در 2 كيلومتري جنوب باختر شهرستان خوي واقع است . سنگهاي در برگيرنده گنبد نمكي مارن هاي ميوسن است . از نمك اين گنبد ظاهراً در گذشته استفاده ميشده است . لايه هاي نمكي اين كنبد در رنگهاي كرم ، قرمز ، خاكستري و سفيد ميباشد .
گنبد نمکی انگوران در موقعیت جغرافیایی N271620 E555128 در استان هرمزگان واقع است. اين گنبد در غرب بندرعباس و شمال روستاي انگوران واقع شده است. بلندترين نقطه کوه نمک از سطح دريا 1000 متر ارتفاع دارد و ارتفاع پايين ترين رخنمون نمک از سطح دريا حدود 400 متر است. در شمال کوه نمک گروه بنگستان در هسته يک طاقديس که محور آن خميده و تقريباً شرقى غربى است رخنمون دارد. در يال هاى شرقى و غربى نمک، به ترتيب از هسته طاقديس به طرف خارج سازندهاى پابده – گورپى، آسمارى – جهرم، گچساران و ميشان رخنمون دارند و نمک در حاشيه جنوبى با کنگلومراى بختيارى و يا رسوبات کواترنر در تماس است. نمک هرمز تقريباً از مرکز يک طاقديس از دو سو متمايل توسط يک سيستم گسل متقاطع بيش از 5 کيلومتر رسوبات کامبرين تا ميوسن را درکمربند چين و تراست زاگرس با روند شمالى جنوبى بريده و در زمان ميوسن به سطح زمين راه يافته و تا کنون نيز متاثر از حرکات زاگرس بوده است. در گزارشات طرح اکتشافات سراسری به رخنمون هایی از پتاس در این گنبد نمکی اشاره شده است، اگرچه این رخنمون ها گسترش و وسعت چندانی ندارد اما با توجه به پتانسیل بیشتر حوضه رسوبی هرمز در بخش شرقی و با توجه به مورفولوژی گنبد نمکی انگوران که معرف یک گنبد جوان است به نظر می رسد عملیات اکتشاف مقدماتی در این گنبد دستاوردهای قابل توجهی داشته باشد.
در 8 كيلومتري جنوب باختري آبادي اواوغلي در مسير سه راهي خوي به طرف شهرستان خوي است . در اين محل در امتداد گسلي به جهت خاوري – باختري اين گنبدها بالا آمده اند ( 3 گنبد ) طبقات در برگيرنده نمكها مارن هاي ميوسن ( سازند قرمز بالايي ) است .
رنگ لايه هاي نمكي قرمز ، سفيد ، خاكستري و قهوه اي است .
در يك كيلومتري جنوب آبادي ايوند است . لايه بندي گنبد بسيار ظريف و در رنگهاي متنوع ميباشد ، ارتفاع آن حدود 40 متر است و طبقات در برگيرنده آن مارنهاي خاكستري و قرمز ميوسن مياني ( سازند قرمز بالايي ) است .
