قيام سيد الشهداء ابعاد مختلفي داشت كه مي توان بخوبي از رفتار و گفتار امام (عليه السّلام) از ابتداي حركتشان از مدينه تا آخرين لحظات عمر شريفشان متوجه آن شد. امور متعددي به عنوان عوامل قيام امام حسين (عليه السّلام) محسوب شده اند كه به بعضي از آن ها اشاره مي كنيم:
الف) پرهيز از بيعت با يزيد:
يزيدي كه جام شراب را بر حوران بهشتي ترجيح مي داد[1] و عاقبت هم بر اثر افراط در شرابخوري از دنيا رفت.[2]يزيدي كه پس از شهادت امام حسين (عليه السّلام) آرزو كرد: «اي كاش بزرگان ما كه در جنگ بدر كشته شدند امروز زنده مي شوند و مي گفتند: اي يزيد آفرين بر تو باد».[3] يزيدي كه به تأسي از پدرش درصدد مسخ تدريجي اسلام بود.
ب) دعوت كوفيان:
اهل كوفه از ايشان دعوت كردند تا براي به دست گرفتن رهبري مردم عراق و تشكيل حكومت اسلامي به كوفه بروند.[4]
ج) اصلاح امت:
امر به معروف و نهي از منكراتي همچون محو سنت ها و رواج بدعت ها عامل بعدي قيام امام بود. به تعبير ديگر عامل سوم، اصلاح امت اسلامي بود.[5]
يزيد كه بعد از شهادت امام پايه هاي حكومتش را متزلزل ديد، تنها راه فرار خود از سرزنش و شورش مردمي را عوام فريبي و تبليغات مسموم دانست؛ لذا درصدد ترور شخصيتي امام (ع) و اهل بيت او برآمد و به عنوان اولين مبارزه منفي، امام (ع) و اهل بيت در شام او را «خارجي» ناميد و آن ها را به عنوان شورشيان بر خليفه مسلمين (كه مجازاتشان تبعيد و اعدام است) معرفي كرد. و با برپايي مراسم جشن و شادي اين جنايت را پيروزي قلمداد كرد و سعي كرد از شناخته شدن حسب و نسب اسرا و اهل بيت امام (ع) بين مردم جلوگيري كند.[6]
متأسفانه مردم شام هم كه اسلامشان را فقط از طريق معاويه و يزيد گرفته بودند، بدعت هاي آن ها را چشم و گوش بسته، احكام الهي محسوب مي كردند. اين تقليد كوركورانه تا حدي فضاحت بار بود كه حتي معاويه، نماز جمعه را در روز شنبه اقامه كرد و هيچ كس اعتراض نكرد.[7]
دستگاه تبليغاتي يزيد در شام ابتدا توانست حقيقت را پنهان كند؛ لذا اهل شام با پايكوبي و هلهله به استقبال كاروان اسرا و سرهاي بر روي نيزه آمدند و آنرا پيروزي سپاه اسلام دانستند[8]
اگر نقشه يزيد در تحريف وقايع عاشورا و تحريف تاريخ عملي مي شد امروز عاشورا به جاي اينكه الگوي ظلم ستيزي باشد الگوي ظلم ستائي بود.
با در نظر گرفتن شرايط آن زمان است كه وجود كسي به عنوان پيام رساندن عاشورا يك ضرورت تلقي مي شود و رهبري اين مسئوليت را كسي به عهده نگرفت، مگر حضرت سيد السجادين (ع) و زينب (س). و پس از انقلاب حسيني كربلا مرحله اي ديگر از اين انقلاب آغاز گرديد. اين مرحله ضامن به ثمر رسيدن خون سيد الشهداء بود. امام سجاد (ع) كه در آن زمان 23 سال بيشتر نداشت، مهم ترين وظيفه خود را زنده نگه داشتن خون شهداي كربلا قرار داد. و از همان روز عاشورا تا آخرين لحظات عمر شريفشان مظلوميت اهل بيت (ع) را يادآور شدند و اين غم و اندوه دروني خود را در مناسبت هاي مختلف آشكار ساختند.
امام (ع) در خطبه هايي كه در مسير كربلا تا شام و از شام تا مدينه ايراد كردند تلاش هاي يزيد را نقش بر آب نمودند كه به بخش هائي از سخنان حضرت اشاره مي شود:
أ) خطابه امام (ع) در كوفه:
با توجه به اينكه كوفيان حسب و نسب امام حسين (ع) را مي دانستند و فقط دنياگرائي و غفلت و مال حرام سبب جرأت آن ها بر قتل امام حسين (ع) شده بود، با خطابه هايي آتشين وجدان به خواب آن ها را نسبت به شدت جنايتي كه مرتكب شدند بيدار نمودند و اوج فاجعه كشتن امام (ع) و اهل بيتش و بيعت شكني اهل كوفه را گوشزد كردند.[9]
ب) خطابه امام در شام
امام علي (ع) در شام به شكل ديگر اين پيام را ابلاغ كردند و بيشترين همت ايشان كه در اين شهر، شناساندن شخصيت و جايگاه و حسب و نسب خود نسبت به پيغمبر اكرم (ص) بود و در ادامه با رسوا كردن يزيد و حكومت ظالمانه او و اشاره به جنايات او خصوصاً در كربلا مظلوميت امام حسين (ع) و اهل بيتش را يادآور شدند.[10]
افشاگري امام (ع) منحصر به مجامع عمومي نبود، بلكه در برخوردهاي شخصي و چهره به چهره هم اين وظيفه را بخوبي ادا كردند. مثلاً وقتي كه كاروان اسرا به شهر شام رسيد پيرمردي به امام سجاد (ع) نزديك شد و گفت: سپاس خداوندي را كه شما را ملاك كرد و امير را بر شما مسلط كرد....، امام (ع) فرمودند: اي پيرمرد! آيا قرآن خوانده اي؟ پيرمرد گفت: آري. امام (ع) فرمود: آيا [اين آيه را] خوانده اي؟
«بگو هيچ مزدي از شما نمي خواهم، مگر دوستي نزديكانم[11]»
و آيا [اين] كلام خداوند متعال را خوانده اي [كه]: «و حق كساني كه با تو قرابت دارند ادا كني؟»[12]
و [همچنين اين] كلام خداوند [كه]:
«و بدانيد هر آنچه كه به غنيمت مي بريد خمس آن، مال رسول خدا و كساني است كه با پيغمبر قرابت دارند»[13]
پيرمرد گفت: «آري خوانده ام» امام فرمودند: به خدا قسم مراد از نزديكان پيغمبر در اين آيات، هستيم» سپس فرمودند: آيا كلام خداوند را خوانده اي كه:
«همانا خداوند مي خواهد كه هر گونه پليدي را از شما اهل بيت بزدايد و شما را پاك گرداند»[14]
گفت: «آري» آنگاه امام (ع) فرمودند: «مائيم اهل بيتي كه خداوند آن ها را مطهر گردانيد»
پيرمرد گفت: قسمتان مي دهم، شما همان افراد هستيد. امام فرمودند:
«بدون شك ما آن ها هستيم.
پيرمرد بر آنچه بر سر اهل بيت گذشته بود، تأسف خورد و از آنچه بني اميه و انجام داده بود، بيزاري جست».[15]
تلاش هاي امام سجاد (ع) در شام به نتيجه رسيد. يعني اهل شام متوجه جنايات يزيد و عظمت جايگاه اهل بيت شده بودند. سخنراني ها و روشنگري هاي امام سجاد (ع) سبب شد، يزيد گناه اين اقدام را به گردن ابن زياد بيندازد و او را لعنت كند و در آخر هم امام سجاد (ع) را با احترام به مدينه منوره بفرستد.
ج) اقدامات امام (ع) در مدينه:
در مدينه منوره نيز امام سجاد (ع) به بيان مظلوميت خود و افشاي فساد حكومت يزيد پرداختند و حتي قبل از ورود به مدينه به يكي از شعرا دستور دادند تا بر مصيبت سيد الشهداء شعر بخواند و وقتي مردم جمع شدند، حضرت، خطبه اي خواندند و در آن خطبه پيام عاشورا را ابلاغ نمودند.[17]
امام سجاد (ع) مهم ترين سند و مدرك نامشروع بودن حكومت يزيد يعني شهادت پار? جگر پيغمبر اكرم (ص) و اهل بيت او را ارائه نمودند، سندي كه به هيچ وجه قابل انكار يا توجيه نبود و علاوه بر اينكه از غم و اندوه حادثه جانسوز كربلا سينه اش تنگ شده بود. بنابر نقلي به مدت 20 سال گريه خود را در مناسبت هاي مختلف آشكار مي ساخت،[18] تا ياد امام و هدف امام(ع) و ظلم حكومت ظالم بني اميه فراموشي نشود و در جواب كسي كه از ايشان درخواست نمود كه گريه نكند، فرمودند:
«يعقوب پيغمبر 12 پسر داشت، يكي را خداوند از او جدا كرد، چشمانش از شدت گريه بر او سفيد و پشتش از غم و غصه خم شد در حالي كه مي دانست پسرش زنده است. [ولي من] در اطرافم پدر و برادر و عمو و 17 نفر از اهل بيتم را كشته ديدم. پس چگونه خون و اندوهم تمامي يابد»[19]
اگر چه زندگي امام سجاد (ع) سر تا سر الگوي ما است، اما درسي كه ما از اين قطعه از تاريخ زندگي اين امام همام مي گيريم، لزوم زنده نگه داشتن ياد و خاطره عاشورا است تا همواره دستورالعمل سيد الشهداء (ع)؛ «جانت برود ولي اسلام نرود» آويزه گوش و چشم رهروان راه آن حضرت باشد.
الف) پرهيز از بيعت با يزيد:
يزيدي كه جام شراب را بر حوران بهشتي ترجيح مي داد[1] و عاقبت هم بر اثر افراط در شرابخوري از دنيا رفت.[2]يزيدي كه پس از شهادت امام حسين (عليه السّلام) آرزو كرد: «اي كاش بزرگان ما كه در جنگ بدر كشته شدند امروز زنده مي شوند و مي گفتند: اي يزيد آفرين بر تو باد».[3] يزيدي كه به تأسي از پدرش درصدد مسخ تدريجي اسلام بود.
ب) دعوت كوفيان:
اهل كوفه از ايشان دعوت كردند تا براي به دست گرفتن رهبري مردم عراق و تشكيل حكومت اسلامي به كوفه بروند.[4]
ج) اصلاح امت:
امر به معروف و نهي از منكراتي همچون محو سنت ها و رواج بدعت ها عامل بعدي قيام امام بود. به تعبير ديگر عامل سوم، اصلاح امت اسلامي بود.[5]
يزيد كه بعد از شهادت امام پايه هاي حكومتش را متزلزل ديد، تنها راه فرار خود از سرزنش و شورش مردمي را عوام فريبي و تبليغات مسموم دانست؛ لذا درصدد ترور شخصيتي امام (ع) و اهل بيت او برآمد و به عنوان اولين مبارزه منفي، امام (ع) و اهل بيت در شام او را «خارجي» ناميد و آن ها را به عنوان شورشيان بر خليفه مسلمين (كه مجازاتشان تبعيد و اعدام است) معرفي كرد. و با برپايي مراسم جشن و شادي اين جنايت را پيروزي قلمداد كرد و سعي كرد از شناخته شدن حسب و نسب اسرا و اهل بيت امام (ع) بين مردم جلوگيري كند.[6]
متأسفانه مردم شام هم كه اسلامشان را فقط از طريق معاويه و يزيد گرفته بودند، بدعت هاي آن ها را چشم و گوش بسته، احكام الهي محسوب مي كردند. اين تقليد كوركورانه تا حدي فضاحت بار بود كه حتي معاويه، نماز جمعه را در روز شنبه اقامه كرد و هيچ كس اعتراض نكرد.[7]
دستگاه تبليغاتي يزيد در شام ابتدا توانست حقيقت را پنهان كند؛ لذا اهل شام با پايكوبي و هلهله به استقبال كاروان اسرا و سرهاي بر روي نيزه آمدند و آنرا پيروزي سپاه اسلام دانستند[8]
اگر نقشه يزيد در تحريف وقايع عاشورا و تحريف تاريخ عملي مي شد امروز عاشورا به جاي اينكه الگوي ظلم ستيزي باشد الگوي ظلم ستائي بود.
با در نظر گرفتن شرايط آن زمان است كه وجود كسي به عنوان پيام رساندن عاشورا يك ضرورت تلقي مي شود و رهبري اين مسئوليت را كسي به عهده نگرفت، مگر حضرت سيد السجادين (ع) و زينب (س). و پس از انقلاب حسيني كربلا مرحله اي ديگر از اين انقلاب آغاز گرديد. اين مرحله ضامن به ثمر رسيدن خون سيد الشهداء بود. امام سجاد (ع) كه در آن زمان 23 سال بيشتر نداشت، مهم ترين وظيفه خود را زنده نگه داشتن خون شهداي كربلا قرار داد. و از همان روز عاشورا تا آخرين لحظات عمر شريفشان مظلوميت اهل بيت (ع) را يادآور شدند و اين غم و اندوه دروني خود را در مناسبت هاي مختلف آشكار ساختند.
امام (ع) در خطبه هايي كه در مسير كربلا تا شام و از شام تا مدينه ايراد كردند تلاش هاي يزيد را نقش بر آب نمودند كه به بخش هائي از سخنان حضرت اشاره مي شود:
أ) خطابه امام (ع) در كوفه:
با توجه به اينكه كوفيان حسب و نسب امام حسين (ع) را مي دانستند و فقط دنياگرائي و غفلت و مال حرام سبب جرأت آن ها بر قتل امام حسين (ع) شده بود، با خطابه هايي آتشين وجدان به خواب آن ها را نسبت به شدت جنايتي كه مرتكب شدند بيدار نمودند و اوج فاجعه كشتن امام (ع) و اهل بيتش و بيعت شكني اهل كوفه را گوشزد كردند.[9]
ب) خطابه امام در شام
امام علي (ع) در شام به شكل ديگر اين پيام را ابلاغ كردند و بيشترين همت ايشان كه در اين شهر، شناساندن شخصيت و جايگاه و حسب و نسب خود نسبت به پيغمبر اكرم (ص) بود و در ادامه با رسوا كردن يزيد و حكومت ظالمانه او و اشاره به جنايات او خصوصاً در كربلا مظلوميت امام حسين (ع) و اهل بيتش را يادآور شدند.[10]
افشاگري امام (ع) منحصر به مجامع عمومي نبود، بلكه در برخوردهاي شخصي و چهره به چهره هم اين وظيفه را بخوبي ادا كردند. مثلاً وقتي كه كاروان اسرا به شهر شام رسيد پيرمردي به امام سجاد (ع) نزديك شد و گفت: سپاس خداوندي را كه شما را ملاك كرد و امير را بر شما مسلط كرد....، امام (ع) فرمودند: اي پيرمرد! آيا قرآن خوانده اي؟ پيرمرد گفت: آري. امام (ع) فرمود: آيا [اين آيه را] خوانده اي؟
«بگو هيچ مزدي از شما نمي خواهم، مگر دوستي نزديكانم[11]»
و آيا [اين] كلام خداوند متعال را خوانده اي [كه]: «و حق كساني كه با تو قرابت دارند ادا كني؟»[12]
و [همچنين اين] كلام خداوند [كه]:
«و بدانيد هر آنچه كه به غنيمت مي بريد خمس آن، مال رسول خدا و كساني است كه با پيغمبر قرابت دارند»[13]
پيرمرد گفت: «آري خوانده ام» امام فرمودند: به خدا قسم مراد از نزديكان پيغمبر در اين آيات، هستيم» سپس فرمودند: آيا كلام خداوند را خوانده اي كه:
«همانا خداوند مي خواهد كه هر گونه پليدي را از شما اهل بيت بزدايد و شما را پاك گرداند»[14]
گفت: «آري» آنگاه امام (ع) فرمودند: «مائيم اهل بيتي كه خداوند آن ها را مطهر گردانيد»
پيرمرد گفت: قسمتان مي دهم، شما همان افراد هستيد. امام فرمودند:
«بدون شك ما آن ها هستيم.
پيرمرد بر آنچه بر سر اهل بيت گذشته بود، تأسف خورد و از آنچه بني اميه و انجام داده بود، بيزاري جست».[15]
تلاش هاي امام سجاد (ع) در شام به نتيجه رسيد. يعني اهل شام متوجه جنايات يزيد و عظمت جايگاه اهل بيت شده بودند. سخنراني ها و روشنگري هاي امام سجاد (ع) سبب شد، يزيد گناه اين اقدام را به گردن ابن زياد بيندازد و او را لعنت كند و در آخر هم امام سجاد (ع) را با احترام به مدينه منوره بفرستد.
ج) اقدامات امام (ع) در مدينه:
در مدينه منوره نيز امام سجاد (ع) به بيان مظلوميت خود و افشاي فساد حكومت يزيد پرداختند و حتي قبل از ورود به مدينه به يكي از شعرا دستور دادند تا بر مصيبت سيد الشهداء شعر بخواند و وقتي مردم جمع شدند، حضرت، خطبه اي خواندند و در آن خطبه پيام عاشورا را ابلاغ نمودند.[17]
امام سجاد (ع) مهم ترين سند و مدرك نامشروع بودن حكومت يزيد يعني شهادت پار? جگر پيغمبر اكرم (ص) و اهل بيت او را ارائه نمودند، سندي كه به هيچ وجه قابل انكار يا توجيه نبود و علاوه بر اينكه از غم و اندوه حادثه جانسوز كربلا سينه اش تنگ شده بود. بنابر نقلي به مدت 20 سال گريه خود را در مناسبت هاي مختلف آشكار مي ساخت،[18] تا ياد امام و هدف امام(ع) و ظلم حكومت ظالم بني اميه فراموشي نشود و در جواب كسي كه از ايشان درخواست نمود كه گريه نكند، فرمودند:
«يعقوب پيغمبر 12 پسر داشت، يكي را خداوند از او جدا كرد، چشمانش از شدت گريه بر او سفيد و پشتش از غم و غصه خم شد در حالي كه مي دانست پسرش زنده است. [ولي من] در اطرافم پدر و برادر و عمو و 17 نفر از اهل بيتم را كشته ديدم. پس چگونه خون و اندوهم تمامي يابد»[19]
اگر چه زندگي امام سجاد (ع) سر تا سر الگوي ما است، اما درسي كه ما از اين قطعه از تاريخ زندگي اين امام همام مي گيريم، لزوم زنده نگه داشتن ياد و خاطره عاشورا است تا همواره دستورالعمل سيد الشهداء (ع)؛ «جانت برود ولي اسلام نرود» آويزه گوش و چشم رهروان راه آن حضرت باشد.
منبع:سات راسخون
