پس از یک روز بارانی گویا چرخ و فلک هم دست در دست یک دیگر داده تا زمین و هوا به پاس قدرانی از مردمان این سرزمین که امروز برای زیارت اهل قبور می شتابند را پاکیزه نگه دارد.
پیر و جوان،کودک و زن با وسایل نقلیه عمومی و خصوصی، لوکس و معمولی خود را به بهشت زهرا (ره) می رساند توگویی سفرکرده این این دیار نیز مشتاقانه در انتظار دیدار هستند.
این روزها یاداهل قبور به عنوان یک رسم پسندیده، برای هر فرد محسوب می شود تا جایی که در بسیاری از شهرهای بزرگ در این روز مقررات ویژه ترافیکی وضع و برنامه ریزی برای حضور در قبرستان و توزیع خیرات در آنجا، وقت زیادی از خانواده ها را به خود اختصاص می دهد.
امسال نیز چون سال های دیگر مردم ایران خود را برای استقبال از سال نو آماده می کنند و در این ایام یکی از آیین هایی که سالیان سال اجرا می شود سنت زیارت اهل قبور است.
این سنت در نوع خود ارزشمند و همچون دید و بازدید سال نو علاوه بر صفای باطن و تلطیف روح یاد نو شدن در جهان دیگر را یادآور می شود.
در تاریخ ایران باستان آمده است که دیدار از اهل قبور سنتی باستانی است و از سالیان دورایرانیان در مناسبتی به نام ˈپنجهˈ یعنی یک روز از پنج روز پایان سال را به بزرگداشت درگذشتگان اختصاص می دادند و اعتقاد داشتند که فروهر نیاکان یا روح درگذشتگان در چنین روزی انتظار بازماندگان را می کشند.
اما زیارت اهل قبور با ورود اسلام به ایران رنگ و بوی اسلامی به خود گرفت و ایرانیان همان آداب را با تغییراتی در شب جمعه آخر سال تاکنون برگزار می کنند.
اقشار مختلف مردم مردم ما هر شامگاه پنجشنبه بویژه در شب جمعه آخر سال دسته دسته بر سر قبور و مزار وابستگان خود که اسیر خاک شده اند حاضر شده و با خیرات حلوا، خرما، نان و... روح رفتگان خود را شاد می کنند.
در این میان زیارت قبور شهدا حال و هوای دیگری دارد، قطعه سرداران بی پلاک، قبور صیادشیرازی ها، پلارک ها، آوینی ها از معنویت خاصی برخوردار است؛ پدران و مادرانی قد خمیده، همسرانی تنها و فرزندانی که دیگر رشید شده اند به دیدار عزیزانشان می آیند و با پاشیدن گلاب، شستن قبور با آب زلال و نثار گل و ذکر صلوات و ختم سوره یاسین سعی در زنده نگه داشتن یاد و خاطره آنان دارند.
آنان به گونه ای دیگر به استقبال بهار می روند به طوری که برخی با چیدن هفت سین بر روی مزار شهدا به ویژه شهدای گمنام با آرمان های والای امام و شهدا تجدید بیعت می کنند.
در روزهای آخر سال مادران شهدا نسبت به سایر اقشار با اشتیاقی بیشتر از هر هفته مزار فرزند شهیدش را غبار رویی و گلاب پاشی می کنند و گاه یک روز تمام را در کنار شهیدش می گذرانند.
بسیاری از مردم با آمدن بر سر مزار شهدا صفای روحشان دو چندان می شود و در این بین جوانانی هستند که به پاس احترام به اهداف والای شهدا این شیفتگی و شوق معنوی در آنان بیشتر شده و عزت نفس و مردانگی را از شهدا به ارمغان می گیرند.
به نظر می رسد زیارت اهل قبور و یاد کردن مردگان سنتی ارزشمند است که افراد را مدت زمانی از مسائل دنیوی و کارهای مهم باز داشته و کمک می کند تا لحظه ای به خود آمده و درک بیشتر و عمیق تری از مسئله مرگ و زندگی داشته باشند.