دشت جوانمردی،در جنوب استان چهارمحال و بختیاری،در شرق لردگان بین E5110 طول شرقی و N3125 عرض شمالی واقع شده است.مهمترین کوههای این محدوده،ارتفاعات سیوک در شرق،پازنپیر و دودلو در شمال و کوه سرخ در جنوب است.دشت مزبور توسط دورههای تنگی که عمدتا توسط رودخانه حفر شدهاند،به سمت غرب زهکشی میشود عمدهترین رودخانه در این منطقه،رودخانهء خانمیرزا است که مسؤولیت اصلی زهکشی دشت را به عهده دارد.شیب عمومی زمین در این دشت از شمال شرقی،شرق و جنوب شرقی به طرف مرکز دشت و سپس از آنجا به طرف غرب است.از لحاط زمینشناسی،نمک های سری هرمز متعلق به دوران کامبرین و پرکامبرین قدیمیترین سازندههای زمینشناسی در منطقه است که شامل سنگ نمک،گچ، آهک،شیل،دولومیت و مارنهای الوان میباشد.علاوه بر این، سازندهای مربوط به دورانهای ژوراسیک و کرتاسه و ائوسن که شامل سنکهای آهکی و کنلگومرا است،در منطقه مشاهده میشود.دشت مزبور از جمله فرونشستهای فشاری است که در اثر فعالیت و عمل گسل مشخص و بارز منطقه،یعنی دنا ایجاد شده است.آب و هوای این دشت نیمه گرمسیری با تابستانهای گرم و خشک است.میانگین دمای سالانه آن حدود 14 درجهء سانتیگراد و متوسط بارندگی حدود 680 میلیمتر در سال است.در این دشت،گنبد نمکی باغ بهزاد به عنوان یک پدیدهء ویژه زمینساختی،محدودیتهای خاص محیطی را به وجود آورده است که در ادامه به تشریح عملکرد گنبد نمکی مزبور میپردازیم.
[h=5]گنبد نمکی باغ بهزاد[/h]در منطقهء مورد مطالعه،تنها گنبد نمکی باغ بهزاد در جنوب شرقی، در امتداد یک زون گسلی که احتمالا امتداد جنوبی گسل دینار میباشد،دیده میشود.عمدهترین مواد این گنبد نمکی را سنگ نمک،گچ،آهک،دولومیت،ماسه سنگ،شیل و مارنهای رنگارنگ تشکیل میدهد.گنبد نمکیمزبور به صورت گنبدی کشیده با درازای نزدیک به 6 کیلومتر و پهنای متوسط 1 کیلومتر برونزد است و 4 کیلومتر مربع گسترش دارد.عامل رسیدن این گنبد نمکی به سطح زمین از یک طرف نیروهای تکنونیکی بویژه گسلها و از طرف دیگر وزن سبک نمک است.گنبد نمکی باغ بهزاد و چشمهء آب شور در حوالی آن عامل مؤثر در شوری و قلیایی بودن منطقه محسوب میشود.چشمه آب شور موجود در حوالی گنبد نمکی باغ بهزاد به جهت عبور از تشکیلات نمکی و گچی،شور است و بیشترین اثر مخرب گنبد نمکی مزبور در مسیر جنوب شرقی به مرکز و از آنجا به سمت غرب دیده میشود. با تمام اینها،نمک موجود در اطراف گنبد نمکی مزبور از نوع خوب است و توسط روستاییان منطقه به مصارف گوناگون،بویژه مصارف غذایی میرسد.
اين گنبد در حدود 15 كيلومتري شهر بستك قرار گرفته كه رنگ سفيد آن باعث شده تا از دور به خوبي مشخص باشد . ارتفاع نسبتا زياد گنبد و درحقيقت ظاهر شدن H1 به طور كامل باعث شده تا قسمت هاي H2,H3,H4 با فرسايش مشخصي روبرو شوند و لذا در اين گنبد بازمانده كمي از H2 ديده شده در حاليكه از قسمت هاي H4, H3 خبري نيست . نمك در اين گنبد مانند ديگر گنبدهاي نمكي است و واجد ميان لايه هايي از اكسيد آهن و ديگر ناخالصي ها مي باشد . در برخي قسمت ها نمك تبلور مجدد يافته و كاملا شفاف و خالص و گاه شكل سيستم تبلوري مكعبي را كاملا نشان مي دهد . تبلور نمك حاصل دگرگوني نمك است كه در گنبدهاي ديگر هم به طور مشخص قابل مشاهده است .
با توجه به ضخامت لايه هاي نمك در اين گنبد استخراج نمك از آن قابل بررسي است .
نام انگلیسی: Pol Salt Dome نام فارسی : گنبد نمکی پل
گنبد نمکی پل در موقعیت جغرافیایی N2703 E5543 در استان هرمزگان واقع است. اين گنبد در فاصله 100 كيلومتري غرب بندرعباس و در 4 کیلومتری شمال بندر پل قرار گرفته است . اين گنبد نمکى در کناره خليج فارس چشم اندازى سرخ رنگ پديد آورده است. يافت کانسار پتاس در اين گنبد، ارزش پژوهشى و اقتصادى آن را زيادتر کرده است. در دامنه ها و پيرامون اين گنبد نمکى مى توان پديدههاى زيبايى از انحلال و رسوب گذارى نمک و بلورهاى گوناگون را يافت. جويبارهاى نمکى که از اين گنبد سرازير شده اند نوارهاى سپيد رنگى را از خود به جاى گذاردهاند که تا دور دستها ديده مىشوند.گنبد نمکی پل کوهی از نمک هرمز با نام جغرافيايی کوهستان خونونمکی است که به علت اشراف آن به بندر پل تحت عنوان گنبد نمکی پهل(Pohl) مورد مطالعه قرار گرفته و بهتر است نام درست آن يعنی پل(Pol, Pohl) به کار رود. نمک کوهستانی لوبيايی شکل را با کشيدگی شمالی جنوبی تشکيل داده که طول آن 8 و عرض آن 4 کيلومتر است, بنابراين 32 کيلومتر مربع وسعت دارد؛ بخشی از آن به وسعت چهار کيلومتر مربع با ارتفاع 600 متر از سطح دريا بيشترين افراز را دارد و يک قله 641 متری را در خود جای داده است؛ يک قله 721 متری نيز در نيمه شمالی گنبد کمی مرتفع تر از نيمه جنوبی است. بخش مرتفع گنبد نمکی پل بسيار شبيه به گنبدهای فعال هرمز از قبيل گنبد نمکی انگوران (30 کيلومتری شمال شرق پل) است اما تضاد کاملی با گنبدهای نمکی گچين (20 کيلومتری شرق پل) و نمکدان (جزيره قشم) دارد. رژيم دريايی که در 9,000 سال قبل گنبدهای گچين و قشم را تقريبا تا نزديک سطح دريا فرسايش داده در حاشيه های گنبد نمکی پل پرتگاه های دريايی ايجاد کرده است که آثار آن را در کنار جاده بندر خمير ـ کهورستان می توان مشاهده کرد.
گنبد نمکی پل در امتداد يک زون گسلی شمالی جنوبی انتهای شرقی طاقديسی به طول 50 کيلومتر را در 60 کيلومتری غرب بندر عباس می برد و روند شرق جنوب شرق اين طاقديس برای 10 کيلومتر منتهی اليه شرقی آن به روند شرق شمال شرق تغيير می کند. کربنات های اليگوسن تا ميوسن بخش عمده ای از رخنمون های مرتفع غرب کوه نمک را تشکيل داده و باعث جريان نمک به سمت شرق شده است. ارتفاع کربنات ها و آنهيدريت گچساران در حاشيه شرقی نمک در راس طاقديس به بيش از 350 متر می رسد؛ در اين قسمت محور طاقديس به سمت شرق به زير آبرفت دشت های مجاور دريا 25 درجه ميل دارد. رودخانه های فصلی که به سمت شرق جريان دارد انتهای طاقديس را فرسايش داده به طوريکه در جبهه شرقی نمک يک خليج کوچک بريده شده است که در حال تبديل به يک شکاف بين قسمت شمالی و جنوبی کوه نمک است. اين آبراهه ها به طرف شرق جريان دارد و به رودخانه اصلی می ريزد, اين رودخانه نيز در جنوب کوه نمک پل به خليج فارس می ريزد. اگرچه نمک در کوه پل رنگ های متنوعی دارد (جگری, سبز, قرمز و خاکستری تا سياه) و حاوی قطعات عظيمی از سنگ های ولکانيکی است اما بيشتر آن سفيد است و ويژگی های نمک کامبرين را نشان می دهد تا خصوصيات نمک چرخه ای وندين. لايه هايی از نمک با اندازه دانه, خلوص و رنگ متفاوت طبقه بندی اوليه در نمک را حفظ کرده اند؛ بخشی از طبقه بندی در نزديک مجرای خروجی بشدت شيب دارد اما بيشتر آن موازی توپوگرافی سنگ های بستر است. راس گنبد تا زمانی که خروج رخ می دهد هموار است اما اکنون پستی و بلندی هايی با اختلاف ارتفاع چند ده متر توسط فرسايش در آن ايجاد شده است. نمک بيشترين رخنمون را در پرتگاه های پر شيب دارد اما رخنمون آن در راس ارتفاعات کمتر است. شيب های نرم تر وهمچنين شبه فلات راس گنبد توسط 10 سانتيمتر تا ده ها متر مارن های برجای حاصل از فرسايش سازند هرمز و غنی از قطعات اين سازند (اکسيدهای آهن و ولکانيک ها) پوشيده شده است؛ اين پوشش در واقع باقيمانده های برجا پس از انحلال نمک است که البته توسط نمک بالا می آيد و به سطح حمل می شود.
