از كجا بفهميم كه مورد رحمت خداونديم؟ اگر رحم و محبت و عاطفه ات، به خودت و خلق خدا زياد شد، معلوم مى شود كه مورد رحمت خداوند واقعه شده اى. اين ها يك نسبت مستقيم با هم دارند. شخصى به پيامبر خدا عرض كرد: «اُحِبُّ اَنْ يَرْحَمَنى رَبّى؛ من دوست دارم كه مورد رحمت خداوند واقع شوم.» فرمودند: «اِرْحَمْ نَفْسَكَ وَارْحَمْ خَلْقَ اللّهِ يَرْحَمُكَ اللّهُ»؛[1] به خودت رحم كن، با خلق خدا هم مهربان باشد، خداوند تو را مورد رحمت خود قرار مى دهد.
كسى كه نسبت به خود و ديگران رحم داشته باشد، بداند قطعاً مورد رحمت خداست. بنابراين بايد رحمت و محبت را به كار زد تا زياد شود. هر سرمايه اى را كه به كار بزنى زياد مى شود. اگر راكد بگذارى، راكد مى ماند. مال، مال مى آورد. سرمايه هم سرمايه مى آورد. محبت هم محبت مى آورد. هر چه مهر و محبت را به كار بگيرى، افزايش پيدا مى كند ؛ محبت به همسر، به پدر و مادر، به فرزندان، به رفقا و دوستان، به شاگردان، به اساتيد، به اطرافيان خود، به كسانى كه با انسان در معاشرت و رفت آمدند، به كسانى كه با انسان همكارند، اصلاً به كل خلقت.
هر كس خلق را بيشتر دوست داشته باشد، بيشتر مورد رحمت خداوند است. پيامبر ما از همه خيرخواه تر، دلسوزتر و مهربان تر بودند. حتى رحمت نسبت به يك مورچه، موجب رحمت خداوند است. خداوند براى انسان هايى كه نسبت به مخلوقات خداوند مهر مى ورزند، سفره رحمتش را مى گستراند: «اَبْلَغُ ما تَسْتَدِرُّ بِهِ الرَّحْمَةُ اَنْ تُضْمِرَ لِجَميعِ النّاسِ الرَّحْمَةَ»؛[2] زمانى ريزش رحمت خداوند به اوج خود مى رسد كه مهر همه مردم را در دل داشته باشى.
خيرخواهى براى همه مردم و مهر ورزيدن به آن ها، رحمت بى كران خداوند را به جوشش در مى آورد و همه رحمت خداوند بر انسان فرو مى ريزد.
فرزندان حاج آقاى دولابى مى گفتند: حاج آقا در آخرين لحظات حيات، با حالت ضعف دست هاى خود را تا آنجا كه مى توانستند بالا بردند و گفتند: «خدايا، از آن رحمت خاص خودت، همان رحمت رحيميت خودت كه به همه خصيصين دادى، به همه خلق عالم، از اولين و آخرين بچشان!» بعد چند قطره اشك ريختند و يك استغفار مليحى كردند كه مبادا همين درخواست هم خلاف ادب و عبوديت باشد. يعنى ما تسليم هستيم، ولى دوست داريم.
خدا اين رحمت خاص خودش را به همه خلق بچشاند! اصلاً مؤمن هر چه نصيبش مى شود و براى خودش مى خواهد، بايد براى همه بخواهد. اين خوب است. بايد روحيه اش اين طور باشد كه هر چه براى خود مى خواهد، براى ديگران هم بخواهد.
شيوه و اساس پيغمبر خدا با آن عرب هاى خشن و تندخو، رحمت و محبت بود. عرب هايى كه قساوت قلب را به اوج خود رسانده بودند. كسانى كه دختران كوچكشان را زنده در قبر مى گذاردند و خاك رويشان مى ريختند. اگر آيه قرآن نبود واقعاً باور كردن آن مشكل بود. تصورش خيلى سنگين است. ولى چه كنيم كه خداوند از آن خبر داده است: «اَمْ يَدُسُّهُ فِى التُّرابِ.»[3] واقعاً قلب انسان متأثر مى شود و بدنش مى لرزد.
مردى به محضر مبارك رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: من تا به حال بچه هايم را نبوسيده ام. پيامبر خدا ناراحت شدند و فرمودند: مثل اينكه اين مرد عاطفه ندارد؛ يعنى اين قدر از فطرت خويش جدا شده است! بعد فرمودند: «مَنْ لا يَرْحَمْ لا يُرْحَمْ»؛[4] كسی كه رحم نكند، رحم نمى شود.
يعنى خدا هم به او رحم نمى كند. همچنين فرمودند: «اِرْحَمُوا مَنْ فِى الاَْرْضِ يَرْحَمْكُمْ مَنْ فِى السَّماءِ»؛[5] به خلق خدا و اهل زمين رحم كنيد تا كسى كه در آسمان است به شما رحم كند.
اگر به زير دستانتان رحم كنيد، خداوند هم به شما رحم مى كند. بنابراين اگر مى خواهيد رحم و محبت را زياد كنيد، پياده كنيد تا گسترش و افزايش يابد. پيامبر خدا مظهر رحمت الهى است. سوره هاى قرآن جز سوره برائت، همه با صفت رحمانيت و رحيميت خداوند آغاز شده است. در عوض در سوره نمل «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» دو بار آمده است. روايتى از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه آن حضرت هرگاه سوره برائت را از وسط يا غير از آيه اول شروع مى كردند، «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» مى گفتند. چون خداوند در آيه اول مى خواهد به مشركين نهيب بزند و به قول ما با لبخند سازگارى ندارد.
