در برخی از اوقات با وجود ارتکاب گناه بنده ای، خداوند باز هم دعای او را مستجاب می کند که این ممکن است به دلایل زیر باشد:
۱٫ همه گناهان مانع استجابت دعا نمی شوند، بلکه گروه خاصی از گناهان مانع استجابت دعا می شود.[۱]
۲٫ بنده گناهکار عمل یا اعمال خیری انجام داده است که خداوند استجابت دعا در بعضی موارد را پاداش آن کار خیر او قرار داده است؛ زیرا خداوند هیچ کار خیری را بدون پاداش نمی گذارد.[۲]
۳٫ پدر یا مادر یا یکی از اولیاء الله در حق او دعای خیری انجام داده اند که نتیجه آن عنایت پروردگار به این بنده گناهکار است و خواسته های او برآورده می شود؛ زیرا دعای پدر و مادر در حق فرزند –در صورت مصلحت- ردّ نمی شود.[۳]
۴٫ اثر دیگر گناه این است که شخص گناهکار لذت مناجات را از دست مىدهد و خداوند از این راه یعنی محروم کردن گناهکار از این لذت بزرگ او را تنبیه می کند.[۴]
شیخ صدوق (ره) در کتاب ارزشمند “التوحید” از امام هشتم (ع) نقل مىکند که شخصى پرسید: چرا خدا محجوب است؟ فرمودند: “او محجوب نیست، این که شما او را نمىبینید در اثر کثرت گناهان است که همانند پردهاى جلوى شهود فطرت را مىگیرد و نمىگذارد انسان با چشم فطرت خداوند را مشاهده کند”.[۵]،[۶] پس، دادن نعمت و برآورده شدن خواسته ها نمی تواند دلیل بر رضایت مندی خدا باشد و ای بسا جنبه استدراج داشته باشد که در متون دینی به آن اشاره شده است.[۷]
به عبارت دیگر؛ در بعضی از موارد خداوند بندگان گناهکار خود را با دادن فرصت و نعمت های بیشتر تنبیه می کند. به این صورت که آنان مغرور شده و بیشتر در خطا و اشتباهات خود فرو می روند و بر عقوبت آنان افزوده خواهد شد. در قرآن مجید می خوانیم:” آنها که کافر شدند، (و راه طغیان پیش گرفتند،) تصور نکنند اگر به آنان مهلت مىدهیم، به سودشان است! ما به آنان مهلت مىدهیم فقط براى این که بر گناهان خود بیفزایند و براى آنها، عذاب خوارکنندهاى (آماده شده) است”.[۸]
بنابراین، مستجات شدن بعضی از دعاهای گناهکاران دلیل بر آمرزش گناهان آنان نیست.
--------------------------------------------------------------------------------
[۱] عدةالداعی، ص۲۱۴٫ “عن مولانا زین العابدین علی بن الحسین (ع) فقال إن الذنوب التی تغیر النعم البغی على الناس و … و الذنوب التی ترد الدعاء سوء النیة و خبث السریرة و النفاق مع الإخوان و ترک التصدیق بالإجابة و تأخیر الصلوات المفروضة حتى تذهب أوقاتها”.
[۲] المصباح للکفعمی، ص، ۷۶۵٫ الباب الثانی الداعی هو قسمان الأول من یستجاب دعاؤه و هو الوالد لولده إذا بره و علیه إذا عقه و کذا الوالدة و المظلوم على ظالمه و لمن انتصر له منه و المؤمن المحتاج لأخیه إذا وصله و علیه إذا قطعه مع استغناء أخیه و حاجته إلى رفده و من لا یعتمد فی حوائجه على غیر الله سبحانه و الدعاء المتقدم قبل نزول البلاء و الإمام المقسط و المعمم بدعائه و من حسن ظنه بربه فی إجابته و من دعاه منقطعا إلیه کالغریق و المقسم على الله بمحمد و أهل بیته و من ابتدأ دعاه بالصلاة على محمد و آله و ختمه بها و من طیب کسبه و من طهر دینه بالتقوى و اجتنب الکبائر و لم یصر على الصغائر أو تاب من ذلک توبة نصوحا و الداعی بظهر الغیب.
[۳]مستدرک الوسائل ج ۵ ص ۲۴۸باب ۴۲ ح۲٫ الصَّدُوقُ فِی فَضَائِلِ الْأَشْهُرِ الثَّلَاثَةِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَلْحَةَ النَّهْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ (ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَرْبَعَةٌ لَا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ وَ تُفَتَّحُ لَهَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَصِیرُ إِلَى الْعَرْشِ دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ وَ الْمَظْلُومِ عَلَى مَنْ ظَلَمَهُ وَ الْمُعْتَمِرِ حَتَّى یَرْجِعَ وَ الصَّائِمِ حَتَّى یُفْطِرَ .
[۴]مصباحالشریعة ص۸۸ قال الصادق (ع): “… فإن الله تعالى إذا اطلع على قلب العبد و هو یکبر و فی قلبه عارض عن حقیقة تکبیره فقال یا کذاب أ تخدعنی و عزتی و جلالی لأحرمنک حلاوة ذکری و لأحجبنک عن قربی و المسرة بمناجاتی”.
[۵] توحید صدوق، ص ۲۵۲؛ جوادى آملى، عبداللَّه، فطرت در قرآن، ص ۱۰۳٫
[۶] سؤال۲۰۴،نمایه: “گناه و آثار آن” که در سایت اسلام کوئست موجود است.
[۷] برای آگاهی بیشتر نک: تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۲۳۹؛ ج ۷، ص ۳۲٫
[۸] آل عمران ،۱۷۸، وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذینَ کَفَرُوا أَنَّما نُمْلی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ.
۱٫ همه گناهان مانع استجابت دعا نمی شوند، بلکه گروه خاصی از گناهان مانع استجابت دعا می شود.[۱]
۲٫ بنده گناهکار عمل یا اعمال خیری انجام داده است که خداوند استجابت دعا در بعضی موارد را پاداش آن کار خیر او قرار داده است؛ زیرا خداوند هیچ کار خیری را بدون پاداش نمی گذارد.[۲]
۳٫ پدر یا مادر یا یکی از اولیاء الله در حق او دعای خیری انجام داده اند که نتیجه آن عنایت پروردگار به این بنده گناهکار است و خواسته های او برآورده می شود؛ زیرا دعای پدر و مادر در حق فرزند –در صورت مصلحت- ردّ نمی شود.[۳]
۴٫ اثر دیگر گناه این است که شخص گناهکار لذت مناجات را از دست مىدهد و خداوند از این راه یعنی محروم کردن گناهکار از این لذت بزرگ او را تنبیه می کند.[۴]
شیخ صدوق (ره) در کتاب ارزشمند “التوحید” از امام هشتم (ع) نقل مىکند که شخصى پرسید: چرا خدا محجوب است؟ فرمودند: “او محجوب نیست، این که شما او را نمىبینید در اثر کثرت گناهان است که همانند پردهاى جلوى شهود فطرت را مىگیرد و نمىگذارد انسان با چشم فطرت خداوند را مشاهده کند”.[۵]،[۶] پس، دادن نعمت و برآورده شدن خواسته ها نمی تواند دلیل بر رضایت مندی خدا باشد و ای بسا جنبه استدراج داشته باشد که در متون دینی به آن اشاره شده است.[۷]
به عبارت دیگر؛ در بعضی از موارد خداوند بندگان گناهکار خود را با دادن فرصت و نعمت های بیشتر تنبیه می کند. به این صورت که آنان مغرور شده و بیشتر در خطا و اشتباهات خود فرو می روند و بر عقوبت آنان افزوده خواهد شد. در قرآن مجید می خوانیم:” آنها که کافر شدند، (و راه طغیان پیش گرفتند،) تصور نکنند اگر به آنان مهلت مىدهیم، به سودشان است! ما به آنان مهلت مىدهیم فقط براى این که بر گناهان خود بیفزایند و براى آنها، عذاب خوارکنندهاى (آماده شده) است”.[۸]
بنابراین، مستجات شدن بعضی از دعاهای گناهکاران دلیل بر آمرزش گناهان آنان نیست.
--------------------------------------------------------------------------------
[۱] عدةالداعی، ص۲۱۴٫ “عن مولانا زین العابدین علی بن الحسین (ع) فقال إن الذنوب التی تغیر النعم البغی على الناس و … و الذنوب التی ترد الدعاء سوء النیة و خبث السریرة و النفاق مع الإخوان و ترک التصدیق بالإجابة و تأخیر الصلوات المفروضة حتى تذهب أوقاتها”.
[۲] المصباح للکفعمی، ص، ۷۶۵٫ الباب الثانی الداعی هو قسمان الأول من یستجاب دعاؤه و هو الوالد لولده إذا بره و علیه إذا عقه و کذا الوالدة و المظلوم على ظالمه و لمن انتصر له منه و المؤمن المحتاج لأخیه إذا وصله و علیه إذا قطعه مع استغناء أخیه و حاجته إلى رفده و من لا یعتمد فی حوائجه على غیر الله سبحانه و الدعاء المتقدم قبل نزول البلاء و الإمام المقسط و المعمم بدعائه و من حسن ظنه بربه فی إجابته و من دعاه منقطعا إلیه کالغریق و المقسم على الله بمحمد و أهل بیته و من ابتدأ دعاه بالصلاة على محمد و آله و ختمه بها و من طیب کسبه و من طهر دینه بالتقوى و اجتنب الکبائر و لم یصر على الصغائر أو تاب من ذلک توبة نصوحا و الداعی بظهر الغیب.
[۳]مستدرک الوسائل ج ۵ ص ۲۴۸باب ۴۲ ح۲٫ الصَّدُوقُ فِی فَضَائِلِ الْأَشْهُرِ الثَّلَاثَةِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَلْحَةَ النَّهْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ (ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَرْبَعَةٌ لَا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ وَ تُفَتَّحُ لَهَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَصِیرُ إِلَى الْعَرْشِ دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ وَ الْمَظْلُومِ عَلَى مَنْ ظَلَمَهُ وَ الْمُعْتَمِرِ حَتَّى یَرْجِعَ وَ الصَّائِمِ حَتَّى یُفْطِرَ .
[۴]مصباحالشریعة ص۸۸ قال الصادق (ع): “… فإن الله تعالى إذا اطلع على قلب العبد و هو یکبر و فی قلبه عارض عن حقیقة تکبیره فقال یا کذاب أ تخدعنی و عزتی و جلالی لأحرمنک حلاوة ذکری و لأحجبنک عن قربی و المسرة بمناجاتی”.
[۵] توحید صدوق، ص ۲۵۲؛ جوادى آملى، عبداللَّه، فطرت در قرآن، ص ۱۰۳٫
[۶] سؤال۲۰۴،نمایه: “گناه و آثار آن” که در سایت اسلام کوئست موجود است.
[۷] برای آگاهی بیشتر نک: تفسیر نمونه، ج ۵، ص ۲۳۹؛ ج ۷، ص ۳۲٫
[۸] آل عمران ،۱۷۸، وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذینَ کَفَرُوا أَنَّما نُمْلی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ.