ شبداز، کاخ بديع، کاخ غربت، کاخ برج که هفتصد هزار دنيار فقط هزينه ساخت، کاخ برج شده است.[1] . متوکل دوازده هزار کنيز در کاخ خود دارد وقتي براي پسرش «عبدالله معتز» جشن ختنه سوران ميگيرد فرشي با يکصد ذراع طول با عرض پنجاه ذراع آماده ميشود، چهار هزار صندلي از طلا و مرصع به جواهر در تالار قصر ميچيند و بيست ميليون درهم براي نثار بر سر خدام و حاشيه نشينان فراهم ميآيد و غارت بيت المال به اوج ميرسد.[2] . ميگساري و فسق و فجور و رقص و موزيک بر کاخها و درباريان حاکم است و فقر و شمشير و توهين و تحقير بر تودههاي مردم و بالاترين فشارها و زندان و تبعيد و فرار و اعدام و تعقيب علويان و فرزندان فاطمه (س) را تهديد ميکند. متوکل، شخصي به نام عمر بن فرج رخّجي را والي مکه و مدينه کرده بود و او مردم را از هر گونه احسان و نيکي به آل ابوطالب منع ميکرد و هر کس با آنان مهرباني ميکرد، مورد تعقيب و آزار قرار ميگرفت. به حدّي کار بر بانوان علوي سخت شد که لباس درستي نداشتند که در آن نماز بخوانند. تنها يک پيراهن مناسب براي نماز در دست آنان بود که به نوبت در آن نماز ميخواندند. ولي پس از نماز آن را در ميآوردند و به همان جامههاي کهنه و بدون جامه به چرخ ريسي ميپرداختند.[3] . در اين دوران سخت جاهليت عباسيان ـ روزگار متوکل ـ دوباره دنيا بر مدار کفر و مراد جور ميگردد. شمشيرهاي دفاع از اسلام و اهل بيت (ع) شکسته، و حلقومها بريده و دارها برچيده و خونها شستهاند. و بر مزارآباد شهيدان و قبرستان سرد و ساکت زندگان، شب سياه هراس و خفقان سايه افکنده و واي جغدي هم به گوش نميرسد. جاهليت جديد عصر بني عباس، سياهتر و وحشيتر و سنگينتر از طغيان طاغوتهاي اموي است در اين فضاي سرد و يأس و طوفان بيم و هراس، باز هم مردي از مدينه النبي (ص) تا بغداد و سامرا، مشعل اميد و روشنايي و بيداري و قيام و آزادي در دست دارد. او امام هادي (ع) است که رداي پيامبر بر دوش و فرياد علي و فاطمه (س) در گلو و دانش قرآن در سينه و عشق و آزادي مسلمانان در سر، چه کسي جز او ميتواند در برابر اقتدار کفر و بيداد و جاذبههاي فسق و فجور از فرياد قرآن و آزادي انسان حمايت کند.
رسالت بزرگ پاسداري از همه ارزشها در برابر هجوم بيمرز بر دوش فرزند رشيد امام جواد (ع) و نوه خورشيد خراسان، ابن الرضا (ع) ، حضرت امام هادي (ع) است. پاسداري از کتاب هدايت و نور، پاسداري از فطرت سليم و پاک انساني، پاسداري از نيروي عقل و خردورزي، پاسداري از ميراث گرانبهاي حديث نبوي (ص) پاسداري از رهنمودها و دستاوردهاي اوصياي پيشين رسول خدا (ص) و انتقال کامل اين معارف به جامعه، برنامه زندگي امام هادي (ع) است. امام نقش رساندن پيام قرآن به گوش عصرها و نسلها را بر عهده دارد، ولي در ميان هلهله مستانه و طبل و کرناي ارتش خونريز متوکل و موسيقي مدام خنيانگران و رقاصگان و جشن و پايکوبي و بازيها، مسابقات و جشنهاي هزار و يک شب عباسيان، چگونه قرآن تلاوت کند و در کجا تفسير قرآن بگويد و چگونه جامعه را به شناخت و احياي سنتهاي نبوي فراخواند. امام از هشت سالگي رسالت بزرگ رهبري امت را بر دوش گرفته است، ولي از همان آغاز به بهانه تربيت و آموزش در خانهاي در صريا اطراف مدينه تا حدود 13 سالگي تحت نظر قرار ميگيرد و سپس در تبعيدگاه سامرا 20 سال رايت نوراني امامت را برافراشته نگه ميدارد. ده سال با معتصم برادر مأمون،ده سال در عصر واثق پسر معتصم. و حدود 16 سال با متوکل ـ دژخيمترين غدّه بدخيم در روزگار امام. 6 ماه با منتصر پسر متوکل،4 سال با مستعين پسر عموي منتصر و 3 سال با معتز پسر متوکل معاصر است. ويژهنامه امام هادي (ع) که حرفي از هزاران و قطرهاي از اقيانوس ارزشها، انديشهها، و اخلاق و رفتار آن بزرگوار است به همين اميد فراهم آمد که ما را بيشتر با سيماي آسماني او آشنا کند و در هجوم تاتاروار مغولهاي غربي و مزدوران انگليس و آمريکا به مرقد پاک پيشوايان سامرا، دفاعي فرهنگي از آفتاب سامرا باشد.
«بارالها! بر علي بن محمد (امام هادي) درود فرست. او که جانشين اوصياي پيامبر (ص) و پيشواي پارسايان است. و جايگزين رهبران دين و حجت بر تمام آفريدگان. بارالها! همانگونه که او را نوري قرار دادي تا مؤمنان از او فروغ بگيرند. او به پاداش بزرگ تو بشارت داد و از کيفر تو مردم را بر حذر داشت و آيات تو را يادآور گرديد، حلال تو را حلال دانست و حرام تو را حرام شمرد. آئين تو و واجبات تو را روشن کرد و مردم را به عبادت تو برانگيخت. و به طاعت تو فرمان داد و از معصيت تو بازداشت. خدايا! بر او درود فرست برترين درودي که بر هر کدام از اولياي خودت و ذرّيه پيامبرانت ميفرستي اي معبود جهانيان» . در اين صلوات که از امام حسن عسکري (ع) درباره هر کدام از چهارده معصوم نقل شده درباره امام هادي (ع) چنين آمده است: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، وَصِيِّ الْأَوْصِيآءِ، وَاِمامِ الْأَتْقِيآءِ، وَخَلَفِ اَئِمَّةِ الدّينِ، وَالْحُجَّةِ عَلَي الْخَلائِقِ اَجْمَعينَ، اَللّهُمَّ کَماجَعَلْتَهُ نوُراً يَسْتَضييُ بِهِ الْمُؤْمِنوُنَ فَبَشَّرَ بِالْجَزيلِ مِنْ ثَوابِکَ، وَاَنْذَرَ بِالْأَليمِ مِنْ عِقابِکَ، وَحَذَّرَ بَاْسَکَ، وَذَکَّرَ بِآياتِکَ، وَاَحَلَّ حَلالَکَ، وَحَرَّمَ حَرامَکَ، وَبَيَّنَ شَرايِعَکَ وَفَرايِضَکَ، وَحَضَّ عَلي عِبادَتِکَ، وَاَمَرَ بِطاعَتِکَ، وَنَهي عَنْ مَعْصِيَتِکَ، فَصَلِّ عَلَيْهِ اَفْضَلَ ما صَلَّيْتَ عَلي اَحَدٍ مِنْ اَوْلِيآئِکَ، وَذُرِّيَّةِ اَنْبِيآئِکَ، يا اِلهَ الْعالَمينَ.
