تحلیل عرفانی - ساختاری زیارت عاشورا
- نویسنده موضوع ضحا
- تاریخ شروع
زیارت عاشورا، زیارت سالار شهیدانِ تاریخ مبارزات حق و باطل، رازنامه زمزمه های عاشقانه سالکان با انسان کامل و زبور شیعیان حسینی است. در میان زیارت نامه ها، زیارت عاشورا از منزلت ویژه ای برخوردار است، امامان (ع) و علماى بزرگ در طول تاریخ اهمیت بسیار به آن داده اند.
زیارت عاشورا یک حماسه عاشقانه "عرفان پویای حسینی" است. مساله ولایت و تولى، و مقابل آن تبرى و بیزارى از دشمنان و طاغوتیان از ارکان درسهاى زیارت عاشورا است. زیارت عاشورا تنها براى اجابت حاجات مادى نیست، که عدهاى طوطی وار آن را بخوانند و از محتواى حماسى و عرفانی آن کورکورانه بگذرند، بلکه با خواندن آن باید عزم را جزم کرد که به اوج معنویت رسید و به محبوب سالار شهیدان واصل گردید. زیارت عاشورا یعنى تجدید بیعت با راه و اهداف مقدس اجتماعی و معنوی امام حسین (ع) و شهیدان کربلا.
در هیچ جای زیارت عاشورا ، زائر از حضرت محبوب دنیا نمیخواهد. مراحل قرب الی الله در آن ترسیم شده که اولین مرحله اش تسلیم شدن به ولایت اهل بیت سلام الله علیهم اجمعین است و آخرین مرحلهاش فنای فی الله است. سیر عشق به حضرت محبوب و تسلیم و ایثار و تبعیت از ولایت الهی خلیفه الله در سراسر زیارت عاشورا برجستگی دارد.
زیارت عاشورا یک حماسه عاشقانه "عرفان پویای حسینی" است. مساله ولایت و تولى، و مقابل آن تبرى و بیزارى از دشمنان و طاغوتیان از ارکان درسهاى زیارت عاشورا است. زیارت عاشورا تنها براى اجابت حاجات مادى نیست، که عدهاى طوطی وار آن را بخوانند و از محتواى حماسى و عرفانی آن کورکورانه بگذرند، بلکه با خواندن آن باید عزم را جزم کرد که به اوج معنویت رسید و به محبوب سالار شهیدان واصل گردید. زیارت عاشورا یعنى تجدید بیعت با راه و اهداف مقدس اجتماعی و معنوی امام حسین (ع) و شهیدان کربلا.
در هیچ جای زیارت عاشورا ، زائر از حضرت محبوب دنیا نمیخواهد. مراحل قرب الی الله در آن ترسیم شده که اولین مرحله اش تسلیم شدن به ولایت اهل بیت سلام الله علیهم اجمعین است و آخرین مرحلهاش فنای فی الله است. سیر عشق به حضرت محبوب و تسلیم و ایثار و تبعیت از ولایت الهی خلیفه الله در سراسر زیارت عاشورا برجستگی دارد.
مرجع روائی زیارت عاشورا:
کهن ترین منبع روائی که زیارت عاشورا در آن ذکرشده، کتاب کامل الزیارات است. مؤلف کتاب متن زیارت را با پنج واسطه از حضرت امام باقر (ع) نقل کرده و سپس کتاب مصباح المجتهد به نقل این زیارت مبادرت ورزیده است.
روایت مذکور دارای صدر و ذیل است. صدر روایت بر اساس نقل کامل الزیارات، توسط دو نفر به نامهای «علقمة بن محمد حضرمی» و «مالک بن اعین جهنی» به معصوم علیه سلام میرسد. در هر دو طریق، صالح بن عقبة از آنان نقل کرده؛ در یکی همراه سیف بن عمیره است و در دیگری به تنهایی. ذیل روایت در کتابهای یاد شده مشترک است: «صالح بن عقبة و سیف بن عمیرة از علقمة بن حضرمی از امام باقر(علیه السلام) .
روایت مذکور دارای صدر و ذیل است. صدر روایت بر اساس نقل کامل الزیارات، توسط دو نفر به نامهای «علقمة بن محمد حضرمی» و «مالک بن اعین جهنی» به معصوم علیه سلام میرسد. در هر دو طریق، صالح بن عقبة از آنان نقل کرده؛ در یکی همراه سیف بن عمیره است و در دیگری به تنهایی. ذیل روایت در کتابهای یاد شده مشترک است: «صالح بن عقبة و سیف بن عمیرة از علقمة بن حضرمی از امام باقر(علیه السلام) .
زیارت عاشورا از دو طریق نقل شده است:
1- از طریق امام باقر (ع) که آن را علقمة بن محمد حضرمى و محمد بن اسماعیل از صالح بن عقبه، و او از مالک جهنى از امام باقر (ع) نقل کردهاند .
2- از طریق امام صادق (ع) که آن را صفوان بن مهران جمال (از اصحاب نیک امام صادق و امام کاظم علیهما السلام) نقل کردهاند . سیف بن عمیره مىگوید: صفوان گفت امام صادق (ع) فرمود: «همواره این زیارت (عاشورا) و دعایش را بخوان، که من بر کسى که این زیارت و دعایش را از دور و نزدیک مىخواند ضامنم که زیارتش قبول گردد، و سعیش مورد تقدیر خداوند شود، و سلام او به امام حسین (ع) برسد، و حاجتش - هر گونه و هر قدر باشد - از سوى خداوند برآورده گردد . » آنگاه امام صادق (ع) به من فرمود:
"من! این زیارت را با همین ضمانت (قبولى و تقدیر الهى و وصول سلام) از پدرم، و پدرم امام سجاد (ع) با همین ضمانت از امام حسین (ع) و حسین (ع) با همین ضمانت از برادرش حسن (ع) و حسن (ع) ضمانت از پدرش امیرمؤمنان على (ع) و امیرمؤمنان با همین ضمانت از رسول خدا (ص) و رسول خدا (ص) با همین ضمانت از جبرئیل، و او با همین ضمانت از خداوند متعال نقل میکنم".
اقبال بزرگان دین به این زیارت و تقید و التزام به خواندن آن و توصیه به پیروان خودبیانگر اعتبار علمی و صحت آن میباشد. علامه طباطبائی، صاحب تفسیر المیزان، در تمام ماه محرم و صفر، به زیارت عاشورا مقید بود و از نسخه استاد خود، مرحوم ایت الله سید علی قاضی استفاده میکرده که کلمه «بک» در «اکرمنی بک» را حذف میکرده و به جای «امام هدی»، «امام مهدی» میفرموده است.
امام خمینی در دهه اول محرم، هر روز زیارت عاشورای معروف را با صد مرتبه سلام و صد مرتبه لعن میخواندند.
دهها شرح عربی و فارسی بر زیارت عاشورا نوشته شده است. شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشورا تالیف حاج میرزا ابوالفضل تهران کلانتر (1273 ـ 1316ق) (تحقیق و تکمله: سید علی موحد ابطحی اصفهانی. قم، چاپ سید الشهدا، 1368ش، 2جلد، 440+415صفحه، قطع وزیری) که مورد تایید و تمجید مرجع عالیقدر مرحوم آیت الله العظمی میرزای شیرازی قرار گرفته از نظر برخی گستردهترین و پر فایدهترین شرح در زیارت عاشوراست. این کتاب، بارها در بمبئی، تهران و قم به چاپ رسیده و مورد اعتماد محدثان و مورّخانی چون: حاج میرزا محمد ارباب قمی در اربعین الحسینیة و حاج شیخ عباس قمی در منتهی الامال قرار گرفته است.
زیارت نامه امام حسین(ع) از جهت ساختاری شامل فرازهای متعددی است که تشخیص و بررسی آنها دریافت معانی متعالی آن را بهترممکن می سازد.
از جهت ساختار شناسی زیارت عاشورا دارای هیجده پاراگراف اساسی است. که آغاز و انجام آن بنام حضرت محبوب و یاد شهید عشق سرخ حضرت سید الشهداء ابا عبدالله امام حسین علیه سلام می باشد. پاراگراف نهم حاوی پیام اصلی زیارت عاشور به همه نسلها در همه عصرها می باشد.
زیرا که بر اساس فرهنگ عاشورایی "کل یوم عاشورا وکل شهر محرم و کل ارض کربلا"ست.
حسینی بودن را نشانه هایی است و از نشانه های بارز آن پیگیری راه مستقیم امام حسین علیه سلام و نشانه دوم آن حرکت اجتماعی و سلوک معنوی زیر پرچم رهبر عادل و امام مهدی عجَل الله تعالی فرجه الشریف میباشد.
از جهت ساختار شناسی زیارت عاشورا دارای هیجده پاراگراف اساسی است. که آغاز و انجام آن بنام حضرت محبوب و یاد شهید عشق سرخ حضرت سید الشهداء ابا عبدالله امام حسین علیه سلام می باشد. پاراگراف نهم حاوی پیام اصلی زیارت عاشور به همه نسلها در همه عصرها می باشد.
زیرا که بر اساس فرهنگ عاشورایی "کل یوم عاشورا وکل شهر محرم و کل ارض کربلا"ست.
حسینی بودن را نشانه هایی است و از نشانه های بارز آن پیگیری راه مستقیم امام حسین علیه سلام و نشانه دوم آن حرکت اجتماعی و سلوک معنوی زیر پرچم رهبر عادل و امام مهدی عجَل الله تعالی فرجه الشریف میباشد.
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ وَ عَلَى الْاَرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِنائِكَ عَلَیْكُمْ مِنّى جَمیعاً سَلامُ اللَّهِ اَبَداً ما بَقیتُ وَ بَقِىَ اللَّیْلُ وَالنَّهارُ.
سـوم: مجالی است تا زائر حسین (ع) درودی به فراخنای تاریخ بر او و یارانش عَرضه دارد، سلامی که اعلام سرسپردگی به راه سرخ پرافتخار سالار شهیدان است.
یا اَبا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیَّةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصیبَةُ بِکَ عَلَیْنا وَ عَلى جَمیعِ اَهْلِ الْاِسْلامِ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصیبَتُکَ فِى السَّمواتِ عَلى جَمیعِ اَهْلِ السَّمواتِ.
سـوم: مجالی است تا زائر حسین (ع) درودی به فراخنای تاریخ بر او و یارانش عَرضه دارد، سلامی که اعلام سرسپردگی به راه سرخ پرافتخار سالار شهیدان است.
یا اَبا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِیَّةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصیبَةُ بِکَ عَلَیْنا وَ عَلى جَمیعِ اَهْلِ الْاِسْلامِ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصیبَتُکَ فِى السَّمواتِ عَلى جَمیعِ اَهْلِ السَّمواتِ.
چهارم: حماسه عاشورا محدود به زمان و مکان خاص نیست،
بلکه سوگی است سترگ در دل و جان حق پرستان خاک و افلاک.
محتشم کاشانی می سراید:
چون خون ز حلق تشنهی او بر زمین رسید
جوش از زمین بذروه عرش برین رسید
نزدیک شد که خانهی ایمان شود خراب
از بس شکستها که به ارکان دین رسید
نخل بلند او چو خسان بر زمین زدند
طوفان به آسمان ز غبار زمین رسید
باد آن غبار چون به مزار نبی رساند
گرد از مدینه بر فلک هفتمین رسید
یکباره جامه در خم گردون به نیل زد
چون این خبر به عیسی گردون نشین رسید
پر شد فلک ز غلغله چون نوبت خروش
از انبیا به حضرت روحالامین رسید
کرد این خیال وهم غلط که ارکان غبار
تا دامن جلال جهان آفرین رسیــد
هست از ملال گرچه بری ذات ذوالجلال
او در دلست و هیچ دلی نیست بیملال
فَلَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً اَسَّسَتْ اَساسَ الظُّلْمِ وَالْجَوْرِ عَلَیْكُمْ اَهْلَ الْبَیْتِ ولَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً دَفَعَتْكُمْ عَنْ مَقامِكُمْ وَ اَزالَتْكُمْ عَنْ مَراتِبِكُمُ الَّتى رَتَّبَكُمُ اللَّهُ فیها. وَ لَعَنَ اللَّهُ اُمَّةً قَتَلَتْكُمْ وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُمَهِّدینَ لَهُمْ بِالتَّمْكینِ مِنْ قِتالِكُمْ.
پنجـم: طلب لعن و نفرین الهی بر بنیان گذاران ظلم بر خاندان نبیِّ اکرم و ستمگرانی است، که ایشان را از مقام و جایگاه برحقشان در رهبریِ عالم محروم کردند. همچنین طلب لعنت بر کسانی است، که اسباب، لوازم و مقدمات این جور و جفا را در قتل امام حسین (ع) و یارانش فراهم آوردند.
"اهل بیت"(ع) از مفاهیم کلیدی قرآن است که دو بار در قرآن به آن اشاره شده است: در آیـه 33 سوره احزاب، درباره اهل بیت حضرت محمد (ص) و در آیـه 11 سوره هـود درباره اهل بیت حضرت ابراهیم نبی (ع).
خداوند در آیه تطهیرمی فرماید:
"انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا".
(همانا خداوند می خواهد از شما" اهل بیت" هر پلیدی را بزداید و شما را چنان که باید، پاکیزه بدارد). (33/33).
در فرهنگ اسلامی واژه "اهل بیت" اصطلاحی است که فقط انصراف به خانواده نزدیک حضرت محمد(ص) از جهت مقام برجسته علمی و معنوی آنان دارد.
اهل بیت علاوه بر نسبت ظاهری خود به پیامبر اسلام، به خاطر صفات اختصاصی، "اهل الذکر"، "اولوالعلم"، "راسخون فی العلم"، "حبل الله، و "اولوالامر"، جانشینان معنوی، علمی و سیاسی ایشان وَ واسطه فیض عالم ممکنات و واجب الوجودند.
اصطلاح اهل بیت در قرآن "نشانه" ای از یک مفهوم و تصور دینی خاص است که با هاله ای از قدسیت یگانه احاطه شده و در فرهنگ قرآنی دارای اهمیت ویژه ای است