اين بازار از جمله نقاط دیدنی و قدیمی شهر یزد به شمار میآید و در مرکز این شهر در خیابان قیام واقع است.
ساخت این بازار به زمان ناصرالدینشاه قاجار برمیگردد. مجموعه زیبا و قدیمی بازار خان و حسینیه و آب انبار و حمام جنب آن معرف معماری گذشته این دیار است.
ساختار متفاوت و عرض متباین این بازار، حکایت از ساخت تدریجیاش دارد. بازار خان 258متر طول دارد و ارتفاع آن بین 4 تا 6 متر متغیّر است.
در بخش شمالی- جنوبی بازار 53 مغازه و در بخش شرقی- غربی آن 100 مغازه وجود دارد.
مجموعه بازار خان در سال 1382 با شماره ۸۵۴۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
شهرستان خوي به سبب قرار گرفتن بر سر جادّه هاي معروف بازرگاني مانند: جادّه ابريشم، مكّه يولي، راه طرابوزان به جلفا و… و همچنين به سبب مركزيّت اقتصادي از قديم داراي كاروانسراهاي متعدّد، جهت تخليه كالا و استراحت بازرگانان، و بازاري وسيع و گسترده جهت داد وستد كالاي مختلف را دارا بوده است. در گذشته خوي داراي مركز اقتصادي و بازاري بزرگ بوده، ولي در دوره هاي مختلف تاريخي به علّت وجود سوانح طبيعي و انساني، كه شهر كهن رو به نابودي گذاشته، به تدريج شهري نو و جديد دركنار آن به وجود آمده و بازار قديمي فعلي شهر خوي مربوط است به آباداني دوره هاي اخير، كه از اواخر قرن دوازده هجري شروع شده است. بازار قديمي خوي كه در ضلع جنوب شرقي چهار راه مركزي و به راستاي خيابان هاي طالقاني و انقلاب قرار گرفته، بازمانده گسترده مي باشد. طبق قرائن مشهور از جمله دروازه سنگي، تنها دروازه باز مانده كهن و بقاياي آثار حصار دور شهر(بدن) و خندق پشت آن كه تا اين اواخر وجود داشت، از زمان هاي پيشين اين مجموعه در ضلع شرقي شهر و متّّصل به ديوار دروازه ورودي شهر بوده است، كه در مابين خيابان هاي طالقاني و انقلاب وكوچه دبّاغخانه و قپان واقع شده است، وشكلي مستطيلي دارد و به سبب نوسازي و گسترش شهر خوي در چند دهه اخير و عدم توجّه به آثار پر ارزش و ذيقيمت باستاني شهرمان كه يادگاري از عظمت و شكوه گذشته است، دخل و تصرّف فراواني در آن به عمل آمده ولي آن مقدار از بافت قديمي بازار كه باقيمانده، بسيار با ارزش و جالب توجّه مي باشد. راسته بازارهاي سر پوشيده، چهار سوهاي خوش تركيب و سراهاي نسبتا" بزرگ و جالب، فرم خوبي به آن داده است.وبه سبب شاهد و گواه بودن از اوج و عظمت ديرينه خوي، شايسته توجّه بيشتري است. اين مجموعه از چند راسته بازار سر پوشيده، سراها، چهار سوهاي خوش تركيب و گذرهاي قديمي كه بقاياي بافت بزرگتري است مي باشد، با توصيف اينكه مقادير زيادي از راسته بازارها و كاروانسراها و ساير واحد هاي مربوط، بعد ها به آن الحاق و از حالت اوليّه خارج شده، ولي همين مقادير از بازار، باقيمانده بسيار با ارزش و داراي اتّصال منظّم و در مجموع از نظر معماري متناسب و هماهنگ مي باشد.با توجّه به ويژگي هاي معماري، اقليمي بازار خوي، مانند بازارهاي اصفهان، كرمان، اراك، فاقد تزئينات خاصّ گچ بري و كاشي كاري و كتيبه مي باشد، تنها در بعضي قسمت ها، مخصوصا" در چهار سوهاي آن نظم و دقّت قابل توجّهي در كاربرد و رگه چيني آجر، به كار رفته است.