در این مقاله به لطف پروردگار عالم به این سؤال مهم جواب میدهیم
که چگونه با فرزندانمان کریمانه رفتار کنیم؟
ضرورت پاسخ به این سؤال مهم وقتی معلوم میشود که سری به دادگاهها
و محاکم قضایی بزنیم و با مشاوران مسائل تربیتی صحبت کنیم که مشخص شود
چه ناهنجاریهایی در جامعهو چه مشکلاتی در خانوادهها ناشی از عدم
ارتباط صحیح بین والدین و فرزندان است.
همان ارتباطی که خداوند و حجج الهی بر آن تاکید فرمودهاند.
و لذا بحثمان به حول و قوهی الهی پیرامون حدیث نورانی
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خواهد بود که فرمودند:
اکرموا اولادکم
(با فرزندانتان با کرامت رفتار کنید)
پاسخ به این سؤال مهم که چگونه با فرزندان عزیزمان کریمانه رفتار کنیم مقدمه ای است برای امتثال امر حضرت سید المرسلین محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) که فرمودند: اکرموا اولادکم (فرزندانتان را اکرام کنید).
لذا تا وقتی که معنای اکرام و کرامت مشخص نشود رفتار کریمانه معلوم نمیشود و درواقع رفتار کریمانه رفتاری است مطابق با هدف خلقت و تشکیل کلاس کرامت از جانب خدای متعال؛
زیرا باری تعالی خودش معلم اول است و درس کرامت میدهد،بنی آدم شاگردهای این کلاس هستند و تمام شرایط کسب کرامت آماده و مهیا است.
کتاب درسی این کلاس یعنی قرآن کریم و همهی صحف انبیاء و معلم این کلاس پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام) و محافظین این کلاس یعنی ملائکه متصف به صفت کرامت هستند.
لذا اگر پیامبرمان فرمودند: اکرموا اولادکم هیچ واژهی دیگری را نمیتوان جایگزین واژهی کرامت کرد.
اگر پدر و مادر رفتارشان منطبق با نظام آفرینش و هدف خلقت یعنی کسب کرامت باشد رفتار فرزند هم که بازتاب رفتار پدر و مادر است کریمانه خواهد شد.
توضیح مطلب فوق اینکه خدای سبحان در قرآن کریم میفرماید: اِقرَا وَرَبُّکَ الاَکرَمُ الَّذی عَلَّمَ بِالقَلَم
اگر معلم با یک وصف خاص معرفی شد اشاره به آن است که تعلیم این معلم در محورهمان وصف است به عنوان مثال اگر گفتند فلان طبیب درس میگوید یعنی درس پزشکی میدهد، اگر فرمود معلم اکرم به شما درس میدهد یعنی خدای مهربان درس کرامت میدهد و انسانها هم فی نفسه کریم خلق شدهاند و هم شایسته کرامت زائد را دارند.
چنانچه فرمود: وَ لَقَد کَرَّمنا بَنی آدَمَ معلمی که از طرف خدا درس کرامت میدهد
رسول اکرم و اهلبیت او () کریم هستند همان طور که فرمود: اِنَّهُ لَقَولُ رَسُولٍ کَریمٍ
و کتاب درسی این کلاس قرآن کریم است که فرمود:اِنَّهُ لَقُرآنٌ کَریم
البته همهی صحف انبیاء کریم بوده است:فی صُحُفٍ مُکُرَّمَهٍ و ملائکه محافظین
این کلاس هم کریم هستند، چنانچه فرمود: اِنَّ عَلَیکُم لَحافِظینَ کِرامًا کاتِبینَ
و ظرف نزول قرآن کریم یعنی ماه مبارک رمضان هم متصف به صفت کرامت است که در دعای یا علی و یا عظیم میخوانیم و هذا شهر عظمته و کرمته.
حال که همه شرایط کسب کرامت مهیا است و خالق ما آنچه انسان لازم داشته که در این کلاس موفق شود را آماده کرده است.
