روش پیام رسانی زینب کبری (سلام الله علیها)پس از واقعه عاشورا
مقدمه زندگی و شهادت امام حسین علیهالسلام در نامهای گوناگون از قبیل حماسه، انقلاب، قیام نهضت و... در تاریخ بویژه تاریخ (اسلام) ایران آمده و تاثیرات شگرفی بر فرهنگ مردم این سرزمین داشته و به نوعی در فرهنگ و هویت ایران جایگاه خاصی پیدا كرده است.
تاكنون مطالعات زیادی در این زمینه بویژه از حیث تاریخی و ادبی صورت گرفته و آثار زیادی نگاشته شده است. با این اوصاف، این واقعه مهم تاریخی هنوز هم جای كند و كاو دارد. به دلیل نقش واقعه و محتوای آن و نیز به دلیل ضرورتهای ناشی از اثرگذاریهای اجتماعی، فرهنگی و دینی كشور ایران در آینده هم اهمیت پژوهش و مطالعه را خواهد داشت.
فضلا و نویسندگان با نگرشهای تاریخی، ادبی، دینی، جامعهشناختی، فرهنگی، كلامی، خطابی و بلاغی به این رویداد بزرگ پرداخته و هریك از زاویه دید خود، با توجه به اهداف و منابع و مخاطبانی كه داشتهاند بهنوعی به تولید آثار اهتمام كردهاند.
این نوشتار میكوشد با طرح دیدگاه از زاویه اهمیت رسانهای و پیامرسانی نگاهی به سیره تبلیغی حضرت زینب سلاماللهعلیها داشته و فعالیت تبلیغی او را به عنوان سیرهای اثرگذار در تاریخ و حراست از میراث امام تا حدودی نشان دهد.
این نوشتار در سه محور زیر انجام میشود:
1- شرایط تاریخی و ویژگیهای حضرت زینب سلاماللهعلیها 2- چگونگی و ابعاد سیره تبلیغی حضرت زینب سلاماللهعلیها 3- آثار و نتایج سیره تبلیغی حضرت زینب سلاماللهعلیها 4- نتیجهگیری و جمعبندی
وقتی با این پرسش روبهرو میشویم كه «چرا حادثه كربلا اتفاق افتاد؟» فارغ از انگیزههای شخصی و فردی خودمان، به دنبال آن هستیم كه بدانیم كدام شرایط و تغییرات حادثشده در تاریخ اسلام دست به دست هم دادند تا جامعه اسلامی پذیرای این اتفاق گردد.
این سوال اساسی بسیاری از پژوهندگان مسایل تاریخ و اسلام را به تأمل داشته و به نتایجی هم رسیدهاند كه البته در خور تأمل است. مجموع یافتههای ایشان بر این نكته تمركز دارد كه به لحاظ درونی و محتوایی، انحرافی اساسی در مسیر تاریخ اسلام و سرنوشت جامعه اسلامی با رحلت پیامبر صلیالله علیه و آله آغاز شد كه این خود عوامل و ریشههایی دارد كه از بحث ما خارج است.
رویهمرفته اسلام محدودیتهای شدیدی برای ارزشها و آیینهای جاهلی ایجاد كرد و بسیاری از آنها را منسوخ اعلام نمود. این وضعیت برای طبقات مرفه و مسلط جامعه جاهلی شبهجزیره عربستان گران آمد و آنان بهسختی و با اكراه آیین اسلام را از سر ناچاری پذیرفتند.
امویان كه در دوره جاهلیت و پیش از اسلام با در دست داشتن شاهرگ اقتصادی و بازرگانی مكه، دارای اعتبار و منزلت اجتماعی بالایی شده بودند در نظام و ساختار قبیلهای با ارزشهای منحطی مثل شرك و بتپرستی، تجارت برده، رفتار ناشایست با زنان و دختران و فسق و فجور زندگی میكردند.
با ظهور اسلام اقتدار و منزلت خاندان ابوسفیان و سران شرك رو به زوال رفت و دین اسلام توانست نظام ارزشی و روابط جدیدی را مستقر كند. خاندانهای ابوسفیان و سران مشركین، ابتدا سر ناسازگاری و جنگ را با اسلام بیشتر كردند.
شخص ابوسفیان كه سركردگی مشركان را عهدهدار بود در جنگ بدر با شكست و خواری كینهای عمیق از اسلام و پیامبر به دل گرفت. او اگرچه بهناچار در فتح مكه مسلمان شد و از خطر رهایی یافت، توانست در ظاهر مسلمانی در جامعه اسلامی زندگی كند.
