همانطور که گفتیم، علم کلام اسلامی عهده دار اثبات آموزه های دین اسلام و دفاع از آنهاست. این علم جزو اولین علوم اسلامی است که در میان مسلمانان پیدا شد و با همت بزرگان و دانشمندان برجسته اسلامی گسترش یافت و جامعه علمی تمدن اسلامی را تغذیه کرد. در مقاله گذشته به سیر تاریخی علم کلام اشاره کوتاهی داشتیم و تحولات آن را تا ظهور مکتب کلامی ارجاء پیگیری کردیم.
مکتب ارجاء در برابر افراط گرایی خوارج شکل گرفت. به نظر این عده حساب ایمان از عمل جداست و به همین دلیل، افراد گناهکار نیز در دسته مومنان قرار دارند. این مسئله شاید به خودی خود مسئله خیلی مهمی نباشد ولی همانطور که اشاره کردیم، فرقه های کلامی همواره در کنار تحولات سیاسی و اجتماعی رشد کرده اند.
وقتی اعتقادات مکتب ارجاء را با تحولات اجتماعی آن دوره ـ حکومت بنی امیه ـ می سنجیم، تاکید این مکتب اعتقادی بر اباحه گری را بهتر درک می کنیم. مکتب کلامی مرجئه با قدرت گرفتن بنی امیه و برای توجیه ظلم و جور این گروه حاکم شکل گرفت و زمینه مناسبی برای توجیه اعمال ضد اسلامی خلفای اموی فراهم ساخته بود و راه را برای هرگونه مبارزه با ظلم و ستم میبست.(بیناس، تاریخ جامع ادیان، 749) همانطور که در مقاله پیش اشاره کردیم، می توان با در نظر داشتن تحولات اجتماعی آن دوران و گرایش های اعتقادی همسو با حکومت بنی امیه، به درک بهتری از شرایط تاریخی و اعتقادی ظهور نهضت انقلابی امام حسین (علیه السلام) دست یافت.