کوههای آتشفشانی با کوههای معمولی بسیار متفاوت میباشند، زیرا این کوهها توسط فرایندهایی نظیر چینخوردگی یا بالاآمدگی یا فرسایش ایجاد نشدهاند بلکه در اثر تجمع مواد فورانی نظیر لاوا،بمبهای آتشفشانی و یا خاکسترهای آتشفشانی ایجاد شده است. ً یک آتشفشان معمولاً یک تپه مخروطی شکل و یا یک کوه میباشد که در اثر تجمع مواد مذاب اطراف دودکش که به مخزن مواد در زیر زمین وصل است ایجاد شده است.
حرکت مواد مذاب توسط نیروی ارشمیدس و یا فشار گازها و به دلیل سبکتر بودن ماگما از سنگهای اطراف خود به بالا رانده میشود و در نهایت در نواحی از پوسته که ضعیف میباشد پوسته را شکسته و ماده مذاب به سطح زمین میرسد.
بدینترتیب فوران آغاز میشود و در صورتی که آتشفشان انفجاری باشد به صورت قطعات لاوا و سنگهای دیگر به هوا پرتاب می شوند، دراین صورت قطعات درشت بلوکها و بمبها در اطراف آتشفشان نهشته میشوند و همچنین ممکن است ذرات ریز خاکستر توسط جریانهای بادهای استراتوسفری پیرامون کره زمین حرکت کرده و در نهایت رسوب کنند.
مواد مذابی که در زیرزمین قرار دارند و طریق دودکش یا لوله آتشفشانی به طرف بالا حرکت مینمایند که اصطلاحاً ماگما نامیده میشوند. اما بعد از اینکه این ماگما از آتشفشان فوران نموده با آن لاوا (گدازه) گفته میشود.
گدازه هنگامی که از دودکش به خارج حرکت مینماید ماده گداخته سرخ و متخلخلی میباشد اما در اثر سرد و اکسید شدن به رنگ قرمز تیره، خاکستری و یا رنگهای دیگر تغییر مینماید. گدازههای خیلی داغ، دارای گاز فراوان همچنین حاوی آهن و منیزیم به صورت سیال بوده و جریانی نظیر قیر داغ دارند. در صورتیکه گدازههای سردتر، با گاز کم و درصد بالای سیلیس و سدیم و پتاسیم جریان آرامی نظیر حرکت عسل غلیظ بر روی شیب دارند.
ماده مذاب موجود در زیرزمین که در حال صعود به طرف قسمتهای بالای پوسته زمین میباشد حاوی بلورها، قطعات سنگهای دربرگیرنده . گازهای محلول میباشد و این ماده مذاب عمدتاً حاوی اکسیژن، سیلیس، آلومینیوم، آهن، منیزیم، کلسیم، سدیم، پتاسیم، تیتانیم و منگنز میباشد. البته ماگماها ممکن است دارای عناصر دیگر به صورت جزئی باشند.
در حین سرد شدن ماگما در داخل زمین که معمولاً به آرامی صورت میگیرد بلورهای کانیهای مختلف تشکیل شده (سریباون) و در نهایت کل ماگما به صورت جامد در آمده و سنگهای آذرین درونی و یا سنگهای ماگماتیک را ایجاد مینماید.
این مواد مذاب از طریق شکستگی ها به طرف بالا حرکت مینماید. در برخی از مواقع مواد مذاب در داخل زمین تجمع حاصل کرده و اشکالی نظیر باتولیت، دایک و ... را میسازند.
در پوسته قارهای ماگما در اعماق مختلف گوشته بالایی ایجاد میشود. انواع مختلف مواد مذاب در پوسته ممکن است با یکدیگر نزدیک شده و ماگماهایی با ترکیب شیمیایی بسیار گستردهای را ایجاد نمایند.
ماگما دارای گازهای حل شده میباشد و با بالا آمدن ماگما به سطح زمین چون فشار طبقات بالایی کاهش مییابد این گاز آزاد شده و در نهایت اگر فشار گاز کافی باشد به آتشفشان حالت انفجاری میدهد. هرگاه گدازه به صورت سیال باشد و دارای گرانروی پایین باشد، گازهای موجود درآن به راحتی آزاد میشوند شده و آتشفشان به صورت آرام با خروج گدازه سیال به فعالیت خود ادامه دهد. ولی در صورتیکه گدازه ضخیم بوده و دارای گرانروی بالا باشد خروج گاز از ماگما به سختی انجام میشود و تراکم گاز در گدازه منجر به انفجار شده و آتشفشانهای انفجاری را ایجاد مینماید.
گازهای موجود در گدازه را میتوان با گاز موجود در یک شیشه نوشابه مقایسه نمود. هنگامی که انگشتمان را بر روی درب شیشه گذاشته و آن را به شدت تکان می دهیم گاز جدا شده از نوشابه به صورت حبابهایی ایجاد میشود و هر گاه انگشتمان را به صورت ناگهانی برداریم محتویات داخل نوشابه به بیرون فوران خواهد نمود. گازهای داخل ماگما نیز چنین رفتاری را از خود نشان میدهند.
جدایش شدید گازها از گدازه ممکن است تولید سنگی بنام پومیس را نماید. این سنگ بعلت وجود حبابهای گاز در آن بسیار سبک بوده و بر روی آب شناور میباشد.
در بسیاری از آتشفشانهای انفجاری شدت انفجار آنقدر زیاد بوده که مقداری از مواد تشکیل دهنده آتشفشان به هوا پرتاب شده و بمبها و خاکسترهایآتشفشانی و گردوغبار آتشفشانها را تشکیل دهند.
اگر ماگما نزدیک به سطح زمین سرد شود سنگهای آذرین ریزبلور و یا شیشهای را بوجود میآورد. در صورتی که دما در سطح زمین به سرعت کاهش یابد سنگهای ولکانیکی را بوجود میآورد. که از مشخصه آنها میتوان قرار گرفتن بلورها در زمینهای شیشه و یا مواد کریستالی دانهریزتر را نام برد. و هر گاه ماگما در اعماق زمین قرار داشته باشد و هرگز به سطح زمین نرسد به آرامی سرد شده و بنابراین در نهایت سنگهای آذرین با بلورهای درشت را ایجاد مینماید.
پس از بلوری شدن نهایی و سنگی شدن ممکن است این تودهها تحت تأثیر عواملی نظیر فرسایش پس از هزاران و میلیونها سال در سطح زمین نمایان شود و بدینترتیب تودههای بزرگ از سنگهای آذرین درونی ظاهر میشوند. مثلاً گرانیت الوند همدان و یا گرانیت علمکوه از مثالهای بارز در این رابطه میباشد.
منبع: پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور
حرکت مواد مذاب توسط نیروی ارشمیدس و یا فشار گازها و به دلیل سبکتر بودن ماگما از سنگهای اطراف خود به بالا رانده میشود و در نهایت در نواحی از پوسته که ضعیف میباشد پوسته را شکسته و ماده مذاب به سطح زمین میرسد.
بدینترتیب فوران آغاز میشود و در صورتی که آتشفشان انفجاری باشد به صورت قطعات لاوا و سنگهای دیگر به هوا پرتاب می شوند، دراین صورت قطعات درشت بلوکها و بمبها در اطراف آتشفشان نهشته میشوند و همچنین ممکن است ذرات ریز خاکستر توسط جریانهای بادهای استراتوسفری پیرامون کره زمین حرکت کرده و در نهایت رسوب کنند.
مواد مذابی که در زیرزمین قرار دارند و طریق دودکش یا لوله آتشفشانی به طرف بالا حرکت مینمایند که اصطلاحاً ماگما نامیده میشوند. اما بعد از اینکه این ماگما از آتشفشان فوران نموده با آن لاوا (گدازه) گفته میشود.
گدازه هنگامی که از دودکش به خارج حرکت مینماید ماده گداخته سرخ و متخلخلی میباشد اما در اثر سرد و اکسید شدن به رنگ قرمز تیره، خاکستری و یا رنگهای دیگر تغییر مینماید. گدازههای خیلی داغ، دارای گاز فراوان همچنین حاوی آهن و منیزیم به صورت سیال بوده و جریانی نظیر قیر داغ دارند. در صورتیکه گدازههای سردتر، با گاز کم و درصد بالای سیلیس و سدیم و پتاسیم جریان آرامی نظیر حرکت عسل غلیظ بر روی شیب دارند.
ماده مذاب موجود در زیرزمین که در حال صعود به طرف قسمتهای بالای پوسته زمین میباشد حاوی بلورها، قطعات سنگهای دربرگیرنده . گازهای محلول میباشد و این ماده مذاب عمدتاً حاوی اکسیژن، سیلیس، آلومینیوم، آهن، منیزیم، کلسیم، سدیم، پتاسیم، تیتانیم و منگنز میباشد. البته ماگماها ممکن است دارای عناصر دیگر به صورت جزئی باشند.
در حین سرد شدن ماگما در داخل زمین که معمولاً به آرامی صورت میگیرد بلورهای کانیهای مختلف تشکیل شده (سریباون) و در نهایت کل ماگما به صورت جامد در آمده و سنگهای آذرین درونی و یا سنگهای ماگماتیک را ایجاد مینماید.
این مواد مذاب از طریق شکستگی ها به طرف بالا حرکت مینماید. در برخی از مواقع مواد مذاب در داخل زمین تجمع حاصل کرده و اشکالی نظیر باتولیت، دایک و ... را میسازند.
در پوسته قارهای ماگما در اعماق مختلف گوشته بالایی ایجاد میشود. انواع مختلف مواد مذاب در پوسته ممکن است با یکدیگر نزدیک شده و ماگماهایی با ترکیب شیمیایی بسیار گستردهای را ایجاد نمایند.
ماگما دارای گازهای حل شده میباشد و با بالا آمدن ماگما به سطح زمین چون فشار طبقات بالایی کاهش مییابد این گاز آزاد شده و در نهایت اگر فشار گاز کافی باشد به آتشفشان حالت انفجاری میدهد. هرگاه گدازه به صورت سیال باشد و دارای گرانروی پایین باشد، گازهای موجود درآن به راحتی آزاد میشوند شده و آتشفشان به صورت آرام با خروج گدازه سیال به فعالیت خود ادامه دهد. ولی در صورتیکه گدازه ضخیم بوده و دارای گرانروی بالا باشد خروج گاز از ماگما به سختی انجام میشود و تراکم گاز در گدازه منجر به انفجار شده و آتشفشانهای انفجاری را ایجاد مینماید.
گازهای موجود در گدازه را میتوان با گاز موجود در یک شیشه نوشابه مقایسه نمود. هنگامی که انگشتمان را بر روی درب شیشه گذاشته و آن را به شدت تکان می دهیم گاز جدا شده از نوشابه به صورت حبابهایی ایجاد میشود و هر گاه انگشتمان را به صورت ناگهانی برداریم محتویات داخل نوشابه به بیرون فوران خواهد نمود. گازهای داخل ماگما نیز چنین رفتاری را از خود نشان میدهند.
جدایش شدید گازها از گدازه ممکن است تولید سنگی بنام پومیس را نماید. این سنگ بعلت وجود حبابهای گاز در آن بسیار سبک بوده و بر روی آب شناور میباشد.
در بسیاری از آتشفشانهای انفجاری شدت انفجار آنقدر زیاد بوده که مقداری از مواد تشکیل دهنده آتشفشان به هوا پرتاب شده و بمبها و خاکسترهایآتشفشانی و گردوغبار آتشفشانها را تشکیل دهند.
اگر ماگما نزدیک به سطح زمین سرد شود سنگهای آذرین ریزبلور و یا شیشهای را بوجود میآورد. در صورتی که دما در سطح زمین به سرعت کاهش یابد سنگهای ولکانیکی را بوجود میآورد. که از مشخصه آنها میتوان قرار گرفتن بلورها در زمینهای شیشه و یا مواد کریستالی دانهریزتر را نام برد. و هر گاه ماگما در اعماق زمین قرار داشته باشد و هرگز به سطح زمین نرسد به آرامی سرد شده و بنابراین در نهایت سنگهای آذرین با بلورهای درشت را ایجاد مینماید.
پس از بلوری شدن نهایی و سنگی شدن ممکن است این تودهها تحت تأثیر عواملی نظیر فرسایش پس از هزاران و میلیونها سال در سطح زمین نمایان شود و بدینترتیب تودههای بزرگ از سنگهای آذرین درونی ظاهر میشوند. مثلاً گرانیت الوند همدان و یا گرانیت علمکوه از مثالهای بارز در این رابطه میباشد.
منبع: پایگاه ملی داده های علوم زمین کشور