او در پرتو این ویژگی اسلامی، توانست زمینه را بهتدریج برای انتقامجویی از خاندان پیامبر و انحراف از اسلام آماده كند و در خاندان خود نهادینه سازد. شاید بهجرأت بتوان گفت كه مسلمانشدن ابوسفیان به تعبیر قرآن كریم فقط نوعی اسلام آوردن بود نه ایمان آوردن. ابوسفیان فرصت اسلام آوردن را در واقع مجالی برای مبارزه با اسلام میدانست. او و خاندانش در مقاطع آینده جامعه اسلامی توانستند با دسیسهها و نیرنگها با اسلام و خاندان نبوت مبارزه كنند.
بروز انحراف در جامعه اسلامی بهنوعی ریشه در خاندان ابوسفیان و امویان دارد و مورخان بهدرستی اشاره كردهاند كه امویان اسلام را به سلطنت تبدیل كردند و معاویه به صراحت اشاره كرد كه برای او اسلام و دین اسلام اهمیتی ندارد بلكه مهم قدرت و سلطنت است. این انحراف پیامدهای سنگین و پرهزینهای برای جامعه اسلامی داشت و در واقع ما هنوز هم گرفتار تفرقه و بدبختیهای حاصل از این ماجراییم.
بهتدریج كه از صدر اسلام و رحلت رسول گرامی اسلام صلیالله علیه و آله فاصله میگیریم بازگشت به ارزشها و معیارهای جاهلیت پررنگتر میشود و در مناسبات فرهنگی، اجتماعی و انسانی ظهور مییابد.
تقابل و رویارویی میان اسلام اصیل به رهبری اهل بیت نبوت، و اسلام ظاهری و دروغین به سركردگی امویان شكل گرفته و در دهههای پس از رحلت حضرت محمد صلیالله علیه و آله صفبندیهای این دو جریان به اوج خود میرسد.
اگر حوادث برجسته و مورد اجماع مورخان صدر اسلام را مرور كنیم گویی نقاط دقیق و تمایزیافتهای از رویارویی اسلام اصیل و اسلام دروغین به دست آوردهایم. قتل عثمان، جنگهای جمل، صفین و نهروان، شهادت امام علی علیهالسلام، صلح امام حسن علیهالسلام، بیعت گرفتن برای یزید، حماسه كربلا، نهضت مختار و قیامهای علویان، همگی نقاط و معضلهای اصلی جریان عمده جنگ میان اسلام نبوی و اسلام اموی است. این تقابل خونبار بوده است و دستگاه خلافت اموی در خونریزی و ستم اهتمام جدی داشته است.
با این ترسیم و تصویرگری از شرایط تاریخی و بررسی بسیار اجمالی از وقایع صدر اسلام میخواهیم به مسأله اصلی نوشتارمان بازگردیم و به شناخت شخصیت حضرت زینب سلاماللهعلیها در محدوده این شرایط تاریخی نزدیك شویم.
تاریخ جوامع از یك نظر یك مسیر كلی و پدیده كلان و واحدی هستند و ما با رسیدن به این نگاه كلان به این مهم نایل میشویم كه چگونه حضرت زینب سلاماللهعلیها در داخل چنین شرایطی زیسته و بعنوان عضوی از خاندان پیامبر مسئولیت حراست از ارزشهای جریان اسلام اصیل را در خود احساس كرده است.
حضرت زینب سلاماللهعلیها در طول عمر خود با حوادث تعیینكننده و رویدادهای گاه جانكاه و بزرگی همچون رحلت جد بزرگشان پیامبر اكرم صلیالله علیه و آله، در گذشت مادر بزرگوارشان حضرت زهرا سلاماللهعلیها، غصب خلافت امام علی علیهالسلام، بروز جنگهای جمل، صفین و نهروان، صلح امام حسن علیهالسلام. شهادت پدر و برادرشان و حادثه عاشورا روبهرو بودهاند.
ایشان با همه این حوادث بهطور مستقیم یا غیرمستقیم اشتغال خاطر داشت. او شكوهها و گلایههای پدرش را از مردم و امویان و نخبگان جامعه اسلام دیده و شنیده بود. از توطئهها و دسیسههایی كه پیرامون حكومت امام علی و حكومت امام حسن علیهماالسلام میگذشت باخبر بود.
زینب سلاماللهعلیها در خانه حاکم اسلامی و جانشین حقیقی رسول خدا میزیست و از نزدیک مشاهده میکرد که چگونه پدرش به خاطر اسلام و حفظ مصالح جامعه نوپای مسلمانان و حراست از وحدت و یکپارچگی این اجتماع که پیامبر زحمتها برای آن کشیده بود به مدت ربع قرن (25 سال) سکوت کرد.
در حالی که خار در چشم و استخوان در گلو داشت و میراث حقیقی و حق او به تاراج رفته بود. زینب بهخوبی و بهطور پیوسته میدید که پدرش در این مدت بیست و پنجاه ساله در کنار سکوت مصلحتآمیز خود، کار میکرد و عرق میریخت و چاهای آب را كه به «آبار علی» معروف شد آباد میکرد.
نخلستان آباد میکرد و به مردم محروم و فقیر و تهیدست میبخشید. از سوی دیگر مراقب دستگاه خلافت اسلامی هم بود تا هم منحرف نگردد و هم اقتدار جامعه اسلامی تضعیف نشود. به خلفا مشاوره میداد و در مواقع خطر به کمکشان میشتافت.
حضرت زینب سلاماللهعلیها در این دوره از حیات خویش مشاهده میکند که چگونه پدرش از جهل مردم و از مکر و خدعه خاندان ابوسفیان مینالد. این نالهها و شکوههای پدر بر زینب حتماً تاثیر میگذارد. او در مییابد که پشت جریانهای ظاهری جامعه اسلامی دستان توطئهگر امویان قرار دارد که در کینه و عناد با خاندان نبوت هستند.
پس از قتل عثمان که ریشهاش را باید در توطئهای اموی جست، امام علی علیهالسلام به اصرار مردم بهناچار به پذیرش خلافت تسلیم شدند. با آغاز زمامداری امام علی علیهالسلام زینب در شرایط جدیدی از تاریخ قرار میگیرد و باز هم او به سرنوشت جامعه اسلامی و حقایق آن بیش از پیش آگاه میگردد.
توطئههای جدید خاندان ابوسفیان جنگها و بحرانهایی را برای حکومت پدر پدید میآورند که در اثر آنها امام علی علیهالسلام نمی تواند آنگونه که شایسته و بایسته است به امور مسلمین بپردازد. جنگهای بزرگ جمل، صفین و نهروان آغاز میشود و توطئهها در نهایت به شهادت امام علی علیهالسلام به دست یكی از اعضای سپاه مکر و جهل میانجامد. با شهادت امام علی علیهالسلام صفبندی و معارضه امویان با اسلام اصیل وارد مرحله نوینی میگردد.
امویان که دسیسهها را کارآمد دیدهاند سوار بر امواج تفرقه در جامعه اسلامی، سیاستها و برنامههای تبلیغی و فرهنگی خود را علیه اسلام اصیل و تبدیل خلافت به سلطنت آغاز میکنند. در ظرف چند دهه از رحلت پیامبر آنان اسلام واقعی را کنار زده و نوعی جاهلیت و تکاثر ثروت و استبداد و اختناق را دوباره در حکومت برقرار میکنند. شهادت امام حسن علیهالسلام نقطهای پایان از این جهت است که دیگر امویان سلطه خود را بر بخش زیادی از جامعه اعمال کردهاند.
حضرت زینب سلاماللهعلیها با وقوع حادثه کربلا، در واقع به این مهم میرسند که تمامی حوادث و رویدادهای تاریخ اسلام، بهنوعی محصول و معلول توطئهچینی و کینهورزیها و انتقامهای خاندان اموی است.
این خاندان دارای ثروت، قدرت و منزلت در اثر نیروی اسلام همه امتیازات خود را از دست داده به خفت و حقارت دچار شده، و بر عکس، خاندان هاشمی و پیامبر سیادت و عزت پیدا میکنند. تنزل مقام و موقعیت و سروری دوره جاهلی، کشته شدن عزیزان خاندان سفیانی در جنگ بدر، در حاشیه بودن ابوسفیان در جامعه اسلامی (مدینهالنبی و مکه) همگی نوعی احساس حقارت، عقده و خفت را در امویان ایجاد میکند.
این زخمها و خفتها بهتدریج در قالب کینههای کهنه در طول تاریخ در قالب توطئه علیه خاندان نبوی آشکار میشود. حضرت زینب سلاماللهعلیها با احاطه کامل بر جریانهای سیاسی، فرهنگی و تبلیغی منجر به سلطه و استبداد امویان، عمدتاً مشغول آگاهیبخشی مردم و رسوا کردن این خاندان است. او این رویارویی اسلام اصیل و اسلام دروغین را مواجهه اسلام و كفر دانسته و در این منظر، حقایق تاریخی را آشکار و روشنگری میکنند.
از نگاه حضرت زینب سلاماللهعلیها حوادث بزرگی مثل جنگ صفین، شهادت امام علی، امام حسن و امام حسین علیهمالسلام و اسارت خاندان نبوی همگی جز محصول عقدهگشایی و خواری و حقارت خانواده ابوسفیان نیست. زیرا این خاندان ضربههای مهلکی از آموزهای نظام اسلام خوردهاند. آنان گرفتار انتقام کور تاریخی شدهاند.
