حیا یكی از مهم ترین صفات نفسانی است كه تأثیر فراوانی بر حوزه های مختلف زندگی اخلاقی ما دارد. نقش بارز این تأثیر، بازدارندگی است.
«حیا» در لغت به مفهوم شرمساری و خجالت است كه در مقابل آن «وقاحت» و بی شرمی قرار دارد.[1] در فرهنگ عالمان اخلاق، حیا نوعی انفعال و انقباض نفسانی است كه موجب خودداری از انجام امور ناپسند در انسان می گردد و منشأ آن ترس از سرزنش دیگران است.[2] مطالعه درباره مفهوم «حیا» در آیات و روایات نشان می دهد كه منشأ پیدایش این حالت، درك حضور در محضر ناظری آگاه، محترم و گرانمایه است. این مفهوم را در خلال آنچه در كتاب و سنت در باب حیا آمده است، به وضوح می توان مشاهده كرد.این مفهوم، قدر مشترك میان همه انواع حیا است.
بنابراین حیا دارای سه ركن اصلی است: فاعل، ناظر و فعل. فاعل، در حیا شخصی است برخوردارِ از كرامت و بزرگواری نفسانی. ناظر در حیا شخصی است كه مقام و منزلت او در چشم فاعل عظیم و شایسته احترام باشد، و فعلی كه ركن سوم برای تحقق حیا است، فعل ناپسند و زشت است. در نتیجه در تفاوت میان «حیا» با «خوف» و «تقوا» می توان گفت كه محور بازدارندگی در حیا، ادراك حضور ناظر محترم و بلند مرتبه و حفظ حرمت و حریم او است؛ حال آنكه محور بازدارندگی در خوف و تقوا، درك قدرت خداوند و ترس از مجازات او است.
شایان ذكر است كه اگرچه چهره بارز و جوهره حیا، بازدارندگی از ارتكاب اعمال زشت است، قهراً این بازدارندگی، انجام اعمال نیك را در پی خواهد داشت. همچنین یادآور می شود كه حیا در حوزه های مختلفی مطرح است كه بحث از آنها در جای خود صورت می گیرد.[3] و در این جا تنها مباحث عام و كلی مربوط به حیا مطرح می شود.
«حیا» در لغت به مفهوم شرمساری و خجالت است كه در مقابل آن «وقاحت» و بی شرمی قرار دارد.[1] در فرهنگ عالمان اخلاق، حیا نوعی انفعال و انقباض نفسانی است كه موجب خودداری از انجام امور ناپسند در انسان می گردد و منشأ آن ترس از سرزنش دیگران است.[2] مطالعه درباره مفهوم «حیا» در آیات و روایات نشان می دهد كه منشأ پیدایش این حالت، درك حضور در محضر ناظری آگاه، محترم و گرانمایه است. این مفهوم را در خلال آنچه در كتاب و سنت در باب حیا آمده است، به وضوح می توان مشاهده كرد.این مفهوم، قدر مشترك میان همه انواع حیا است.
بنابراین حیا دارای سه ركن اصلی است: فاعل، ناظر و فعل. فاعل، در حیا شخصی است برخوردارِ از كرامت و بزرگواری نفسانی. ناظر در حیا شخصی است كه مقام و منزلت او در چشم فاعل عظیم و شایسته احترام باشد، و فعلی كه ركن سوم برای تحقق حیا است، فعل ناپسند و زشت است. در نتیجه در تفاوت میان «حیا» با «خوف» و «تقوا» می توان گفت كه محور بازدارندگی در حیا، ادراك حضور ناظر محترم و بلند مرتبه و حفظ حرمت و حریم او است؛ حال آنكه محور بازدارندگی در خوف و تقوا، درك قدرت خداوند و ترس از مجازات او است.
شایان ذكر است كه اگرچه چهره بارز و جوهره حیا، بازدارندگی از ارتكاب اعمال زشت است، قهراً این بازدارندگی، انجام اعمال نیك را در پی خواهد داشت. همچنین یادآور می شود كه حیا در حوزه های مختلفی مطرح است كه بحث از آنها در جای خود صورت می گیرد.[3] و در این جا تنها مباحث عام و كلی مربوط به حیا مطرح می شود.