این مقاله به تحلیل و بررسی ابعاد مختلف مجموعه فیلم مرد عنکبوتی می پردازد و با تشریح مفاهیم موجود در آن و تبیین تبعات آن در سطح جامعه ، به شیوه ای مستدل ، لایه های مختلف فکری و اعتقادی آن را مشخص می نماید تا مخاطبان پشت پرده تولیدات هالیوودی را بهتر بشناسد.
مقدمه :
سری سه گانه مرد عنکبوتی به عنوان یکی از مجموعه های پرطرفدار تولید هالیوود ، به مردم جهان عرضه شد. پس از تولید این مجموعه ، موج استفاده از کاراکتر مرد عنکبوتی در محصولات تجاری ، تبلیغاتی ، آموزشی و ... در جهان به راه افتاد و با برگزاری جشنواره ها و همایش ها برای این فیلم ، مرد عنکبوتی به عنوان یک چهره ی محبوب به مخاطب جهانی ارائه گردید. نوشتار حاضر در چند بخش به بررسی ابعاد این پدیده ی سینمایی و اهداف آن در حوزه های مختلف عرصه سازی فرهنگی ، تحریف مفاهیم ، الگودهی اجتماعی و فلج کردن بیداری اسلامی در مقابل غرب و صهیونیزم می پردازد. مقاله ی حاضر با در نظر گرفتن هم زمانی ساخت این مجموعه با تحولات جهانی به رسالت اصلی این مجموعه در زمان حاضر اشاره خواهد داشت.
در این پژوهش قصد داریم به چند پرسش پاسخ دهیم :
1 ـ علت انتخاب و بازآفرینی کاراکتر قدیمی مرد عنکبوتی و ستاره کردن آن در سال های اخیر چیست؟
2 ـ در مجموعه ی مرد عنکبوتی چه مفاهیم و موضوعاتی به مخاطب القا می شود؟
3 ـ مجموعه ی مرد عنکبوتی چه اهدافی را در مقابل جهان اسلام دنبال می کند؟
مفروض این نوشتار را نیز می توان به طور اجمال این گونه مطرح نمود :
فیلم و سینما به عنوان یک صنعت و رسانه ی استراتژیک ، در جهان غرب کاربرد دارد. این صنعت ، ابزاری مناسب جهت فرهنگ سازی و استحاله ی فرهنگی دیگر تمدن ها ، توسط غرب می باشد. شناخت ابعاد و اهداف تولیدات این صنعت در راستای مفاهیم تقابل تمدنی میان غرب و اسلام ، یک ضرورت برای جامعه اسلامی می باشد.
این نوشتار شامل بخش های زیر می باشد:
1 ـ بخش اول : عنکبوت ، نماد ، آیت
2 ـ بخش دوم : اسرائیل و مرد عنکبوتی
3 ـ بخش سوم : سه گانه ی عنکبوتی و عرصه سازی فرهنگی
برای شناخت بهتر نسبت به یک موضوع ابتدا باید ریشه های مفهومی و نمادی آن را بررسی نماییم تا بتوانیم تحلیل صحیحی را ارائه دهیم . اولین سوالی که مطرح می شود این است که ، چرا به سراغ مردی با خصلت های عنکبوت رفته اند؟ آیا عنکبوت دارای ویژگی های خاص و منحصر به فردی است؟ آیا عنکبوت سمبل و نماد خاصی برای مفهوم خاصی است؟ آیا عنکبوت نسبت به موجودات دیگر برتری ویژه ای دارد؟
ابتدا باید خود عنکبوت را کمی بیشتر بشناسیم. عنکبوت از حشراتی می باشد که در اندازه های مختلف در شکل و رنگ گوناگون در محیط های نسبتاً یکسان زندگی می کند. بحث ما حشره شناسی نیست اما شناخت کلیاتی از این حشره ، برای شناخت نماد آن به ما کمک می کند. این موجود دارای سر و شکمی کوچک است که در میان پاهای بلند او قرار گرفته است. با این که غالباً جثه ی کوچکی دارد ولی به خاطر حالت قرار گرفتن پاهایش در اطراف بدن ، بزرگ تر از آن چیزی که هست ، نشان داده می شود. این ویژگی ها به علاوه ی نوع حرکت و شیوه ی حمله ی او ، در طرف مقابلش ایجاد رعب و ترس می نماید.