باید رفتار پدر و مادر با فرزندانشان بر اساس کلاس کرامت باشد زیرا خدای حکیم فرزند ما را فطرتاً طالب کرامت خلق فرموده است و چون رب حقیقی او رب اکرم – طبق سوره علق – کریمترین است و از قبل خلقت او با او کریمانه رفتار نموده است.
اگر پدر و مادر به عنوان رب کوچک او که فرمود: وَ قُل رَبِّ ارحَمهُما کَما رَبَّیانی صَغیرا
(و ای رسول ما بگو پروردگارا به پدر و مادر من رحم کن زیرا آنها مرا در کودکی پرورش دادند)
خلاف کرامت با فرزندانشان رفتار کنند او دچار ناهماهنگی شخصیتی میشود زیرا ساختار وجودش بر مبنای کرامت خلق شده است و هرگونه رفتاری خلاف رفتارکریمانه تعادل او را بر هم میزند. انشاء الله در ادامه به مصداقهای رفتار کریمانهو تعریف دقیق آن اشاره میشود که چه کنیم به حول و قوه الهی با عزیزانمان کریمانه رفتار کنیم؟
موانع کرامت چیست؟ و بسیاری از سؤالات دیگر که از منبع وحی و حاملان وحی یعنی وجود نازنین محمد و آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) جواب آن را خواهیم گرفت.
کرامت چیست؟
کرامت همان نزاهت از پستی و فرومایگی است. کریم غیر از کبیر و عظیم است.
کریم معنایی دارد که شاید در فارسی معادل بسیط نداشته باشد لذا اگر ما خواسته باشیم کلمهی کریم را به فارسی ترجمه کنیم باید چند کلمه را کنار هم بگذاریم تا معنی کریم روشن شود:
روح بزرگوار و منزه از هر پستی را کریم گویند.
خدای سبحان محدودهی عالم طبیعت و اعتبارات آن را در برابر کرامت دانست و از آن به عنوان دنیا تعبیر نمود چون دنائت در برابر کرامت و دنی در مقابل کریم است البته در بعضی از روایات کریم مقابل لئیم قرار داده شده است.
1- محبت خالصانه:
ملاحظه فرمودید که در آیهی 70 سورهی اسراء خدای کریم فرمود:وَ لَقَد کَرَّمنا بَنی آدَم ...وَ فَضَّلناهُم عَلی کَثیرٍ مِمَّن خَلَقنا تَفضیلاً(ما بنی آدم این فرزندان آدم را کرامت دادیم ...و بر بسیاری از مخلوقاتمان فضیلت دادیم)
ذیل آیهی شریفه از حضرت باقر العلوم (علیه السلام) روایتی است که فرمودند:خلق کل شیئ منکبا غیر الانسان خلق منتصبا (16)(هر چیزی روی چهار دست و پا خلق شده غیر انسان که راست قامت خلق شده است).
میتوان از این آیه و حدیث نورانی این نتیجه را گرفت که نگاه و دید ما به فرزندانمان خدای ناکرده نباید مثل نگاه به حیوانات باشد که آنها را برای کار کردن و استفاده بخواهیم.
پدری که به فرزندش میگوید "فقط میخوری و میخوابی و برای من کاری نمیکنی و فایده ای نداری" این نگاه و کلام او غیر کریمانه است.
رفتار و قول کریمانه با فرزندانمان یعنی بدون چشم داشت به اولادمان که امانتی از جانب خداست محبت کنیم و سخنی نگوییم که فرزندمان احساس کند همان طور که گوسفندی را میپرورند تا از گوشتش استفاده کنند والدینش به او رسیدگی میکنند تا به موقع از او استفاده کنند.
2- جود و بخشش سخاوتمندانه: امیر المومنین (علیه السلام) فرمودند: سنت الکرام الجود (17)
(سنت و روش انسانهای کریم جود و بخشش است)
از طرفی حقیقت جود را اینطور معرفی فرمودند: الجود من غیر خوف و لا رجاء مکافا حقیقه الجود (18)
(جود و بخشش که از ترس نباشد و به امید مکافات و جزاء هم نباشد حقیقت جود است)
و افضل جود را هم معرفی فرمودند به بذل موجود.
افضل الجود بذل الموجود (19)
(با فضیلتترین جود و بخشش بذل موجود است)
هر چه خداوند متعال در وجود پدر و مادر قرار داده است اگر بدون ترس و امید یعنی خالصانه حقیقتاً به فرزندشان بذل کردند این سنت کریمان است.
حال ممکن است این موجود که امیر المومنین (علیه السلام) فرمودند روحیه عفو و گذشت باشد فقط دارایی مالی را در بر نمیگیرد چرا که فرمودند:
احسن الجود عفو بعد مقدره (20) نیکوترین جود عفو بعد از قدرت است.
3-عمل به وعده و تخلف در وعید:
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) میفرمایند:الکریم اذا وعد وفی و اذا توعد عفا (21)
(کریم کسی است که هر گاه وعده میدهد وفا میکند ولی اگر وعید و بیم داد درگذرد)
و این وعده کریم نسیه نیست بلکه نقد و به سرعت انجام میشود که فرمودند:
وعد الکریم نقد و تعجیل (22)
ممکن است بعضی والدین عزیز تصور کنند که اگر عفو کنند دیگر نمیتوانند در محیط خانه حکومت و سروری کنند و دیگر فرزندان حرفشان را نمیشنوند در حالی که ظفر و پیروزی انسانهای کریم با عفو و احسان حاصل میشود
همان طور که امیرالمؤمنین (علیه السلام) میفرمایند: ظفر الکرام عفو و احسان (ظفر و پیروزی کریمان عفو و احسان است)
چرا که پدر و مادر باید بر دلهای فرزندانشان حکومت کنند نه بر بدنهای آنها و عفو و احسان محبت والدین را در دلهای فرزندان حاکم میکند
چنانچه فرمودند بالاحسان تملک القلوب (23) حال اگر شرایط فرزند طوری شد که والدین ناچار شدند فرزندشان را عقوبت کنند این عقوبت کریم بهتر از عفو لئیم و پست است.
باز حضرت فرمودند: عقوبه الکرام احسن من عفو اللئام (24)
(عقوبت کریمان بهتر و نیکوتر از عفو فرومایگان است)
بسیارند والدینی که عفو میکنند ولی عفو از دستشان در میرود و فرار میکند و بار دیگرعیب فرزندشان را به رویش میآورند و سرزنشش میکنند
لذا قرآن کریم تعبیر دقیقی دارد.نفرموده عفو کنید بلکه میفرماید عفو را بگیرید: خُذِ العَفوو (25)
زیرا انسان اگر کریم نباشد ممکن است الآن عفو کند ولی یک ساعت بعد وقتی شعلهی غضب او فوران کرد دوباره میخواهد انتقام بگیرد
لذا پدرانی را دیدهایم که بعد از گذشت سالها با اینکه فرزندشان به خاطر خطایش عذر خواهی کرده باز او را سرزنش میکنند.
5- نرم خویی:
یکی دیگر از رفتار های کریمانه ما با میوه های دلمان و فرزندان عزیزمان لین و نرم خو بودن است.
انسانهای کریم نرم خو هستند همان طور که مولیالموحدین علی بن ابی طالب (علیه السلام)
میفرمایند: من الکرم لین الشیم (از کرامت، خلق نرم و لین است)
حال به رفتار کریمانهی پدرمرحوم ملاصدرای شیرازی با فرزندش توجه فرمایید:
«صدر المتالهین شیرازی فیلسوف بی نظیر که انقلابی عظیم در فلسفه به وجود آورد و در این
زمینه علمیترین کتابها را نوشت فرزند ثروتمندی در شهر شیراز بود.