روایتی از ˈامام صادقˈ علیه السلام نقل شده است که فرمود: ˈقبور مومنین و مومنات را زیارت کنیدˈ زیرا: آنان با شما انس می گیرند، وقتی که از آنان دور می شوید، دستخوش وحشت می شوندˈ.
علت اینکه خوب است به زیارت مومنین و مومنات بروید و در رابطه با آنها قرار داشته باشید این است که آنان در دنیا با شما انس داشتند و هنگامی که شما از آنان دور شدید (و آنان نیز از شما دور شدند) چه بسا حالت وحشت، ارواح آنان را فرا می گیرد. پس برای رفع نگرانی و وحشت مردگان، با آنها در تماس باشید (1).
حال این پرسش مطرح است که آیا مردگان درک می کنند که چه کسی به زیارت آنها آمد و یا کسانی که به زیارت آنها آمده اند چه حالی دارند؟ و باید داشته باشند؟.
این مساله را نیز راوی از امام موسی کاظم (ع) امام هفتم شیعیان جهان سوال کرد و پاسخ آن را دریافت، روایت چنین نقل شده است: راوی از امام هفتم شیعیان سوال کرد: آیا روح مومن مرده، علم پیدا می کند که چه کسی به زیارت قبر او می رود؟ فرمود: آری، روح مومن موجود در عالم برزخ مادامی که زیارت کننده، کنار قبر او قرار دارد با او انس پیدا می کند و هنگامی که از سر قبر او منصرف شده برگشت، میت را وحشت فرا می گیرد(2)
پس رابطه داشتن انسانهای موجود در دنیا با مردگان از قبیل فامیل و خویشاوندان و بزرگان دینی و مذهبی و ... می تواند آثار نیک و موثری در روحیه مردگان و نیز آمرزش آنها نزد خداوند و در نتیجه آرامش روحی آنان،داشته باشد.
حال این سوال نیز مطرح است که راههای ارتباط انسان های دنیایی با مردگان موجود در عالم مثال کدام بوده؟ و رابطه ها چگونه برقرار می گردد؟. در این خصوص روایتی دیگر از امام صادق علیه السلام چنین وارد شده است: یعنی: راوی این روایت، عبدالله بن سنان نقل می کند که از امام صادق علیه السلام سوال کردم آیا سلام بر اهل قبور چگونه است؟ فرمود: آری،برای ایجاد رابطه بین خود و اهل قبور چنین می گویی درود و سلام می فرستم بر اهل دیار از مسلمین و مومنین و نیز خطاب بر ارواح مردگان کرده، می گویی که: شما از ما دور شده اید و ما به زودی به شما ملحق خواهیم شد (یعنی دیگر نگران نباشید و مشکل دوری ما از شما بالاخره حل خواهد شد).
حتی اگر در حال زیارت قبور، دست خود را روی قبر بگذارد و سوره ˈانا انزلناه فی لیلة القدرˈ را هفت مرتبه بخواند ایمنی آنان از عذاب و گرفتاریها، بیشتر خواهد بود.
بدیهی است که این، یکی از نتایج و آثار مفید و پرارزش زیارت اهل قبور و رابطه با آنها است که سختی زندگی در عالم مثال را برای آنها کم کرده، در روح آنان ایمنی و آرامش، ایجاد خواهد کرد.
پس زیارت اهل قبور یکی از راههای عفو گناهان مردگان بوده و برای آنها راه نجاتی از این طریق پیدا می شود که بتوانند گناهان خود را سبک گردانند و از عذاب و گرفتاری نجات پیدا کنند . پس زیارت اهل قبور، یک مساله اساسی برای ارواح موجود در عالم مثال بوده، سبکی گناهان را در بردارد .