در اغلب نقاط جهان ، مردم احساس بدی نسبت به عنکبوت دارند که به خاطر احساس ترس و وحشت کاذبی است که نسبت به ظاهر عنکبوت دارند. از ویژگی های دیگر عنکبوت این است که در محیط های تاریک و نمناک زندگی می کند و غالباً با نور و روشنایی میانه خوبی ندارد. ویژگی دیگر عنکبوت نحوه ی شکار و دام گذاری او می باشد. این حشره بر سر مسیر حرکت حشرات و موجودات دیگر ، تاری می تند که به طور واضح و مشخص دیده نمی شود و قربانیان ، به علت عدم مشاهده تارها ، به دام او می افتند. شناخت دقیق حالات و روش های این موجود در نماد شناسی آن کمک بسیاری خواهد نمود.
عنکبوت و نماد آن آنقدر اهمیت دارد که در قرآن کریم ، یک سوره به این نام ، نام گذاری شده است. در این سوره با مطرح کردن موضوع آزمایش و امتحان الهی و تفاوت میان اهل ایمان با اهل نفاق و کفر ، به داستان انبیاء و رسالت آنها در برابر قوم شان می پردازد. سپس در آیه ی 41 در مورد عنکبوت و وجه تمثیل آن می فرماید:
« مثل الذین اتخذوا من دون ا... اولیاء کمثل العنکبوت اتخذت بیتاً و ان اوهن البیوت لبیت العنکبوت لو کانوا یعلمون ؛ مَثل آنان که غیر از خدا را دوستان خود گرفتند ، مَثل عنکبوت است که خانه ای برای خود بنیاد کرد و اگر بدانند ، سست ترین خانه ها ، خانه ی عنکبوت است ».
در این آیه به صراحت ، عنکبوت را نماد کسانی معرفی می کند که با غیر خدا دوستی کرده و بر غیر او تکیه می نمایند. در این آیه عنکبوت به واسطه ی خانه ی سست و ضعیفی که دارد ، نماد سستی ، بی بنیانی و آسیب پذیری می باشد. از این دو نکته می توان نتیجه گرفت که هر دوستی و ارتباطی که با غیر خدا باشد ، سست و ضعیف و بی بنیان خواهد بود ، که عنکبوت و خانه عنکبوت و تارهای او نماد این دوستی و رابطه ی با غیر خداست.
در اکثر فرهنگ های جهان ، عنکبوت سمبل شیطان و نماد کارهای شیطانی می باشد. حتی در برخی مناطق به نوعی از عنکبوت ، شیطانک گفته می شود. ممکن است در برخی فرهنگ های محدود از عنکبوت برای نمادهای دیگری استفاده شود که باید علت آن را نیز ریشه یابی نمود. در اکثر مناطق و میان غالب فرهنگ ها عنکبوت نماد شیطان ، شیطنت ، روش های شیطانی ، ترس و وحشت ، شومی ، بی برکتی ، سستی و ضعف ، آسیب پذیری و ذلت می باشد. حتی در برخی از روایات اسلامی آمده است که وجود عنکبوت و تارهای آن در خانه باعث رفتن روزی و برکت از آن خانه خواهد شد. (1)
با این توضیحات و بر اساس روش شناسی قرآن که هر موجودی را در عالم آیت و نشانه ای برای قدرت خداوند و بیداری انسان معرفی می کند تا انسان توجه و گرایشش به سمت او باشد ، می توان عنکبوت را نمادی از شیطان و روش های او دانست ، چرا که همان گونه که گفته شد عنکبوت دارای جثه ی کوچکی می باشد ولی با بزرگ نشان دادن خود ، سعی می کند خود را قوی تر و بزرگ تر از آنچه که هست ، نشان دهد. همین روش را درباره ی شیطان نیز داریم. قرآن درباره ی شیطان و کید او می فرماید : « ان کید الشیطان کان ضعیفاً ؛ به درستی که کید شیطان ضعیف است » (2)
شیطان نیز سعی می کند با بزرگ و قوی نشان دادن خود ، در دل بندگان خدا ، هراس و ضعف ایجاد نماید. این روش را در فیلم های سینمای وحشت نیز که به مقولات موجودات شیطانی و اهریمنی و جنیان می پردازد می توان مشاهده کرد. خود این نکته که چرا سینمایی در جهان به وجود آمده که رسالتش ایجاد ترس و وحشت در میان مردم است؟ جای تامل دارد ، با این که انسان ها به غیر از خداوند نباید از هیچ موجود دیگری ترس و واهمه داشته باشند. حتی در این جهت شهرک هایی در آمریکا ساخته شده است که در آن کلوپ ها و مغازه هایی قرار دارد که با روش های مختلف و ابزار گوناگون ، سعی در القای وحشت در بین میان مردم دارند.
