وسوسه گاهی مربوط به دل است نه عمل؛ به این میگوییم وسوسه فكری؛ و این وسوهی فكری است. معمولاً از ضعف اراده پیدا میشود. یعنی وقتی انسان اعصابش ضعیف شد، سختی زیاد دید، مصیبت بزرگی به او رسید، از نظر روحی دچار وسوسههای فكری میشود. وسوسه فكری مراتب دارد.
گاهی فقط شكّ و شبهه است كه دربارهاش بحث شد و راه علاجش هم گفته شد. یك وقت این وسوسه فكری بالا میرود ـ پناه بر خدا ـ حتی میرسد به جایی كه به خدا بد میگوید: اصلاً كارهای خدا را ظالمانه میداند! در قرآن آن قدر شكّ میكند كه كمكم میرسد به جایی كه (در دلش) به خدا و پیغمبر و ائمّه و مقدسات فحش میدهد.
این یك قسم از وسوسه فكری است. اقسام دیگری هم دارد. گاهی مربوط به دنیایش و گاهی راجع به كارهایش، گاهی راجع به مردم وسوسه فكری دارد كه «سوء ظن» است.
اما آنچه الآن مورد بحث من میباشد، وسوسههای فكری است. این وسوسه فكری معالجهاش خیلی آسان است و آن این است كه وقتی شكّ آمد جلو، خود را منصرف كند.
مثلاً تا شكّ میكند، شكّش را به حساب نیاورد؛ اهمیت ندهد. با كسی حرف بزند. یا بردارد چیزی بخورد. خودش را منصرف كند. و بدین ترتیب طولی نمیكشد كه این شكّ كمكم از بین میرود.
امام صادق علیه السّلام میفرماید: این خبیث را، یعنی شیطان خنّاس را، عادت ندهید؛ بیاعتنایی بكنید. وقتی بیاعتنایی كردید گُم میشود. دیگر به سراغتان نمیآید. وقتی با او آمدید او هم با شما میآید. این فرمایش امام صادق علیه السّلام ریشهی قرآنی دارد:
«اِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سَلْطانٌ عَلَی الَّذینَ امَنُوا وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ ، اِنَّما سُلْطانُهُ عَلَی الَّذینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذینَ هُمْ بِه مُشْرِكُونَ»[1]
با چند تا تأكیدی كه اهل علم خوب توجه دارند میفرماید كه: شیطان سلطه بر انسان ندارد. اما كدام انسان؟ آن انسانی كه پناهش خدا است. آن انسانی كه رابطهاش با خدایش محكم است. سلطهی شیطان بر انسان در وقتی است كه برود زیر پرچم شیطان. یعنی اگر انسان با شیطان كار داشت شیطان هم با او كار دارد.
اما اگر انسان شیطان را عقب زد، دیگر در انسان تأثیری ندارد. اگر انسان زیر پرچم خدا رفت، شیطان میترسد كه زیر پرچم خدا بیاید. در قرآن وعده داده شده كه شما اگر رابطه با خدا داشته باشید، و ملائكه میآیند و شیاطین را میرانند.
«لَهُ مُعقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِه یَحْفَظُونَهُ مِنْ اَمْرِ اللهِ»[2]
یعنی از الطاف بزرگ خدا این است كه ملائكهای را برای حفظ شما گماشته است. شما را از شرور دنیا حفظ میكند. شما را از شرور اجنّه حفظ میكند. شما را از شرور شیاطین حفظ میكند.
بنابراین اگر رابطهی شما با خدا محكم باشد، اصلاً شیطان سراغ شما نمیتواند بیاید. از این رو اگر شما بیاعتنایی كردید، این شكّ و شبهه از ذهن شما رفع میشود و دیگر سراغ شما نمیآید.
شخصی آمد خدمت پیغمبر اكرم صلّی الله علیه و آله ـو گفت یا رسول الله! نابود شدم؛ هلاك شدم. حضرت فرمود برای این كه شیطان به نزد تو آمد و گفت: ترا چه كسی خلق كرده؟ گفتی خدا. گفت خدا را چه كسی خلق كرده؟ تو در جوابش ماندی.
گفت: بله. حضرت فرمودند وقتی اینجور شكها برای شما پیش میآید بگو: «لا اله الاّ الله» و منصرف كن خود را.
كلمهی «لا الا الاّ الله» و كلمهی «لا حول ولا قوّه الاّ بالله» و خواندن قرآن و روزهی ماه مبارك رمضان و نماز اول وقت برای رفع وسوسه بسیار عالی است.
این اگر اولش باشد؛ و اما اگر حرف شیطان را شنید، هر چه بشنود در دل رسوخ میكند. یعنی شك اول و دوم و... همین طور در دل رسوخ میكند. یك وقت میرسد به آنجایی كه العیاذ بالله خدا را بد بگوید: اصلاً خدا را ظالم میداند.
این همه معالجهاش بیاعتنایی است. ولو اینكه به پیغمبر اكرم صلّی الله علیه و آله بد گفته است، و لو اینكه در دلش آمده كه خدا ظالم است و عادل نیست، اما اهمیت ندهد؛ خود را ناراحت نكند. یك مقدار قرآن بخواند؛ و اگر راجع به پیغمبر و ائمهی طاهرین علیهم السّلام است، صلوات بفرستد، كه اتفاقاً در روایات فراوان میخوانیم برای رفع وسوسه صلوات زیاد بفرستد.
رابطهی با خدا را محكم كند با نماز اول وقت؛ با اهمیت دادن به واجبات. مخصوصاً برای خانم حجاب، و تا آن اندازه كه ضرر به كارش نخورد به مستحبات اهمیت بدهد. نماز شب، خواندن قرآن، راز و نیاز با خدا، خدمت به خلق خدا، خدمت كردن زن به شوهر و برعكس و خدمت كردن به مسلمانها، و مهمتر از همه اجتناب از گناه، هر چه اجتناب از گناهش بیشتر باشد كم كم این وسوسه فكری از بین میرود.
البته حوصله میخواهد. یك ماه، دو ماه، خوب میشود و حداكثر تا چند ماه ریشهی این رذیله كنده میشود. و اینكه بعضی از روان شناسها میگویند وسوسه فكری درمان ندارد. حتماً اشتباه كردهاند. برای اینكه ما زیاد دیدیم افرادی كه وسوسه فكری داشتند، به واسطهی بیاعتناییها، به واسطهی رابطهی با خدا خوب شدند و ریشهاش را سوزاندند، بله، از نظر جسمی باید خوابش را تنظیم كند؛ اعصابش را قوی كند؛ تشنج نداشته باشد؛ ضربه به احساسات او نخورد. همهی اینها برای وسوسه فكری خیلی مؤثر است.
اما وسوسه عملی در افراد فرق میكند. در غیر مقدسها گاهی وسوسه عملی توی لباس است. مثل اینكه این لباس را میپوشد به دلش نمیآید. دوم و سوم و ... بالأخره هر لباسی كه میدوزند به دلش نمیآید.
این یك نوع وسوسه عملی است كه بسیاری از خانمها به این وسوسه دچارند. بعضی از نظر نظافت. یعنی بعضی از زنها و مردها به اندازهای كثیفاند كه شیشههای در اطاق او تاریك شده است. وقتی وارد خانه بشوی میبینی چادرش یك جا افتاده، شلوارش جای دیگر، و لباس شوهرش طرف دیگر افتاده و یك كثیف شلختهی به تمام معنی است.
یك عدهی دیگر آن طرفی میافتند. یعنی شیشه، پاكِ پاك است. اما همواره به شیشه ور میرود. هر روز باید جارو كند. هر روز باید نظافت كند؛ و بالأخره یك وسواسگری در نظافت دارد. گاهی در متجدّدین، در روشنفكرها، وسوسه در میكروب است. یعنی اگر دستش را به لباسش بگذارد، فوراً با الكل میشوید!
آقای دكتر صد تا نسخه میدهد و صد بار مریض میبیند و صد بار دستش را میشوید؛ و حتی كار به آنجایی میرسد كه نون را با كارد میبرد! اما راجع به مقدسها: بعضی از مسلمانها آن قدر بیتوجهند كه آب را از بول تمیز نمیدهند؛ خون را با مركور كرم فرق نمیگذارد؛ و هیچ طهارت و نجاست سرش نمیشود. اما بعضیها كارشان به جایی میرسد كه دستش خونی شده، آنقدر میمالد تا زخم میكند؛ و بارها و بارها زیرِ آب میكند.
حتی آقایی به من میگفت از اول اذان صبح تا آخر صبح نتوانستم غسل كنم و نماز صبح از بین رفت! خجالت كشیدم رفتم به حمام دیگر تا قبل از ظهر كه هفت ساعت گذشت تا یك غسل كردم! و این در دنیا و آخرت برای او غیر از بیچارگی چیزی ندارد.
این چنین فردی اول باید بداند كه به فرمودهی امام صادق علیه السّلام دیوانه است؛ و دوم باید بداند كه این كار گناه است و گناهش هم بزرگ است؛ و سوم باید بداند كه خنّاس او را وادار به این كار میكند؛ و شیطان قرین او شده است.
حالا چه بكند تا رفع شود؟ اگر به شكّ اعتنا بكند روز به روز بدتر میشود. و اما اگر بیاعتنایی كند، مثلاً اگر دست نجس را زیر آب شیر گرفت، باید حرف مرجع تقلید را گوش بدهد كه میگوید پاك است نه حرف شیطان پلید را.
یا اگر میخواهد وضو بگیرد، یك مشت آب به صورت بزند، با یك مشت آب دست راست را بشوید و یك مشت آب بریزد به دست چپ، و فوراً دست را بكشد روی سر و روی دو تا پا. در مدت نیم دقیقه یك وضو بگیرد. اگر كسی گفت: نشد، توجه كند كه خودش نیست، شیطان است. آن شیطان میگوید «نشد» ولی تو بگو «شد» و بگو مرجع تقلیدم میگوید «شد».
مرحوم آیت الله العظمی مرعشی ـ كه درجاتش عالی است، خدا عالیتر كند ـ ایشان یك خصوصیتی داشتند كه بسیاری از لوازم اولیه پیش ایشان بود. از جمله یك قمقمه آب. موقع غروب در جلسه بودند، موقع نماز بود كه باید بروند در حرم مطهر نماز بخوانند، همانجا قمقمهی آب را بر میداشتند یك مشت آب به صورت، یك مشت به دست راست و بعد دست چپ، مسح سر و مسح پاها، زود تمام میكردند.
مؤسس حوزه علمیه قم، مرحوم حاج شیخ عبى الكریم حایری كه خداوند درجاتش را عالیتر كند میآمدند مدرسهی فیضیه، سر حوض یك مشت آب به صورت یك مشت به دست راست، یك مشت آب به دست چپ و بعد مسح سر و پا. و خودم حضرت امام قدّس سرّه را دیدم كه همین جور وضو میگرفتند.
پی نوشت :
[1] . سوره نحل، آیات 99 و 100.
[2] . سوره رعد، آیه 11.
