چکيده
مسأله ي امکان غيبت امام عصر(عج) و پيشگويي اين غيبت توسط ديگر حجج الهي از جمله شبهاتي است که درعصر حاضر، از جانب مخالفان مطرح شده است. آنان با زير سؤال بردن صحت اسناد روايات غيبت، برطبق مباني شيعيان ، مسأله ي غيبت امام دوازدهم را ساخته ي انديشه ي عالمان شيعي ومحدثاني چون نعماني وشيخ مفيد مي دانند.
براي پاسخ گويي به اين گونه شبهات، روايات معصومان مورد پژوهش قرار گرفت، وروشن شد که صدور روايات صحيح درمسأله ي غيبت از سده ي اول تا سوم به گونه هاي مختلف نشانگر پيشگويي هاي معصومان است.البته درقرن اول، روايات معدودي به صورت اجمالي براي افراد ويژه اي بيان شده که نشان از اسرار بودن آن دارد، ولي درقرن دوم گسترش يافته که نشانگر شيوع اين روايات است.
با بررسي اسناد روايات غيبت، مي توان، به ضرس قاطع، به پيشگويي غيبت، سال ها پيش از وقوع آن اطمينان داشت وروايت صحيح آن را براي قائم آل محمد (ص) اثبات کرده اند.
کليد واژه ها : امام مهدي (عج) قائم، غيبت، غيبت امام عصر، شبهات غيبت، مهدويت، غيبت نگاري.
درآمد
انديشه هاي کلامي شيعه، ريشه دربنيادهاي استوار اسلامي دارد. بن مايه ها وريشه هاي ابعاد مختلف اين انديشه درميراث کهن وآموزه هاي قرآن وسنت قابل بازيابي، تحليل، استوارسازي وگزارش است.
روشن است که درميراث کلامي شيعه بحث هاي غيبت، رجعت، علم غيبت، ولايت (تکويني و تشريعي) وعصمت از اهمّيت خاصي برخوردارند واز ديرباز، زمينه ساز گفتگوهاي بسياري شده اند وبحث هاي بسياري را دامن زده اند.
اين مباحث- که از اختصاصات انديشه شيعي شناخته شده است - همواره از جانب مخالفان مورد هجمه ونقد قرار گرفته است.تنازعات فکري ياد شده ، گاه بينِ مذهبي وگاه، درون مذهبي بوده است.
انديشوران شيعه نيز همواره برخود واجب مي دانستند که ضمن ترويج ودفاع از انديشه استوار شيعي، نقدها وشبهات وارده را پاسخ گويند.
شبهه افکني درمحدوه ي انديشه اختصاصي شيعه در تمام دوران ها به شيوه هاي گوناگون وجود داشته است. درعصر حاضر نيز چون گذشته اين روند، با سرعتي بيشتر، ادامه يافته است.تحولات سياسي - فرهنگي نيز درکشورهاي شيعي برشبهه افکني هاي گسترده مخالفان دامن زده است.
درميان مباحث ياد شده، مسائل مربوط به مهدويت از اهمّيت ويژه اي برخوردار است وهر روزه هجمه هاي سفسطه گرايانه اي به مباحث ولادت، طول عمر وبويژه غيبت امام عصر (عج) درقالب هاي گوناگون از جانب مخالفان رخ مي نماياند.
سامان يافتن کتاب هاي متعدد درتبيين مسأله ي غيبت، از ديرباز تا کنون، درجهت پاسخگويي به شبهات مطرح دراين موضوع بوده است؛ به گونه اي که هر کتاب غيبت به دنبال رفع يکي از شبهات در زمينه ي غيبت امام عصر بوده است. از اين رو، غيبت نگاري، در يک گستره ي زماني، سال ها پيش از رخداد غيبت توسط نويسندگان و محدثان شيعي آغاز وتا به امروز ادامه داشته است.(1)
اين پژوهش برآن است تا به بحث «غيبت»، چگونگي وابعاد آن در ميراث کهن بپردازد.وبا بررسي روايات ريشه ها وبن مايه هاي غيبت را نخست گزارش وسپس ارزيابي وتحليل کند.وبدين سان، به پرسش زير پاسخ خواهد گفت:
انديشه ي غيبت از چه زماني در سنت راه يافته است؟ به عبارت ديگر، آيا اين انديشه در سنت، ديرينه اي بس کهن دارد ويا در سده سوم در تفکر شيعي راه يافته است؟
سؤال ياد شده ، برگرفته از شبهات جديد برخي از عالمان اهل سنت، ودگرانديشان عصر حاضر است. آنان براين باورند که غيبت، ساخته وپرداخته ي عالمان شيعي در سده ي سوم هجري است؛ چه اين که با شهادت امام حسن عسکري علیه السلام، عالمان شيعي دريافتند که جامعه ي شيعي با بحرانِ امامت روبه روگرديده است. ازاين رو، براي برون رفت از اين بحران، مسأله ي غيبت را بنيان نهادند. اين شبهات ونظاير آن، در صورتي صحيح خواهدبود که هيچ خبر واثري درکلامِ معصومان وجود نداشته باشد. طبق اين شبهات، بايد تمام آثاري که به مسأله ي غيبت پرداخته اند، پس از سده سوم نگارش يافته باشد.