شاید فلسفه ی تونل وحشت در شهربازی ها نیزهمین باشد. بی شک می توان نقش مدیریتی شیطان را در این فرهنگ سازی وحشت و ترس جستجو نمود. یکی دیگر از ویژگی های مشترک میان عنکبوت و شیطان روش شکار آنها می باشد. عنکبوت با تنیدن تارهایش بر سر راه موجودات دیگر آنها را شکار می کند. نکته ی قابل توجه این است که تارهای عنکبوت فوق العاده ضعیف هستند ولی هنگامی که در کنار هم تنیده می شوند ، می توانند موجودی را در خود اسیر کنند. یکی دیگر از ویژگی های تارهای عنکبوت چسبندگی آنهاست که به بدن قربانی می چسبد و هر گونه تلاش او باعث گرفتاری بیشترش می شود. عنکبوت ساعت ها و روزها بی حرکت می ماند تا لحظه ی مناسب فرا رسد و قربانی خود را شکار نماید.
حال به بررسی تطبیقی این موارد در روش های شیطان می پردازیم. شیطان نیز برای به دام انداختن و فریب و انحراف بندگان خدا بر سر راه آنها می نشیند تا آنها را از راه مستقیم و صحیح ، منحرف نماید. (3)
شیطان رسالت اصلی خود را اغوا و فریب بندگان خدا تعریف نموده است (4) که با ابزارهای خود که همان تارهایش باشد ، مثل لذت های دنیایی ، مقام ، شهوت ، خشم ، کبر ... بر سر راه بندگان خدا دام می گذارد تا آنها را گرفتار و اسیر هوی و هوس نماید و از بندگی خدا خارج سازد. شیطان ممکن است سال ها برای انحراف و فریب یک فرد برنامه ریزی نماید. ذره ذره او را به گناه نزدیک کند تا در نهایت او در میان تارهای هوی و هوس گرفتار شود و دیگر نتواند رهایی یابد. میل به دنیا و لذت های آن همراه با وسوسه های شیطان همان تارهای چسبنده ی شیطان است. شیطان برای مقابله با پیاده نمودن احکام دین الهی و برقراری حکومت دینی بر روی زمین از همان ابتدای خلقت آدم ، شروع به فعالیت نمود. تا کنون نیز رسالت غالب پیامبران را با شکست مواجه نموده است. با این توضیحات بی شک عنکبوت یکی از آیت های الهی می باشد برای شناخت بهتر و دقیق تر شیطان و روش های او و این که دوستی و پیوستن به سپاه شیطان همانند تکیه بر خانه ی عنکبوت است. این تذکر و هشداری است برای انسان ها تا رابطه و دوستی با غیر خدا را بر دوستی با خدا ترجیح ندهند.
پی نوشت ها:
1 ـ امام علی علیه السلام : « ترک نسج العنکبوت فی البیوت مورث الفقر ؛ وجود تارهای عنکبوت در اتاق ها فقر می آورد » . الخصال : 2/504
2 ـ سوره ی نساء ـ آیه ی 76 ـ « ان کید الشیطان کان ضعیفا ».
3 ـ سوره ی اعراف ـ آیه ی 16 و 17 ـ « قال فبما اغویتنی لاقعدن لهم صراطک المستقیم ...».
4 ـ سوره ی حجر ـ آیه 39 ـ « قال رب بما اغویتنی لازینن لهم فی الارض و لاغوینهم اجمعین ».
_________________________________
نویسنده : حامد جدیدی