در گذشته سنگفرش زيبايي كف بازار را پوشانده بود، لوله كشي آب مشروب نيز درست از وسط بازار مي گذشت و قسمت شمالي و جنوبي شهر را بهم وصل مي كرد. و فاضلاب شهري كه در بازار و كوچه هاي اطرافش وجود دارد، قديمي ترين فاضلاب در سطح ايران مي باشد.شهرستان خوي، طبق شواهد و قرائن متعدّد از شهرهاي قديمي آذربايجان مي باشد، چنانكه ذكر گرديد، ابن حوقل در سال 346 ﻫ .ق، از حصار آجري خوي نام مي برد، ولي در اثر حوادث و سوانح طبيعي و انساني ساليان متمادي، صدمات زيادي به آن خورده و در حال حاضر بازار موجود خوي از زمان زنديّه به بعد مخصوصا" بيشتر قسمت هاي آن به دستور عبّاس ميرزا نائب السّلطنه، ساخته شده است. كه مجموعه اي بسيار زيبا و ديدني است، استيوارت، از خوي به نام شهر مردمان نجيب و دارنده زيباترين بازارها نام برده و در وصف بازارهاي خوي چنين مي نويسد : (( بازار خوي، بعد از بازار شيراز، زيباترين بازارهاي ايران است كه بناي آن از آجر ساخته شده، با گنبد هايي كه بر سر آن ها روزنه هايي براي آفتاب گيري زده اند.))[1] و در چند صفحه بعد در مقايسه با بازار هاي تهران مي گويد: ((بازارهاي تهران با بازارهاي خوي قابل مقايسه نيستند.))اين مجموعه، در حال حاضر از چند راسته بازار سر پوشيده و سراها و ميدان هاي قديمي كه بازمانده بافت بزرگتري مي باشد، تشكيل شده و بعد ها مقدار زيادي راسته بازار و كاروانسراها وساير واحدي هاي مربوط، نوسازي و از حالت اوليّه خارج شده، ولي همين مقدار از بازار كه مجموع متناسب و هماهنگ مي باشد، از آثار با ارزش ميراث فرهنگي استان است.مصالحي كه در ساختمان بازار به كار رفته عبارت اند از: ملاط گچ و خاك و آجر، تمام كار توأم با سادگي بوده و در بعضي قسمت از بنا، نماي سنگي، مخصوصا" در چهار سوها وجوددارد، در قسمت پي نيز از سنگ استفاده شده و فاقد تزئينات جالب توجّهي، چه از نظر آجر چيني و يا گچ بري و نقّاشي مي باشد.از قسمت هاي قابل توجّه اين مجموعه اين است كه، هر كدام از راسته ها، مربوط به شغل معيني بوده و به نام همان شغل، مانند: مسگر بازار، بوركچي بازار، زرگر بازار، خرازي بازار، فرشچي بازار و… و يا به نام اشخاص خيّر كه در عمران و آبادي بازار، نقش مؤثّر داشته اند، مانند: امير، جواد، حاجي بابا و… و معروف بوده است كه هم اكنون نيز نام هاي قديمي را دارند.در اين مجموعه، مراكزي نيز جهت رفع نيازها و احتياجات مردم و بازاريان موجود است، مانند: كاروانسراها ؛ مثل كاروانسراي خان، ميرزا هاشم، قوشا كاروانسرا و … حمّام هايي نيز در اين مجموعه قرار گرفته است، مانند: ائل حامامي در قسمت شرق و چسبيده به ميدان قپان (خشكبار) و محمّد بيگ، در اوّل بازار، از طرف خيابان انقلاب و در جوار مسجد ملاّ حسن، كه از حمّام هاي زيبا و سنّتي خوي هست، با تزئينات و گچ بري هاي زيبايي كه همانندش را مي توان در شيراز، مانند گرمابه وكيل دانست. و از اصول معماري قابل توجّه و مورد مطالعه اين مجموعه، يكي هم اگوي بازار ( فاضلاب بازار) مي باشد، كه با اصول فنّي و مهندسي صحيح و پيشرفته انجام گرفته است.