به صورت تفصيلي بخشي از شبهات در آثار مخالفان، (2) درچند ساله ي اخير، اين چنين است:
1. روايات غيبت، طبق مباني شيعيان، از جهت سندي صحيح نيست؛
2. مسأله ي ولادت وغيبت امام دوازدهم ساخته وپرداخته ي عالمان شيعي بوده وريشه اي در روايات ندارد؛
3. روايات مربوط به غيبت همگي ساختگي است؛ چه اين که بيشتر راويان اخبار (علل واسباب غيبت) از غلات، مجهولان ويا از دروغگويان هستند؛
4. اعتقاد به دو غيبت ساخته ي نعماني بوده و او نخستين عالمي است که اين ايده را مطرح وشرح کرده است؛
5. اعتقاد به غيبت ، تنها يک باور شايع ومتداول شيعي بوده وروايتي دراين زمينه وجود نداشته است؛
6. بيان روايات مربوط به غيبت، پيش از امام دوازدهم ، در دوره ي شيخ مفيد تدوين شده است.
ما برآنيم که موضوع غيبت، آغازين بازتابش در روايات نبوي(ص) وپس از آن، دراحاديث معصومان علیه السلام بوده است.البته جزئيات اين فرضيه (اعم از شدت وضعف، کثرت وقلّت هاي اين روايات ) قابل بررسي است واين پژوهش عهده دار آن است. براي اين منظور، تمامي روايات مربوط به غيبت،گرد آوري ومطالعه شده است.
مسأله ي امکان غيبت امام عصر(عج) و پيشگويي اين غيبت توسط ديگر حجج الهي از جمله شبهاتي است که درعصر حاضر، از جانب مخالفان مطرح شده است. آنان با زير سؤال بردن صحت اسناد روايات غيبت، برطبق مباني شيعيان ، مسأله ي غيبت امام دوازدهم را ساخته ي انديشه ي عالمان شيعي ومحدثاني چون نعماني وشيخ مفيد مي دانند.
براي پاسخ گويي به اين گونه شبهات، روايات معصومان مورد پژوهش قرار گرفت، وروشن شد که صدور روايات صحيح درمسأله ي غيبت از سده ي اول تا سوم به گونه هاي مختلف نشانگر پيشگويي هاي معصومان است.البته درقرن اول، روايات معدودي به صورت اجمالي براي افراد ويژه اي بيان شده که نشان از اسرار بودن آن دارد، ولي درقرن دوم گسترش يافته که نشانگر شيوع اين روايات است.
با بررسي اسناد روايات غيبت، مي توان، به ضرس قاطع، به پيشگويي غيبت، سال ها پيش از وقوع آن اطمينان داشت وروايت صحيح آن را براي قائم آل محمد (ص) اثبات کرده اند.
کليد واژه ها : امام مهدي (عج) قائم، غيبت، غيبت امام عصر، شبهات غيبت، مهدويت، غيبت نگاري.
درآمد
انديشه هاي کلامي شيعه، ريشه دربنيادهاي استوار اسلامي دارد. بن مايه ها وريشه هاي ابعاد مختلف اين انديشه درميراث کهن وآموزه هاي قرآن وسنت قابل بازيابي، تحليل، استوارسازي وگزارش است.
روشن است که درميراث کلامي شيعه بحث هاي غيبت، رجعت، علم غيبت، ولايت (تکويني و تشريعي) وعصمت از اهمّيت خاصي برخوردارند واز ديرباز، زمينه ساز گفتگوهاي بسياري شده اند وبحث هاي بسياري را دامن زده اند.
اين مباحث- که از اختصاصات انديشه شيعي شناخته شده است - همواره از جانب مخالفان مورد هجمه ونقد قرار گرفته است.تنازعات فکري ياد شده ، گاه بينِ مذهبي وگاه، درون مذهبي بوده است.