ثمره زیارت اهل قبور از دیدگاه پیشوایان اسلامی، منحصر به مردگان نیست، بلکه دعای انسان ها در کنار قبور مومنین و مومنات، مورد پذیرش قرار گرفته، به برکت و احترام مردگان حاجت زندگان را نیز برآورده می کند.
چنانکه محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام به آن حضرت نیز از امام علی علیه السلام نقل می کند که فرمود: مردگان فامیل و عشیره خود را زیارت کنید زیرا آنان با زیارت شما، شاد می شوند و علاوه بر این مناسب است همراه زیارت اهل قبور (و بخصوص) زیارت پدر و مادر خود، حاجت خود را از خداوند خواسته دعا کنید.ˈ
در روایت دیگری از امام محمد باقر علیه السلام نقل شده است که راوی می گوید: من با آن حضرت بودم که با هم داخل قبرستان بقیع شدیم در آنجا امام باقر علیه السلام در کنار قبر فردی از شیعه از اهل کوفه ایستاد: و چنین فرمود: ˈپروردگارا، غربت و تنهائی او را رحم کن و وحشت او را تو، مانوس باش و از رحمت خود، او را آرامش ده بطوریکه از رحمت غیر تو بی نیاز گردد، او را به کسی که دوست دارد، ملحق کن.(7)
از این روایت و روایات دیگر معلوم می شود که در عالم پس از مرگ گرفتاریهای روحی فراوانی وجود دارد که ارواح مردگان با آنها، هم ساز بوده، مواجه هستند.
687/1724
پی نوشت:
1) فروع کافی، ج 3، ص 228، تالیف: ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی، متوفای سال 328329ه . ق، ناشر: شیخ محمد آخوندی، سال 317ه . ق .
2) فروع کافی، ج 3، ص 228، باب زیارة القبور .
3) فروع کافی، ج 3، ص 229، باب: زیارة القبور، ح 5 و 7 .
4) همان، ح 8 .
5) فروع کافی، ج 3، ص 229، ح 9 .
6) فروع کافی، ج 3، ص 230، ح 10 .
7) فروع کافی، ج 3، ص 229، ح 6 .
پیر و جوان،کودک و زن با وسایل نقلیه عمومی و خصوصی، لوکس و معمولی خود را به بهشت زهرا (ره) می رساند توگویی سفرکرده این این دیار نیز مشتاقانه در انتظار دیدار هستند.
این روزها یاداهل قبور به عنوان یک رسم پسندیده، برای هر فرد محسوب می شود تا جایی که در بسیاری از شهرهای بزرگ در این روز مقررات ویژه ترافیکی وضع و برنامه ریزی برای حضور در قبرستان و توزیع خیرات در آنجا، وقت زیادی از خانواده ها را به خود اختصاص می دهد.
امسال نیز چون سال های دیگر مردم ایران خود را برای استقبال از سال نو آماده می کنند و در این ایام یکی از آیین هایی که سالیان سال اجرا می شود سنت زیارت اهل قبور است.
این سنت در نوع خود ارزشمند و همچون دید و بازدید سال نو علاوه بر صفای باطن و تلطیف روح یاد نو شدن در جهان دیگر را یادآور می شود.
در تاریخ ایران باستان آمده است که دیدار از اهل قبور سنتی باستانی است و از سالیان دورایرانیان در مناسبتی به نام ˈپنجهˈ یعنی یک روز از پنج روز پایان سال را به بزرگداشت درگذشتگان اختصاص می دادند و اعتقاد داشتند که فروهر نیاکان یا روح درگذشتگان در چنین روزی انتظار بازماندگان را می کشند.
اما زیارت اهل قبور با ورود اسلام به ایران رنگ و بوی اسلامی به خود گرفت و ایرانیان همان آداب را با تغییراتی در شب جمعه آخر سال تاکنون برگزار می کنند.
اقشار مختلف مردم مردم ما هر شامگاه پنجشنبه بویژه در شب جمعه آخر سال دسته دسته بر سر قبور و مزار وابستگان خود که اسیر خاک شده اند حاضر شده و با خیرات حلوا، خرما، نان و... روح رفتگان خود را شاد می کنند.
در این میان زیارت قبور شهدا حال و هوای دیگری دارد، قطعه سرداران بی پلاک، قبور صیادشیرازی ها، پلارک ها، آوینی ها از معنویت خاصی برخوردار است؛ پدران و مادرانی قد خمیده، همسرانی تنها و فرزندانی که دیگر رشید شده اند به دیدار عزیزانشان می آیند و با پاشیدن گلاب، شستن قبور با آب زلال و نثار گل و ذکر صلوات و ختم سوره یاسین سعی در زنده نگه داشتن یاد و خاطره آنان دارند.
آنان به گونه ای دیگر به استقبال بهار می روند به طوری که برخی با چیدن هفت سین بر روی مزار شهدا به ویژه شهدای گمنام با آرمان های والای امام و شهدا تجدید بیعت می کنند.
در روزهای آخر سال مادران شهدا نسبت به سایر اقشار با اشتیاقی بیشتر از هر هفته مزار فرزند شهیدش را غبار رویی و گلاب پاشی می کنند و گاه یک روز تمام را در کنار شهیدش می گذرانند.
بسیاری از مردم با آمدن بر سر مزار شهدا صفای روحشان دو چندان می شود و در این بین جوانانی هستند که به پاس احترام به اهداف والای شهدا این شیفتگی و شوق معنوی در آنان بیشتر شده و عزت نفس و مردانگی را از شهدا به ارمغان می گیرند.
به نظر می رسد زیارت اهل قبور و یاد کردن مردگان سنتی ارزشمند است که افراد را مدت زمانی از مسائل دنیوی و کارهای مهم باز داشته و کمک می کند تا لحظه ای به خود آمده و درک بیشتر و عمیق تری از مسئله مرگ و زندگی داشته باشند.
روایتی از ˈامام صادقˈ علیه السلام نقل شده است که فرمود: ˈقبور مومنین و مومنات را زیارت کنیدˈ زیرا: آنان با شما انس می گیرند، وقتی که از آنان دور می شوید، دستخوش وحشت می شوندˈ.
علت اینکه خوب است به زیارت مومنین و مومنات بروید و در رابطه با آنها قرار داشته باشید این است که آنان در دنیا با شما انس داشتند و هنگامی که شما از آنان دور شدید (و آنان نیز از شما دور شدند) چه بسا حالت وحشت، ارواح آنان را فرا می گیرد. پس برای رفع نگرانی و وحشت مردگان، با آنها در تماس باشید (1).
حال این پرسش مطرح است که آیا مردگان درک می کنند که چه کسی به زیارت آنها آمد و یا کسانی که به زیارت آنها آمده اند چه حالی دارند؟ و باید داشته باشند؟.
این مساله را نیز راوی از امام موسی کاظم (ع) امام هفتم شیعیان جهان سوال کرد و پاسخ آن را دریافت، روایت چنین نقل شده است: راوی از امام هفتم شیعیان سوال کرد: آیا روح مومن مرده، علم پیدا می کند که چه کسی به زیارت قبر او می رود؟ فرمود: آری، روح مومن موجود در عالم برزخ مادامی که زیارت کننده، کنار قبر او قرار دارد با او انس پیدا می کند و هنگامی که از سر قبر او منصرف شده برگشت، میت را وحشت فرا می گیرد(2)
پس رابطه داشتن انسانهای موجود در دنیا با مردگان از قبیل فامیل و خویشاوندان و بزرگان دینی و مذهبی و ... می تواند آثار نیک و موثری در روحیه مردگان و نیز آمرزش آنها نزد خداوند و در نتیجه آرامش روحی آنان،داشته باشد.
حال این سوال نیز مطرح است که راههای ارتباط انسان های دنیایی با مردگان موجود در عالم مثال کدام بوده؟ و رابطه ها چگونه برقرار می گردد؟. در این خصوص روایتی دیگر از امام صادق علیه السلام چنین وارد شده است: یعنی: راوی این روایت، عبدالله بن سنان نقل می کند که از امام صادق علیه السلام سوال کردم آیا سلام بر اهل قبور چگونه است؟ فرمود: آری،برای ایجاد رابطه بین خود و اهل قبور چنین می گویی درود و سلام می فرستم بر اهل دیار از مسلمین و مومنین و نیز خطاب بر ارواح مردگان کرده، می گویی که: شما از ما دور شده اید و ما به زودی به شما ملحق خواهیم شد (یعنی دیگر نگران نباشید و مشکل دوری ما از شما بالاخره حل خواهد شد).
حتی اگر در حال زیارت قبور، دست خود را روی قبر بگذارد و سوره ˈانا انزلناه فی لیلة القدرˈ را هفت مرتبه بخواند ایمنی آنان از عذاب و گرفتاریها، بیشتر خواهد بود.
بدیهی است که این، یکی از نتایج و آثار مفید و پرارزش زیارت اهل قبور و رابطه با آنها است که سختی زندگی در عالم مثال را برای آنها کم کرده، در روح آنان ایمنی و آرامش، ایجاد خواهد کرد.
پس زیارت اهل قبور یکی از راههای عفو گناهان مردگان بوده و برای آنها راه نجاتی از این طریق پیدا می شود که بتوانند گناهان خود را سبک گردانند و از عذاب و گرفتاری نجات پیدا کنند . پس زیارت اهل قبور، یک مساله اساسی برای ارواح موجود در عالم مثال بوده، سبکی گناهان را در بردارد .
ثمره زیارت اهل قبور از دیدگاه پیشوایان اسلامی، منحصر به مردگان نیست، بلکه دعای انسان ها در کنار قبور مومنین و مومنات، مورد پذیرش قرار گرفته، به برکت و احترام مردگان حاجت زندگان را نیز برآورده می کند.
چنانکه محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام به آن حضرت نیز از امام علی علیه السلام نقل می کند که فرمود: مردگان فامیل و عشیره خود را زیارت کنید زیرا آنان با زیارت شما، شاد می شوند و علاوه بر این مناسب است همراه زیارت اهل قبور (و بخصوص) زیارت پدر و مادر خود، حاجت خود را از خداوند خواسته دعا کنید.ˈ
در روایت دیگری از امام محمد باقر علیه السلام نقل شده است که راوی می گوید: من با آن حضرت بودم که با هم داخل قبرستان بقیع شدیم در آنجا امام باقر علیه السلام در کنار قبر فردی از شیعه از اهل کوفه ایستاد: و چنین فرمود: ˈپروردگارا، غربت و تنهائی او را رحم کن و وحشت او را تو، مانوس باش و از رحمت خود، او را آرامش ده بطوریکه از رحمت غیر تو بی نیاز گردد، او را به کسی که دوست دارد، ملحق کن.(7)
از این روایت و روایات دیگر معلوم می شود که در عالم پس از مرگ گرفتاریهای روحی فراوانی وجود دارد که ارواح مردگان با آنها، هم ساز بوده، مواجه هستند.
687/1724
پی نوشت:
1) فروع کافی، ج 3، ص 228، تالیف: ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی، متوفای سال 328329ه . ق، ناشر: شیخ محمد آخوندی، سال 317ه . ق .
2) فروع کافی، ج 3، ص 228، باب زیارة القبور .
3) فروع کافی، ج 3، ص 229، باب: زیارة القبور، ح 5 و 7 .
4) همان، ح 8 .
5) فروع کافی، ج 3، ص 229، ح 9 .
6) فروع کافی، ج 3، ص 230، ح 10 .
7) فروع کافی، ج 3، ص 229، ح 6 .