در سطح شهر رشت مهمترین كانون فعالیتهای تجاری، بازار مركزی آن است. بازار بزرگ شهر رشت در بافت قدیمی و مرکزی شهر قرار دارد و کانون کلیه فعالیتهای بازرگانی استان گیلان محسوب می شود. روزانه هزاران نفر از ساکنین شهرها و روستاهای مجاور رشت، برای داد و ستد در این بازار حضور می یابند. در این بازار علاوه بر محصولات متنوع كشاورزی کلیه مایحتاج ضروری زندگی روزمره را میتوان یافت. معماری كاروانسراها و طاقی های موجود در بازار نیز به نوبه خود یكی از جاذبه های این بازار است که شیفتگان وعلاقمندان خاص خود را دارد.سبك چیدن بسیار زیبا و دیدنی محصولات متنوع كشاورزی در این بازار خود یكی از جاذبه های مهم توریستی شهر رشت محسوب میشود. در گوشه کنار بازار رشت میتوان جلوه های گوناگونی از زیبایی های فرهنگ فولکلور این استان را یافت که به نوبه خود بسیار زیبا و جذاب است. این بازار از بخشهای گوناگونی (شامل كاروانسراها و طاقی ها و...) تشکیل شده که به اختصار به بخشی از آن در اینجا اشاره می شود. کاروانسراها و طاقی ها در بافت 24 هکتاری بازار رشت، 14 کاروانسرا وجود دارد که توسط راسته های مختلف به هم مرتبط هستند. این کاروانسراها در دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی به عنوان کانون های بازرگانی ساخته شدند. تعدادی از آنها عبارتند از: طاقی های بزرگ و کوچک، سعادت و کاروان سراهای محتشم، چینی چیان، ملک و .... طاقی بزرگ : اين کاروانسرا در سال ۱۳۲۱ هجری قمری در ضلع جنوبی کاروانسرای طاقی کوچک و راسته دوم زرگرها و ضلع غربی سرای قيصريه فخر ، در ضلع جنوبی راسته ميدان کوچک و ضلع شرقی راسته پلاستيک فروشها ساخته شده است و محل استقرار بخشی از کسبه بازار رشت محسوب می شود. طاقی کوچک : اين کاروانسرا و ۱۳ کاروانسرای ديگر در بافت ۲۴ هکتاری بازار رشت که توسط راسته های مختلف به هم مرتبط هستند و در دوره قاجاريه و اوايل پهلوی ساخته شده است . اين کاروانسرا در ضلع شمالی بازار رشت جنب مسجد حاج مجتهد قرار گرفته و از طريق دالان جنوبی و شرقی به کاروانسرای طاقی بزرگ و راسته گونی فروشان و کاروانسرای ملک مرتبط است و همچنين از طريق دالان شمالی به مسجد حاج مجتهد خيابان شريعتی راه دارد. طاقی سعادت در محدوده میدان بزرگ واقع شده و در بافت بازار درون شهری نقش مهمی دارد. قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد که در گذشته یکی از قطب های تجاری مهم محسوب می شد. کاروانسرای محتشم : همانند ديگر کاروانسراها در بافت ۲۴ هکتاری بازار رشت در سال ۱۳۰۰ هجری خورشيدی ساخته شده و در ضلع شمال غربی آن کاروانسرای گلشن و ضلع غربی آن بازارچه عطاران قرار گرفته است. کاروانسرای چينی چيان : اين کاروانسرا در قسمت شمال غرب بازار نزديک چهار سوق گرفته است و در قسمت شرق با سرای حاجی حسن خان و از قسمت غرب بعد از راسته حلبی سازها با سرای سعادت همسايه است و در جنوب آن راسته ميوه فروشها قرار دارد . اين بنا در سال ۱۳۰۸ هجری خورشيدی توسط برادران چينی چيان ساخته شده است. کاروانسرای ملک : کاروانسرای ملک دارای بافت بازار درون شهری است که در دوران قاجاريه ساخته شده و برای صادرات برنج به روسیه و ابريشم به کاشان و يزد مورد استفاده قرار می گرفته است. در دهه اول محرم نيز مجالس عزاداری در اين سرا برپا می شد و دسته های عزاداری در روزهای تاسوعا و عاشورا به عزاداری می پرداختند
اين بازار در ضلع شرقی خیابان امام رضا (ع) حد فاصل میدان بیت المقدس و۱۷ شهریور شهر مشهد مقدس واقع شده است. همزمان با تخریب اطراف حرم مطهر و بخشی از بازار بزرگ مشهد که در سال ۱۳۵۴ انجام گرفت، این بازار برای جایگزین نمودن کسبه با طرح و نقشهای ملهم از اجزا و عناصر معماری اسلامی بنیان گردید.ابتدای این بازار از فلکه بیتالمقدس آغاز شده و به میدان ۱۷ شهریور منتهی میشود.بازار رضا در 2 طبقه همکف و فوقانی با طول ۹۶۰ متر و عرض ۳۳ متر با ۱۷۱۱ واحد تجاری ایجاد شده و شامل تاسیسات، انتظامات، آبخوری، اطلاعات، نمازخانه و سرویسهای بهداشتی میباشد.در طبقه دوم آن کارگاههای کوچک صنایع دستی، طلاکاری، فیروزه تراشی و گلدوزی ایجاد شده است. همچنین 6 سیستم پله برقی در فضای داخلی آن برای سهولت دسترسی به طبقه فوقانی تعبیه شده است.هر بازار با وجود ۷ هشتی در 2 طبقه همکف شامل ۱۰۰ باب مغازه و طبقه اول دارای ۱۲۰ مغازه است.این مرکز خرید دارای انواع سوغاتیهای مشهد و مایحتاج زائرین از قبیل انگشتر فیروزه، انواع عقیق، عطریات، زعفران، نبات، مهر و سجاده، تسبیح، پوشاک و شیرینیجات میباشد که به دلیل نزدیکی به مجموعه حرم مطهر رضوی مورد اقبال و توجه گردشگران قرار دارد.