زمين شناسی ساختمانی گنبد نمکی پل
اکتشافات سطحی نشان داد که رخنمون های پتاس در کوه نمک پل يک رخساره رسوبی خاص را در سازند هرمز تعريف می کند و همچنين رخنمون آنها محدود به افق های توپوگرافی مشخصی است لذا توده های پتاس نشانه های ليتواستراتی گرافی خوبی در کوه نمک پل است. در نتيجه آثار طبقه بندی مشاهده شده در نواحی مختلف گنبد را با استفاده از رخنمون های قابل تعقيب پتاس می توان تا حدودی انطباق داد تا روند عمومی چين ها و چگونگی تاثير آنها بر چينه بندی افقی اوليه نمک مشخص شود؛ به اين ترتيب بهترين راهنمای اکتشافات تحت الارضی بدست می آيد. ارتباط چينه شناسی را در کوه نمک پل می توان بر اساس اثر سطح محوری سه نسل چين خوردگی جريانی تفسير کرد و برخی از اين چين ها را در رخنمون های پراکنده می توان مشاهده نمود.
جوان ترين چين ها(F3) با سطح محوری قائم(upright fold) سطح محوری چين های نسل دوم را تغيير شکل داده اند. اگرچه ارتباط بين نسل اول تا سوم به طور محلی در گنبد نمکی پل تفکيک می شود اما سن مطلق آنها در تمامی گنبد يکسان نيست. چين های نسل اول و دوم هر دو از نوع تنگ و تا حد زيادی ايزوکلينال هستند و بوضوح خصوصيات نوع متشابه(similar-type) را نشان می دهد. در ميان اين چين ها طبقات پتاس آهن دار نيرو های بيشتری را می تواند تحمل کند(more competent) و نسبت به نمک به کندی تغيير شکل می يابد و بودين هايی را روی يال چين ها تشکيل می دهد اما طبقات پتاس زرد رنگ با درجه خلوص بالاتر در برابر نيروها مقاومت کمتری نسبت به نمک دارد(less competent) و بنابرايـن خيلی سريع تغيير شکـل يافته و اغلـب در محـل لولای چين های جريانی توده های بزرگ را تشکيل می دهد و يا روی يال ها نازک می شود. فابريک هايی از قبيل گنايسی شدن به موازات سطح محوری چين های نسل اول و دوم, ميلونيتی شدن, جهت رشد و شکل دانه با شدت های مختلف در بلورهای درشت و همچنين در ماتريکس دانه ريز به راحتی قابل مشاهده و مطالعه است اما ساختمان های بزرگ مقياس اهميت اکتشافی بيشتری دارد.
پتاس در کوه نمک پل
همانطور که در شکل يک ديده می شود, رخنمون های پتاس شماره 2 تا 8 (بزرگترين و پرعيارترين رخنمون ها) در محدوده ای به طول تقريبی يک کيلومتر و تقريبا در امتداد يک خط رديف شده اند اين رخنمون ها در سال 1383 طی پروژه پتاس پل توسط سازمان زمين شناسی مورد حفاری قرار گرفت گسترش طولی اين رخنمون ها از روند کلی آثار لايه بندی (traces of bedding) تبعيت می کند. نحوه قرار گرفتن اين رخنمون ها طوری است که برخی از ساختمان های نمکير را نشان می دهد؛ برای مثال رخنمون های شماره 4 تا 6 به گونه ای قرار گرفته اند که بوضوح يک چين غلافی را تعريف می کنند. در اين ساختمان مى توان حد اقل دو نسل از چين خوردگی های عمومی نمکير را مشاهده کرد. بوديناژ از مهمترين ساخت ها در رخنمون های پتاس است که در نقشه های بزرگ مقياس بوضوح ديده مى شود؛ شکل رخنمون ها تقريبا در تمام موارد دوکی است و قطع شدگی يا پاره شدن طبقه پتاس دار قابل تشخيص است. همچنين تمرکز در محل محور چين خوردگی نيز از ديگر ويژگی های ساختمانی رخنمون های پتاس است که در رخنمون شماره چهار بوضوح ديده می شود.
با توجه به مطالعات فرهادی (1381)، رخنمون هاى پتاس از نظز کانی شناسی و عيار به دو دسته به شرح زير قابل طبقه بندى است:
الف ـ توده هاى پتاس عيار بالا به رنگ زرد روشن در سطح زمين و به رنگ سفيد در عمق بيش از يک متر با حداکثر عيار 80/92 درصد سيلويت. ترکيب کانى شناسى اين نوع ذخيره سيلويت وهاليت است.
ب ـ توده هاى پتاس با عيار متوسط به رنگ سياه تا قهوه اى تيره در سطح زمين و رنگ قهوه اى تا جگرى در عمق بيش از يک متر با حداکثر عيار 20/76 درصد کلريد پتاسيم. ترکيب کانى شناسى اين نوع ذخيره غنى از آهن عبارت است از سيلويت، هاليت، ريــنئيــت(rinneite)، اريتـــروسيــدريــت(erythrosiderite)، آرکــانـيـت(arcanite) و هيدرومولاسيت(hydromolasite.
همانطور که قبلا اشاره شد حد اقل دو نسل چين خوردگی از عوامل اصلی تغيير شکل پتاس در گنبد نمکی پل است. اين چين خوردگی ها به حرکت نمک تا محل مجرای خروجی و حرکت در امتداد مجرا و سپس به سرازير شدن نمک در اثر نيروی ثقل بر روی بستر نمکير مربوط می شود. شکل دو طرح کلی ساختمان پتاس را بر اساس مطالعات زمين شناسی ساختمانی طی پروژه حفاری در سال 1382 بر اساس بيشتر از 1300 متر حفاری نشان می دهد. اين برنامه منجر به معرفی حد اقل 1,500,000 تن ذخيره احتمالی در بخش مرکزی کوه نمک پل با عيار متوسط حدود 27 درصد شد و ارزش اين ذخيره 50 ميليون دلار آمريکا برآورد می شود. بر اين اساس پروژه پتاس سنگی گری شيخ پس از برداشت نقشه های توپوگرافی و زمين شناسی و پس از طراحی حفاری های جديد هم اکنون با هلی برد دستگاه حفاری به محل رخنمون های شماره نه (رخنمون های شماره 9 در شکل يک) در حال اجرا است.
نتيجه گيرى
طبقات پتاس در چين های خوابيده با ساختمان پيچيده در کوه نمک پل در بسياری از شيب های بريده شده توسط فرسايش در نمکير رخنمون دارد. اکنون که زون پتاس شناخته شده و درک خوبی از ساختمان تغيير شکل يافته آن ايجاد شده است (شکل دو) امکان انطباق اين داده ها برای صدها متر از بخش های ديگر نمکير وجود دارد. زون پتاس در يال های نيمه افقی چين های جريانی خوابيده نازک شده است, اما به صورت توده های شيب دار در محل خط لولای نيمه افقی چين ها در پيرامون گنبد نمکی پل تمرکز دارد. به نظر می رسد بزرگ ترين تمرکز در لولای چين ها پشت ديواره های پرتگاهی در بالای مجرای گنبد يا در حاشيه های آن وجود داشته باشد. فاصله هر ناو شکل تا طاق شکل(amplitude) در اين چين های خوابيده در نواحی مرکزی کوهستان ناچيز است(low amplitude) اما به سمت پيرامون نمکير افزايش می يابد. اين ساختمان که در سايت حفاری تاييد شده به تمام کوه نمک پل قابل تعميم است و نه تنها راهنمای اکتشافی مناسبی است بلکه براساس آن می توان حجم زون پتاس و لذا ذخيره احتمالی آن را در هر قسمت از نمکير تعيين کرد؛ از طرفی اجرای فنی برنامه های اکتشافی در کوه نمک پل قبلا تجربه شده است و اکنون دانش اکتشاف در اين کوهستان از نظر علمی و اجرايی در اختيار ما است.
استخراج پتاس از ارتفاع 300 تا بيشتر از 500 متری کوهی از نمک که قابل انحلال است با مشکلات مهندسی مواجه خواهد شد. يک طوفان ساده در فصل زمستان کوه نمک را به حرکت در آورد, حجم عظيمی از مواد به داخل کارگاه حفاری سرازير شد, توده های سنگ و نمک در سرازيری آبراهه های فصلی جريان يافت و بولدرهايی به ابعاد چند متر به راحتی در بستر سيلاب جابجا می شد. گمانه شماره 3 به صورت چاهی با قطر دهانه بيشتر از يک متر آماده بلعيدن دستگاه حفاری بود؛ در فاصله کمتر از يک ساعت اکيپ حفاری تقريبا همه تجهيزات خود را از دست داد و ساعقه يکی پس از ديگری بر شدت نگرانی می افزود؛ راه دسترسی با وجود اينکه روی سازند گچساران احداث شده است در چندين نقطه غير قابل عبور شد. بالاخره طوفان همانطور که آنی شروع شده بود ناگهان فرونشست. تا مدت ها از هر حفره ای در کوه نمک پل شورآبه تراوش می کرد, انبوهی از نمک و پتاس شسته می شد و هيچ دره و حفره ای از خطر ريزش مصون نبود.
احداث هر نوع راه دسترسی در نمکير نه تنها از نظر اجرايی بسيار سنگين و پر هزينه خواهد بود بلکه شرايط مناسبی را برای انحلال فراهم می کند تا تنها طی چند سال حفراتی در زير آن بوجود بيايد که می تواند به راحتی يک بولدزر را در خود جای دهد؛ بنابراين دسترسی به ذخاير سطحی کوه نمک پل از طريق راه سازی در نمکير غير علمی است. هر نوع تونل بری و يا معدنکاری زير زمينی نيز در نمکير در بالای سطح زهکش (افق 50 متر) همواره با خطر نفوذ آب و لذا سست شدن نمک و ريزش آن مواجه است, اگرچه روش های زيرزمينی اجرايی تر و امن تر به نظر می رسد اما انحلال همواره پايداری نمک را کاهش می دهد و کارگاه, تجهيزات و تاسيسات را تهديد می کند. بنابراين, استخراج سنگ معدن پتاس از نمکير مخاطره آميز و پر هزينه خواهد بود. از طرفی يون کلر همواره وجود دارد و کانی هيدرومولازيت مقدار آن را تشديد می کند, هر جا يون کلر حضور دارد مشکل خورندگی نيز جدی است و مسلح کردن تجهيزات فلزی به آلياژ حاوی تيتان نيز هزينه ها را افزايش می دهد.
آب باران همواره حجم عظيمی از نمک و پتاس را حل کرده و از طريق رودخانه ها به خليج فارس در فاصله 8 کيلومتری جنوب کوه نمک می ريزد (شکل يک). بنابراين با پمپاژ آب رودخانه يا خليج و ايجاد باران مصنوعی روی رخنمون های پتاس در کوه نمک پل حجم عظيمی از پتاس به صورت محلول استخراج خواهد شد. مهندسی زهکش برای هدايت اين محلول ها به داخل استخرهای تبخيری دانش جديدی است که هم اکنون اکيپ اکتشاف پتاس سنگی سازمان زمين شناسی در حال بررسی و مطالعه آن است و يک نقشه توپوگرافی بزرگ مقياس و فراگير ابزار اوليه آن محسوب می شود. مطالعات فرآوری نيز بايستی برای استحصال پتاس از شورآبه برنامه ريزی شود. قيمت هر تن پتاس با معادل بيشتر از 60 درصد اکسيد پتاسيم هم اکنون حدود 230 دلار آمريکا است. لذا پتانسيل اقتصادی ذخيره قطعی کوه نمک پل معادل 50 ميليون دلار آمريکا پيش بينی می شود.
در 3 كيلومتري جنوب باختر تازه كند و درون ميوسن مياني قرار دارد . در گذشته توسط بخش خصوصي استخراج ميشده اما در حال حاضر فاقد فعاليت است . حدود 120 متر ارتفاع دارد . لايه هاي آن خاكستري ، قرمز و سفيد ميباشد.
در 2 كيلومتري جنوب دهكده منور قرار داشته ، رنگ لايه هاي نمكي بصورت قرمز ارغواني و خاكستري با سن ميوسن مياني است . اين معدن سابقاً فعال بوده ولي در حال حاضر بصورت متروكه در آمده است .
نام انگلیسی: Abu-Musa Salt Dome نام فارسی : گنبد نمکی جزیره ابوموسی
گنبد نمکی جزیره ابوموسی در موقعیت جغرافیایی N255307 E550209 در استان هرمزگان واقع است. جزيره ابوموسي نيز جزء گنبدهاي نمكي استان هرمزگان به حساب مي آيد و در فاصله 200 كيلومتري جنوب غرب بندرعباس واقع شده است . وسعت اين گنبد در حدود 24 كيلومتر مربع است . از لحاط چينه شناسي در اين گنبد واحد H1 وجود ندارد . واحد H2 در اين گنبد گسترش يافته است و باعث رخنمون خاك سرخ هايي است كه تشكيل ذخاير مناسبي را از اين ماده معدني داده است . سنگ هاي آهندار ، اليژيست ، مارن هاي قرمز و كرم رنگ ، لايه هاي نازك توف و ژيپس را مي توان از ديگر تشكيل دهنده هاي اين واحد به شمار آورد .
واحد H3 واحد كربناتي-شيلي است كه مورد حجوم ماگماي ريوليتي و پر سيال واقع شده است . نفوذ سيالي پر گاز در داخل طبقات رسوبي موجب متاسوماتيسم سنگ ها شده است . اين سنگ ها طبقه بندي اوليه را به خوبي حفظ كرده اند . واحد 4 در اين گنبد منحصر به توفيت هاي سفيد رنگ آلتره اي است كه در بخش شرقي رخنمون دارد . درون درزه هاي اين سنگ ها ، سنگ هاي آهندار و چرتي به رنگ قرمز كم رنگ تا ارغواني با ضخامتي بين 2 تا 5 سانتي متر تشكيل شده اند . از سنگ هاي ماگمايي ابوموسي مي توان ايگنمبريت هاي شمال شرق و ريوداسيت هاي نفوذي بخش مركز ي گنبد را نام برد كه بزرگنرين ارتفاع جزيره را تشكيل داده اند .
