چهل نكته برای حافظان قرآن كریم

[بابک]

در اينجا لازم است ابتدا به مقدماتي كه حافظ قرآن بايد رعايت كند، يادآوري شود، زيرا اين پيشكردارها اگر چه ممكن است به ظاهر تأثيري در حفظ قرآن نداشته باشد، ولي قطعاً اين گونه پيشينه‎ها زمينه‎ساز موفقيت و تداوم راه خواهد بود.
بسياري از اين امور اگرچه از مضامين روايات بدست مي‎آيد، ولي تجربه بزرگان و دوستان حافظ قرآن، مؤيد آن است، زيرا قرآن و حفظ آن غير از علوم و مطالب ديگر است، هدف از حفظ قرآن، رسيدن به كمال و معنويات است و تنها نمي‎توان به حفظ الفاظ بسنده كرد، بلكه بايد مقدمه ساز براي آن اهداف عاليه باشد.
اهميت خواندن و حفظ قرآن
پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: اگر مي‎خواهيد با خدا سخن بگوئيد پس قرآن بخوانيد.*1*
پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: قلوب هم مانند آهن زنگار مي‎گيرد، سؤال شد با چه چيزي زنگار را بايد زدود؟ فرمود: خواندن قرآن.*2*
امام علي ـ عليه السّلام ـ فرمود: ثبات ايمان با خواندن قرآن است.*3*
حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: از خواندن قرآن غفلت نكن، زيرا قلب را زنده مي‎كند و از گناه ترا باز مي‎دارد.*4*
حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: كسي كه قرآن مي‎خواند، در درجات نبوّت قرار گرفته، غير از آن كه به او وحي نمي‎شود.*5*



پی نوشته این صفحه:
1 . حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ كنزالعرفان حديث 2258.
2 . كنز العرفان، حديث 2441.
3 . غررالحكم.
4 . كنزالعرفان حديث 2441.
5 . كنزالعرفان حديث4032.

 

[بابک]

1. پاكيزگي:
پيامبر خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: مسير ورود قرآن را پاكيزه و معطر نمائيد.*6* اگر چه در بدو امر، اين روايت پاكي ظاهري را مطرح كرده آن هم در دهان، ولي از روايات ديگر بخوبي استفاده مي‎شود كه پاكي تمام اعضاء مادي از قبيل گوش، چشم، زبان، دست و... را شامل خواهد شد، حتي اگر خواستار بهره‎گيري معنوي بيشتر باشيم، بايد از ناپاك كردن تمام اعضاء بويژه سيستم‎هاي ياد شده، اجتناب كرده و نگذاريم، به گناه و حرام آلوده گردند. در اين جا اين نكته قابل ذكر است كه اگر انسان بخواهد، به پرتگاه گناه و حرام كشانده نشود، بايد از شبهات و انجام مكروهات در حد توان اجتناب نمايد.
اگر چه وضو براي بسياري از كارها خوب است و ثواب بيشتري را براي آن عمل بوجود مي‎آورد، ولي براي خواندن قرآن و كارهاي قرآني لازم است.
آري انسان هنگامي كه قرآن را از حفظ مي‎خواند، مرور مي‎كند، يا از رو مي‎خواند، ولي دست خود را به الفاظ قرآن نمي‎زند، واجب نيست وضو داشته باشد، ولي در تمامي اين مراحل خوب است خود را ملتزم نمايد كه با وضو باشد، زيرا كه وضو به انسان نورانيّت و معنويت عنايت مي‎كند. حتي امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: وضوي روي وضو، نور بالاي نور است.*7*
اگر فضائي را براي كارهاي قرآن بر مي‎گزينيد، خوب است پاك باشد. چه از نظر نجس و پاكي و چه از نظر معنوي بهتر است طهارت فضا و مكان نيز لحاظ شود.
براي اين امر خوب است مساجد، حسينيه‎ها، آرامگاه امامزادگان و شهداء و حتي قبور مؤمنين را براي حفظ كردن انتخاب كنيد. چون محل تردد ملائكه و رحمت الهي است.



پی نوشت:
6 . بحارالانوار حديث 93 ص 213.
7 . وسائل ج 1 ص 265؛ الوضوء نور علي نور.

 

[بابک]

2. ياري از قرآن براي نجات از شيطان:
قرآن مي‎فرمايد: وقتي مي‎خواهيد قرآن بخوانيد از (حيله‎ها و مكرهاي) شيطان رانده شده، از درگاه الهي، به خداي متعال پنا ببريد.*8*
روايات فراواني هم در علت و آثار اين امر از حضرات معصومين ـ عليهم السّلام ـ رسيده است، آنچه مهم است زمينه‎هايي كه موجب جلب نظر شيطان مي‎گردد، بايد از بين برد و عوامل لازم را بايد بوجود آورد، تا الطاف الهي را براي خود جذب كرد. آنگاه است كه انسان مي‎تواند، از معنويت و نورانيت قرآن جان خود را سيراب سازد و از خواندن قرآن بهره‎هاي همه جانبه علمي، معنوي و دنيوي و اخروي ببرد.
3. رو به قبله:
سعي شود هنگام خواندن قرآن، دو زانو باشيم. در روايات تأكيد زياد شده كه رو به قبله بخوابيد، رو به قبله بنشينيد، رو به قبله غذا بخوريد و رو به قبله دعا بخوانيد و رو به قبله قرآن تلاوت كنيد.
اين رو به قبله بودن، ايجاد ارتباط قوي‎تر بوسيله قرآن و كعبه است و خود اين گرايش ظاهري زمينه‎ساز پذيرش انوار الهي از طريق قرآن و كعبه مي‎شود.




پی نوشت:

8 . سوره نمل آيه 98.

 

[بابک]

4. ترتيل قرآن:
خداوند در قرآن مي‎فرمايد: قرآن را بصورت ترتيل بخوانيد *9* و در روايات ترتيل را معنا كرده‎اند چنانچه از امام رضا ـ عليه السّلام ـ نقل شده:
1. كلمات را صحيح ادا كنيد.
2. وقتي به آيات علمي رسيديد، دقت كنيد.
3. در آيات عذاب، قلوب خود را متذكر شويد.
4. همّت انسان براي پايان دادن آيات نباشد.
5. در هنگام خواندن آيات رحمت به خداوند اميدوار باشيد و در هنگام قرائت آيات عذاب، خاشع باشيد. *10*
ن: 632 م از امام علي ـ عليه السّلام ـ سؤال شد ترتيل چيست؟
فرمود: ترتيل اداء (صحيح) حروف و رعايت موارد وقف مي‎باشد.
خداوند مي‎فرمايد: اي پيامبر براي اينكه قرآن در قلبت تثبيت گردد، آنرا بصورت ترتيل فرستاديم. * 11*
در جاي ديگر مي‎فرمايد: اي پيامبر قرآن را بصورت ترتيل بخوان.*12*


پی نوشت:
9 . 4 مزمل.
10 . بحار 92 صفحه 215، مجمع البيان صفحه 316 جلد 5.
11 . 32 فرقان.
12 . 4 مزمل.

 

[بابک]

5. انديشه كردن:
قرآن مي‎فرمايد: چرا در قرآن (هنگام خواندن) انديشه نمي‎كنيد، شايد در دلتان قفلي وجود دارد؟!*13* چون در آيات كريمه درياي عميق و اقيانوس موّاج معنويات و بركات است و درك آن‎ها هم، براي همه كس ميسّر نيست. مگر به تدبّر كردن، شايسته است حافظ قرآن تدبر بيشتري نمايد. چنانچه امام علي ـ عليه السّلام ـ فرمود: بهره‎اي در قرائت قرآن نيست، مگر اينكه در ابعاد آن فكر شود.*14*
اصولاً تفكر كردن در تمام امور زندگي يكي از اصول پيشرفت انسان مي‎باشد، ولي در امور معنوي و الهي تفكر و انديشه كردن از سازندگي خاصي برخوردار است و براي تأكيد اين امر در قرآن كريم خداوند متعال صدها بار توصيه به انديشه فرموده است و با واژه‎هايي چون: تفكر، تدبر، تعقل و... اين امر مطرح شده است.
حافظ، قبل از حفظ قرآن بايد به بركاتي كه از قرآن مي‎تواند بدست آورد، فكر كند و كسب آن بركات در پرتو انديشيدن به قرآن و معارف و احكام آن است.



پی نوشت:

13 . 24 محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ .
14 . بحار ج 92 ص 211

 

[بابک]

6. خشوع در قرآن:
قرآن مي‎فرمايد:
آيا زمان آن نرسيده، كه هنگام ياد خدا در قلوبشان، خشوع بوجود آيد.*15*
قرآن را بايد با احترام خواند، البته در تمام ابعادش، از نظر نشستن، خواندن، گرفتن قرآن، اداء كلمات و...
حافظ، چون چنين افتخاري نصيبش شده، كه توفيق حفظ قرآن را يافته، بايد با تمام وجود به اجزاء كوچك و بزرگ قرآن كاملاً احترام قائل شود، تا خداوند هم او را مورد لطف خود قرار دهد، زيرا كه او به كتاب الهي، احترام قائل شده است.
اگر چه در قرآن توصيه شده، در راه رفتن، حرف زدن، خوردن، نشستن، معاشرت و... سعي كنيد، غرور نداشته باشيد، ولي در رابطه با كارهاي قرآن بايد نهايت تواضع را بخرج داد.
حافظ، نبايد فكر كند كه اين لياقت اوست، كه حافظ تمام، يا قسمتي از قرآن شده، كه در نتيجه به غرور وادار شود، بلكه بايد بداند كه اين لطف ويژه خداست.
هر لحظه ممكن است، اين لطف سلب شود. براي حفظ اين نعمت الهي، بايد از آفت كبر، بي‎توجهي، به خدا و عادي شدن نسبت به كارش پرهيز كند، تا نعمت، افزايش و يا تداوم يابد.


پی نوشت:

15. حدید 16

 

[بابک]

7. استماع قرآن:
يكي از نكات مهم اين است كه قاري، بايد هنگام خواندن ديگران كاملاً توجه كند، حرف نزند، توجه داشته باشد، زمزمه ديگري نداشته باشد و...
خداي متعال مي‎فرمايد: وقتي قرآن خوانده مي‎شود گوش دهيد، شايد مورد رحمت الهي قرار گيريد.*16*
حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: كسي كه مشتاق الهي است، به قرآن گوش دهد.*17*
حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: خواندن قرآن، بلاي دنيوي را مرتفع مي‎كند و گوش دادن به قرآن مشكلات آخرت را مرتفع مي‎سازد.*18*
استماع قرآن غير از شنيدن است، لذا در شنيدن موسيقي، غيبت و... آقايان مي‎فرمايند: اگر شنيدن باشد، اشكال ندارد، ولي استماع حرام است، منظور از استماع اين است كه انسان همراه با گوش دادن دقت هم داشته باشد.
اگر چه گوش دادن براي حفظ نباشد باز هم بايد همراه با دقت باشد.

پی نوشت:
16 . اعراف آيه 204.
17 . بحار ج 92 ص 20.
18 . كنزالعرفان حديث 4031.

 

[بابک]

8. تشويق و آموزش قرآن:
تشويق در كارهاي نيك، براي انسان برآيند خوبي خواهد داشت، اگر انسان بتواند در حفظ قرآن، ديگران را تشويق كند بركات الهي زيادي براي او خواهد بود و علاوه مورد علاقه مترّبي قرار خواهد گرفت.
امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: بهترين شما كساني هستند كه خود قرآن بياموزند و به ديگران نيز بياموزند.*19*
رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: اگر زندگي سعادتمندانه مي‎خواهي، مرگ را شهادت گونه دوست داري، نجات از ترس قيامت را علاقه داري، نور در تاريكي قيامت مي‎خواهي، سيرابي، در روز عطش قيامت را خواهاني، برتري عمل در روز حساب را جويايي، پس قرآن تدريس كن زيرا كه وقت گذاري در راه قرآن ياد خدا و نجات از شيطان است و برتري عمل در حساب مي‎باشد.*20*



پی نوشت:

19 . كنزالعرفان خبر 2439.
20 . بحار ج 92 صفحه 19.

 

[بابک]

9. دعاي ختم قرآن:
خوب است در پايان هر كار قرآني، اين دعا هم قرائت گردد. زيرا امام علي ـ عليه السّلام ـ توصيه فرموده‎اند:
اَللّهم اَشْرَحْ بالْقرآنِ صَدْري و اسْتَعْمَلْ بِالقُرانِ بَدَني وَ نَوِّرَ بِالقُرْانِ بَصَري وَ اَطْلِقْ بِالْقُرْانِ لِساني وَ اَعِنّي عَلَيْهِ ما اَيْقَيْتَني فَاِنَّهُ لا حَوْلَ و لا قُوَةَ اِلّا بِكَ.*21*
خدايا در پرتو قرآن سينه‎ام را گشاده گردان، (حوصله بده) اعضاء بدنم را بوسيله عمل به آن نوراني نما، ديدگانم را بخاطر قرآن نوراني كن، زبانم را گويا گردان و در راه رسيدن به يقين در پرتو قرآن ياريم نما، زيرا كه قدرت و توان بجز از مسير تو ممكن نباشد.



پی نوشت:

21 . بحار ج 92 ص 209.

 

[بابک]

10. انگيزه عالي:
حفظ و درك قرآن نبايد، براساس اهداف مادي،دنيوي و ظاهري باشد، بلكه فقط بايد با انگيزه كسب مقامات معنوي انجام گيرد، اگر چه اين هم، چندان عالي نيست. ولي از اهداف قبلي بهتر است.
آري اگر در ضمن حفظ قرآن، علاقه به تظاهر پيدا كرديد، بدانيد كار به پايان نخواهد رسيد و يا اگر هم به پايان برسد، زمينه ساز امور معنوي و اخروي نخواهد بود.
اگر از اين نعمت براي كسب معاش بهره جوئيد، يا براي فخر فروشي به بزرگان بكار ببريد، يا بخواهيد براي نزديك شدن به ملوك و سلاطين سود جوئيد، قطعاً تلاش خود را تباه كرده و روز قيامت با شرمندگي وارد محشر خواهيد شد.*22*
گرچه يكي از معاني حفظ، بياد سپردن كلمات و آيات قرآن است ولي بُعد ديگر حفظ، بكارگيري دستورالعمل‎هاي شفا بخش آن خواهد بود و انتقال آن معارف به ديگران مي‎باشد، كه بايد هدف عالي، در اين امور مدنظر قرار گيرد تا انسان به بركاتي ارزنده نائل آيد.



پی نوشت:

22. اين مطلب از مضامين روايات بهره برده شده ولي براي رعايت اختصار به مضمون آنها اكتفا مي‎شود