بازار زنجان که یکی از مهم ترین و زیباترین مجموعه های تجاری سراسر استان رنجان است، در قلب بافت قدیمي و مشرف به دروازه قلتوق(دروازه جنوبی شهر زنجان)قرار دارد. ساخت بنای اصلی بازار زنجان در سال 1205 هجری قمری(دوره آقا محمد خان قاجار)آغاز شد و در سال 1213 ه.ق(دوره فتحعلی شاه قاجار)به پایان رسید. به مرور زمان کاروانسراها،گرمابه ها،مسجدها و راسته ها در اطراف این بازار شکل گرفتند و آنرا در اواخر دوره قاجاریه و مقارن با حکومت محمد علی شاه قاجار به مجموعه کاملی تبدیل کردند. این مجموعه در زمینی به مساحت 15 هکتار ساخته شده که 5 هکتار آن به فعالیت های اقتصادی،7 هکتار آن به سکونت،یک هکتار آن به اماکن عام المنفعه و 2 هکتار دیگر به شبکه ارتباطی اختصاص یافته است.
مجموعه بازار از گذشته های دور ،محل مناسبی برای برخورد آرا و افکار اجتماعی بوده و همواره نقش ممتاز و برجسته ای در حفظ آداب و سنن ملی و مذهبی داشته است.
این بازار به طور کلی از 2 قسمت بازار بالا و بازار پایین تشکیل شده است .در قسمت پایین بازار علاوه بر دادو ستد رایج طبیعی،از طریق دو کاروانسرا،تولیدات محلی و محصولات روستاها و قصبه های اطراف زنجان به فروش می رسد که البته امروزه این بازار به انبار کالاهای وارداتی تبدیل شده است. سرای ملک و سرای گلشن از جمله سراهای موجود در این بازار هستند که در سال 1345 ه.ق بازسازی و مرمت شده اند. 2 مسجد مهم آقا شیخ فیاض و میرزایی نیز در این قسمت بازار قرار دارند. تنوع تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی و وابسته در قسمت بالای بازار بیشتر است،از این رو این قسمت مهمترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر به شمار می آید. این بازار به 8 راسته زرگرها،بزازها،کفاش ها،سراج ها،کلاه دوزها،صندوق سازها،رنگرزها،میوه فروشها و جگر پزها تقسیم شده که این تقسیم بندی از نظر حفظ حقوق صنفی و کنترل قیمت کالاهای عرضه شده دارای اهمیت است. این نکته نمایانگر افکار بلند طراحان و بانیان این بازار است. 5 مسجد چهل ستون، آقا سید فتح الله، جامع،حجت الاسلام و ملار در این قسمت بازار واقع شده اند. کاروانسراهای حاج علی قلی و سرای حاجی کربلایی(که حدود سال 1300 ه.ق تکمیل شده اند)کاروانسراهای موجود در بازار بالا هستند. مجموعه بازار زنجان 56 راه ورودی اصلی و فرعی به شبکه ارتباطی کل شهر دارد و با دارا بودن 940 باب مغازه جایگاه فعالیت 10 نوع شغل است. بازار زنجان نه تنها از لحاظ تجاری بلکه از نظر معماری نیز دارای اهمیت زیادی بوده و کاملا از سبک معماری دوره قاجاریه پیروی کرده است. این مجموعه باتوجه به ویژگی های معماری و هنری آن ، پیوسته به عنوان کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی مورد توجه بازدید کنندگان شهر زنجان قرار گرفته است. این بازار به علت ارزش های فرهنگی و قدمت تاریخی آن ،با شماره 44/1 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است