---------------
[1]على عليه السلام ، ميزان الحكمة، ج 2، ص 1050، ح 7004.
[2]همان، ح 7003.
[3]سوره نحل، آيه 59 .
[4]ميزان الحكمة، ج 2، ص 1044، ح 6963 ؛ من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 380 .
[5]همان، ح 6958.
بخشی از سخنرانی استاد فرحزاد
كسى كه نسبت به خود و ديگران رحم داشته باشد، بداند قطعاً مورد رحمت خداست. بنابراين بايد رحمت و محبت را به كار زد تا زياد شود. هر سرمايه اى را كه به كار بزنى زياد مى شود. اگر راكد بگذارى، راكد مى ماند. مال، مال مى آورد. سرمايه هم سرمايه مى آورد. محبت هم محبت مى آورد. هر چه مهر و محبت را به كار بگيرى، افزايش پيدا مى كند ؛ محبت به همسر، به پدر و مادر، به فرزندان، به رفقا و دوستان، به شاگردان، به اساتيد، به اطرافيان خود، به كسانى كه با انسان در معاشرت و رفت آمدند، به كسانى كه با انسان همكارند، اصلاً به كل خلقت.
هر كس خلق را بيشتر دوست داشته باشد، بيشتر مورد رحمت خداوند است. پيامبر ما از همه خيرخواه تر، دلسوزتر و مهربان تر بودند. حتى رحمت نسبت به يك مورچه، موجب رحمت خداوند است. خداوند براى انسان هايى كه نسبت به مخلوقات خداوند مهر مى ورزند، سفره رحمتش را مى گستراند: «اَبْلَغُ ما تَسْتَدِرُّ بِهِ الرَّحْمَةُ اَنْ تُضْمِرَ لِجَميعِ النّاسِ الرَّحْمَةَ»؛[2] زمانى ريزش رحمت خداوند به اوج خود مى رسد كه مهر همه مردم را در دل داشته باشى.
خيرخواهى براى همه مردم و مهر ورزيدن به آن ها، رحمت بى كران خداوند را به جوشش در مى آورد و همه رحمت خداوند بر انسان فرو مى ريزد.
فرزندان حاج آقاى دولابى مى گفتند: حاج آقا در آخرين لحظات حيات، با حالت ضعف دست هاى خود را تا آنجا كه مى توانستند بالا بردند و گفتند: «خدايا، از آن رحمت خاص خودت، همان رحمت رحيميت خودت كه به همه خصيصين دادى، به همه خلق عالم، از اولين و آخرين بچشان!» بعد چند قطره اشك ريختند و يك استغفار مليحى كردند كه مبادا همين درخواست هم خلاف ادب و عبوديت باشد. يعنى ما تسليم هستيم، ولى دوست داريم.
خدا اين رحمت خاص خودش را به همه خلق بچشاند! اصلاً مؤمن هر چه نصيبش مى شود و براى خودش مى خواهد، بايد براى همه بخواهد. اين خوب است. بايد روحيه اش اين طور باشد كه هر چه براى خود مى خواهد، براى ديگران هم بخواهد.
شيوه و اساس پيغمبر خدا با آن عرب هاى خشن و تندخو، رحمت و محبت بود. عرب هايى كه قساوت قلب را به اوج خود رسانده بودند. كسانى كه دختران كوچكشان را زنده در قبر مى گذاردند و خاك رويشان مى ريختند. اگر آيه قرآن نبود واقعاً باور كردن آن مشكل بود. تصورش خيلى سنگين است. ولى چه كنيم كه خداوند از آن خبر داده است: «اَمْ يَدُسُّهُ فِى التُّرابِ.»[3] واقعاً قلب انسان متأثر مى شود و بدنش مى لرزد.
مردى به محضر مبارك رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: من تا به حال بچه هايم را نبوسيده ام. پيامبر خدا ناراحت شدند و فرمودند: مثل اينكه اين مرد عاطفه ندارد؛ يعنى اين قدر از فطرت خويش جدا شده است! بعد فرمودند: «مَنْ لا يَرْحَمْ لا يُرْحَمْ»؛[4] كسی كه رحم نكند، رحم نمى شود.
يعنى خدا هم به او رحم نمى كند. همچنين فرمودند: «اِرْحَمُوا مَنْ فِى الاَْرْضِ يَرْحَمْكُمْ مَنْ فِى السَّماءِ»؛[5] به خلق خدا و اهل زمين رحم كنيد تا كسى كه در آسمان است به شما رحم كند.
اگر به زير دستانتان رحم كنيد، خداوند هم به شما رحم مى كند. بنابراين اگر مى خواهيد رحم و محبت را زياد كنيد، پياده كنيد تا گسترش و افزايش يابد. پيامبر خدا مظهر رحمت الهى است. سوره هاى قرآن جز سوره برائت، همه با صفت رحمانيت و رحيميت خداوند آغاز شده است. در عوض در سوره نمل «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» دو بار آمده است. روايتى از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه آن حضرت هرگاه سوره برائت را از وسط يا غير از آيه اول شروع مى كردند، «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» مى گفتند. چون خداوند در آيه اول مى خواهد به مشركين نهيب بزند و به قول ما با لبخند سازگارى ندارد.
---------------
[1]على عليه السلام ، ميزان الحكمة، ج 2، ص 1050، ح 7004.
[2]همان، ح 7003.
[3]سوره نحل، آيه 59 .
[4]ميزان الحكمة، ج 2، ص 1044، ح 6963 ؛ من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 380 .
[5]همان، ح 6958.
بخشی از سخنرانی استاد فرحزاد