انديشوران شيعه نيز همواره برخود واجب مي دانستند که ضمن ترويج ودفاع از انديشه استوار شيعي، نقدها وشبهات وارده را پاسخ گويند.
شبهه افکني درمحدوه ي انديشه اختصاصي شيعه در تمام دوران ها به شيوه هاي گوناگون وجود داشته است. درعصر حاضر نيز چون گذشته اين روند، با سرعتي بيشتر، ادامه يافته است.تحولات سياسي - فرهنگي نيز درکشورهاي شيعي برشبهه افکني هاي گسترده مخالفان دامن زده است.
درميان مباحث ياد شده، مسائل مربوط به مهدويت از اهمّيت ويژه اي برخوردار است وهر روزه هجمه هاي سفسطه گرايانه اي به مباحث ولادت، طول عمر وبويژه غيبت امام عصر (عج) درقالب هاي گوناگون از جانب مخالفان رخ مي نماياند.
سامان يافتن کتاب هاي متعدد درتبيين مسأله ي غيبت، از ديرباز تا کنون، درجهت پاسخگويي به شبهات مطرح دراين موضوع بوده است؛ به گونه اي که هر کتاب غيبت به دنبال رفع يکي از شبهات در زمينه ي غيبت امام عصر بوده است. از اين رو، غيبت نگاري، در يک گستره ي زماني، سال ها پيش از رخداد غيبت توسط نويسندگان و محدثان شيعي آغاز وتا به امروز ادامه داشته است.(1)
اين پژوهش برآن است تا به بحث «غيبت»، چگونگي وابعاد آن در ميراث کهن بپردازد.وبا بررسي روايات ريشه ها وبن مايه هاي غيبت را نخست گزارش وسپس ارزيابي وتحليل کند.وبدين سان، به پرسش زير پاسخ خواهد گفت:
انديشه ي غيبت از چه زماني در سنت راه يافته است؟ به عبارت ديگر، آيا اين انديشه در سنت، ديرينه اي بس کهن دارد ويا در سده سوم در تفکر شيعي راه يافته است؟
سؤال ياد شده ، برگرفته از شبهات جديد برخي از عالمان اهل سنت، ودگرانديشان عصر حاضر است. آنان براين باورند که غيبت، ساخته وپرداخته ي عالمان شيعي در سده ي سوم هجري است؛ چه اين که با شهادت امام حسن عسکري علیه السلام، عالمان شيعي دريافتند که جامعه ي شيعي با بحرانِ امامت روبه روگرديده است. ازاين رو، براي برون رفت از اين بحران، مسأله ي غيبت را بنيان نهادند. اين شبهات ونظاير آن، در صورتي صحيح خواهدبود که هيچ خبر واثري درکلامِ معصومان وجود نداشته باشد. طبق اين شبهات، بايد تمام آثاري که به مسأله ي غيبت پرداخته اند، پس از سده سوم نگارش يافته باشد.
به صورت تفصيلي بخشي از شبهات در آثار مخالفان، (2) درچند ساله ي اخير، اين چنين است:
1. روايات غيبت، طبق مباني شيعيان، از جهت سندي صحيح نيست؛
2. مسأله ي ولادت وغيبت امام دوازدهم ساخته وپرداخته ي عالمان شيعي بوده وريشه اي در روايات ندارد؛
3. روايات مربوط به غيبت همگي ساختگي است؛ چه اين که بيشتر راويان اخبار (علل واسباب غيبت) از غلات، مجهولان ويا از دروغگويان هستند؛
4. اعتقاد به دو غيبت ساخته ي نعماني بوده و او نخستين عالمي است که اين ايده را مطرح وشرح کرده است؛
5. اعتقاد به غيبت ، تنها يک باور شايع ومتداول شيعي بوده وروايتي دراين زمينه وجود نداشته است؛
6. بيان روايات مربوط به غيبت، پيش از امام دوازدهم ، در دوره ي شيخ مفيد تدوين شده است.
ما برآنيم که موضوع غيبت، آغازين بازتابش در روايات نبوي(ص) وپس از آن، دراحاديث معصومان علیه السلام بوده است.البته جزئيات اين فرضيه (اعم از شدت وضعف، کثرت وقلّت هاي اين روايات ) قابل بررسي است واين پژوهش عهده دار آن است. براي اين منظور، تمامي روايات مربوط به غيبت،گرد آوري ومطالعه شده است.
آخرین ویرایش توسط مدیر: