تعبیر خسارت دیدن در آیات مختلفی ذکر شده، در مورد: پیروان شیطان (نساء/119)، تکذیب کنندگان قیامت و لقاء الله (انعام/31)، كشتن فرزندان (به عنوان قربانى بتها و يا زنده به گور كردن دختران به عنوان حفظ حيثيت قبيله و خانواده که در جاهلیت انجام می شد) (انعام/140) و ...
اما ظاهرا تعبیر «خسر الدنیا و الاخرة» تنها در یک مورد از آیات کریمه قرآن ذکر شده و آن آیه 11 سوره مبارکه حج است:
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلى حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةَ ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبينُ
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلى حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى وَجْهِهِ خَسِرَ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةَ ذلِكَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبينُ
يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَضُرُّهُ وَ ما لا يَنْفَعُهُ ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعيدُ (حج/11و12)
بعضى از مردم خدا را تنها با زبان مى پرستند (و ايمان قلبيشان بسيار ضعيف است) همين كه (دنيا به آنها رو كند و نفع و) خيرى به آنان برسد، حالت اطمينان پيدا مى كنند اما اگر مصيبتى براى امتحان به آنها برسد، دگرگون مى شوند (و به كفر رو مى آورند)! (به اين ترتيب) هم دنيا را از دست داده اند، و هم آخرت را و اين همان خسران و زيان آشكار است!
او جز خدا كسى را مى خواند كه نه زيانى به او مى رساند و نه سودى! اين همان گمراهى بسيار عميق است
خدای متعال در آیات 8 تا 14 سوره مبارکه حج، به سه دسته از افراد مردم اشاره می کند و گوشه ای از نتایج دنیوی و اخروی اعمالشان را بازگو می کند:
1) پيشوايان كفر (كه ديگران را به دنبال خود مى كشانند و در باره خدا بدون علم جدال مى كنند)
2) پيروان آنها (كه پیرو آنانند و ايمان موسمى و سطحى دارند و حوادث تلخ و شيرين آن را تغيير مىدهد)
3) مؤمنين صالحی (كه عاقبتی نیکو دارند)
خدای متعال در مورد گروه دوم، می فرماید: اینها هم دنیا را باخته اند و هم آخرت را!
اين افراد تنها در صورتى خدا را می پرستند كه پرستش او خير دنيا برايشان داشته باشد! و معلوم است كه لازمه اين طور پرستش اين است كه دين را براى دنيا استخدام كنند که اگر سودى مادى داشت پرستش خدا را استمرار دهند و بدان دل ببندند و اطمينان يابند و اما اگر دچار فتنه و امتحان شوند، روى گردانيده به عقب برگردند، به طورى كه حتى به چپ و راست هم ننگرند و از دين خدا مرتد شوند و آن را شوم بدانند و يا اگر شوم هم ندانند، به اميد نجات از آن آزمايش و مهلكه از دين خدا روى بگردانند! و اين روش عادت آنان در پرستش بتها نيز هست؛ يعنى بت را مى پرستند تا به خير مورد نظر خود برسند و يا به واسطه شفاعت آنها، از چیزهایی که آنها را شرور دنيايى می پندارند، رهايى و نجات يابند!
اين افراد حیران و سرگردانی كه در دو سرا، تكيه گاه اطمینان بخش و محکمی ندارند و هر دم رو به سويى دارند، به خاطر وقوعشان در رنج و مهلكه دنیایی، زيانكار در دنيا هستند، و به خاطر روى گرداندنشان از خدا و دين و رو آوردن به كفر و ارتداد، زيانكار در آخرت هستند. عبارت «خَسِرَ الدُّنْيا» اشاره به خسران دنيايى آنان به خاطر دچار شدن به فتنه های دنیایی است، و عبارت «وَ الْآخِرَةَ»، اشاره به خسران آخرتى آنان به خاطر روى گرداندن از دين و خداست. *
-------------------------------
* المیزان، ج 14، ص 350