پدرش در شغل عتیقه فروشی مشغول بود و علاقهی شدیدی داشت که فرزندش همپای خودش در
شغل خرید و فروش لوءلوء و مرجان وارد شود.
مدتی نزد پدر بود و پس از یکی دو سال به شیراز برگشت.به پدر خود همراه با احترامی خاص پیشنهاد ترک شغل و حضور در حوزهی علمیهی شیراز را داد.
پدر با کرامت به فرزندش گفت آنچه را به مصلحت خود میدانی در پذیرفتنش حاضرم.به مدرسه آمد، ثروت و تجارت را رها کرد، از خانه و لذت مادی و خوشی چشم پوشید و چیزی نگذشت
که در سایهی گذشت و محبت پدر در سنین جوانی دانشمندی به نام شد.
در حوزهی شیراز فردی را نیافت که وی را از نظر علمی تغذیه کند. از پدر اجازهی سفر به اصفهان گرفت. بلا فاصله مورد قبول واقع شد.
به اصفهان آمد و به درس شیخ بهایی، میرفندرسکی و میر داماد رفت و پس از مدتی صدر المتالهین شدآری اخلاق پدر و نرم خویی سرپرست خانواده و فهم و بینش او، وی را از شاگردی در مغازهی عتیقه فروشی به استادی فلسفه رساند.» (30)
به راستی که یک پدر با کرامت، یک پدر دلسوز و آگاه چه محصول شیرینی تحویل جهان بشریت
و علم و دانش میدهد و به لطف خدا مرحوم ملا صدرا به جایی رسید که فهمید هر چه علم و معرفت است در تمسک به قرآن و عترت است.
6- خوش اخلاقی:
طبق روایتی نورانی از صادق آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)سه چیز است که دلالت بر کرم هر شخص میکند:
ثلاثه تدل علی کرم المرء: حسن الخلق و کظم الغیض و غض الطرف (31)حسن خلق و خوش اخلاقی و فرو خوردن خشم و فرو هشتن چشم.
سوء خلق و بد اخلاقی هر پدر و مادری مانع بزرگ رفتار کریمانه با فرزندانشان محسوب میشود.
اول باید بدانیم تفسیر حسن خلق چیست؟
روایتی نورانی از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) حسن خلق را معرفی میکند که فرمودند32)(مردی محضر رسول اکرم) صلی الله علیه و آله و سلم حاضر شد.
از مقابل آمد سؤال کرد یا رسول الله دین چیست؟
حضرت فرمودند حسن خلق. از راست و چپ آمد و برای مرتبهی دوم و سوم همان جواب را شنید و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)دین را حسن خلق و خوش اخلاقی معرفی فرمودند. برای مرتبهی چهارم از پشت سر آمد و سؤال کرد دین چیست؟
حضرت توجهی به او کردند و فرمودند آیا نمیفهمی؟ دین یعنی اینکه غضب نکنی و خشم نگیری
رسول اکرم در جملهی آخر خوش اخلاقی را معرفی فرمودند به اینکه غضب نکنی و خشم نگیری.
خشم و غضب یعنی سوء خلق، آتشی است که اگر در خانه ای برپا شود آن خانه جهنم میشود و اگر والدین سوء خلق داشته باشند فرزندان از آنها ملول و دلتنگ میشوند که
مولیالموحدین امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند:
من ساء خلقه مله اهله (33) (هر کس سوء خلق داشته باشد اهل و خانوادهاش از او ملول و دلتنگ میشوند)رازق هستی رزق انسان خوش اخلاق را زیاد میکند و باعث میشود با خانواده و رفیقان بتواند انس بگیرد که
باز حضرت میفرمایند: حسن الخلق یدر الارزاق و یونس الرفاق (34) (حسن خلق رزقهای مختلف را ریزش میدهد و میان دوستان انس و الفت پدید میآورد)
پدر و مادری که زود عصبانی میشوند نمیتوانند با فرزندانشان مأنوس شوند و فرزندان از آنها فاصله میگیرند. حسن خلق نهال دوستی و محبت را در دلها ثابت میکند که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
حسن الخلق یثبت المود (35) و اشکالی ندارد اگر ما در خودمان بد خلقی و سوء خلق دیدیم به همسر و فرزندمانبگوییم که در گوشمان اذان بگویند چرا که امیر المومنین (علیه السلام) میفرمایند:من ساء خلقه فاذنوا فی اذنه (36)(هر کس سوء خلق دارد پس در گوشش اذان بگویید)
ممکن است پدر و مادری اعمال و رفتار خوبی با فرزندانشان داشته باشند و از روابط صحیح و عاطفی مقبولی برخوردار باشند اما اگر سوء خلق داشته باشند اعمالشان را فاسد میکند و از بین میبرد که حضرت صادق (علیه السلام) طبق روایتی میفرمایند:
ان سوء الخلق لیفسد العمل کما یفسد الخل العسل (37)
(همانا بد اخلاقی و سوء خلق عمل را فاسد میکند همان طور که سرکه عسل را فاسد میکند)
کسی که سوء خلق دارد در دنیا و آخرت در عذاب است و دیگران را هم در آتش غضب خود میسوزاند.
لذا برای رفع سوء خلق و بد اخلاقی می توان به این امور متوسل شد:
1- زیاد صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین).
2- با وضو بودن.
3- زیارت قبور اهل بیت () و امام زادگان مخصوصاً زیارت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام)
پدر و مادر میتوانند هر روز مبلغی به فرزندشان بدهند که به جهت زیارت امام حسین (علیه السلام)
پس انداز کند و هر روز دل عزیزشان به مبداء و منشاء خیرات متصل شود و شوق زیارت حضرت هر روز دلش را جلا دهد و نورانی کند.
4- سجده بر تربت امام حسین (علیه السلام) اخلاق را عوض میکند مخصوصاً سجده طولانی.
5- اذان گفتن در گوش آدم بد اخلاق.
6- دعا و توسل مثل دعای حضرت سید الساجدین زین العابدین (علیه السلام) :
الهم انی اعوذ بک من ... سولة الغضب (38) (خدایا به تو پناه میبرم از ...تند شدن آتش غضب).
خلاصه این که نور ولایت و محبت چهارده نور مطهر (صلوات الله علیهم اجمعین) هر نار
و آتشیرا خاموش میکند.
قصه سعد بن معاذ:
سعد از اصحاب با وفای رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و شیعهی امیر المومنین (علیه السلام) بود وقتی سعد از دنیا رفت، رسول اکرم با نوک پنجه های مبارک در تشییع او حرکت میکردند (از ازدحام ملائکه) و فرمودند هفتاد هزار ملک به همراه جبرئیل آمدهاند برای مشایعت جنازه سعد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از جبرئیل سؤال کردند که به خاطر چه چیزی شما گروه ملائکه آمدهاید؟عرض کرد چون او در همه حالت سوره قل هو الله احد را قرائت میکرد.
وقتی رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) او را در قبر قرار دادند مادرش خطاب به او گفت بهشت گوارای تو باد خوشا به حالت.
پیامبر فرمودند: قد اصابته ضمه (قبر او را فشار داد). وقتی از علت آن سؤال شد فرمودند: انه کان فی خلقه مع اهله سوء (39)(گاهی با خانوادهاش بد خلقی میکرد)
ملائکه آمدند، چون فَمَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَهٍ خَیرًا یَرَهُ و قبر فشارش داد چون وَمَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ
.gif "علیهم السلام :S (31):")
) کریم هستند همان طور که فرمود: اِنَّهُ لَقَولُ رَسُولٍ کَریمٍ 
32)(مردی محضر رسول اکرم) صلی الله علیه و آله و سلم حاضر شد.