از جنوب خیابان امام خمینی سمنان؛ شروع شده و در دو کیلومتری؛ اندکی به شمال متمایل میشود و در شمال خیابان امام خمینی و متصل به آن تا گورستان قدیمی علم دار ادامه مییابد. بعد از ساخت این خیابان، بازار به دو قسمت تقسیم شده است. بازار در قرن هشتم به همت شیخ علاءالدوله سمنانی عارف مشهور ایران هم زمان با بنای شبستان شیخ علاءالدوله ساخته شد، مرکز خرید و فروش کالا و مایحتاج مردم بود. بازار یاد شده در دوره قاجاریه تعمیر و مرمت شد ولی به مرور زمان اهمیت خود را از دست داد.بازار شیخ علاءالدوله را به این علت که در مسیر انتقال اموات برای دفن در گورستان علم دار بود، بازار مردهها نیز مینامند. در سال های اخیر، با تعمیر و مرمت مسجد جامع، قسمتی از این بازار نیز با تلاش سازمان ملی حفاظت آثار باستانی بازسازی شد. علاوه بر این، بازارهای دیگری نیز در سطح استان وجود دارند که مهم ترین آن ها؛ بازار آرادان در روستای آرادان، بازار گرمسار در شهرستان گرمسار و بازار جلوخان سمنان هستند که هم زمان با دوره قاجاریه ساخته شدهاند
بازار قزوین از آثار دوره صفوی است و معماری جالب توجه و دیدنیدارد. هسته این بازار به قبل از صفویه مربوط است ولی در دوره صفویه وسعت یافته است هر راستهای از بازار بهصنفی خاص اختصاص دارد و در گذر هر یک از این راستهها مسجد، حمام، سرا و تیمچه احداث شده است.
قیصریه قزوین چهار در دارد. درِ شمالی به تیمچه سرباز، درِ جنوبی به تیمچه سرپوشیده، درِ شرقی به سرایوزیر و درِ غربی به چهار سوق کوچکی متصل میشود. بازارچه سعد السلطنه نیز از آثار قدیمی بازار قزوین استکه هشتی بسیار زیبایی دارد. اهم قسمتهای بازار قزوین عبارتند از:
تیمچه سرباز: بنای دو طبقه تیمچه سرباز در شمال قیصریه قرار دارد. در ورودی این تیمچه دارای قوس کلیلاست. لچکیهای طاقنمای حجرههای آن با کاشیهای زرد و صورتی صحنههای شکار، گل و بوته و پرندگان رانشان میدهد. درها نیز اُرسیهای چوبی بسیار زیبایی دارند.
تیمچه سرپوشیده: این تیمچه در جنوب قیصریه قرار گرفته و سقفی پوشیده دارد. این تیمچه نیز در دو طبقهساخته شده و حجرههائی در اطراف دارد.
تیمچه حاج سید کاظم: این تیمچه در میان بازار، روبروی راسته سراجها واقع شده و هم اکنون مرکز چرم فروشیبازار قزوین است.
تیمچه رضوی: این تیمچه توسط حاج سید ابوالقاسم رضوی اصفهانی ساخته شده و اینک در دست بازماندگاناوست و به چوب فروشی تبدیل شده است.
تیمچه درویش مهدی: این تیمچه در میان چهار سوق بزرگ و در برابر درِ جنوبی سرای ضرابخانه واقع شده کهقبلاً جایگاه شاهین سازها بود و اینک بار فروشی است.
تیمچه حاج محمد تقی: این تیمچه توسط حاج محمد تقی یزدی ساخته شده و بازار آهنگرها بوده است کهاینک به بار فروشی تبدیل شده است.
مجموعه بازار قزوین با ویژگی های خود که آن را از بازارهای سایر شهرها متمایز می سازد ، درگذشته شامل مراکز تجاری چون سراها ، مراکز فرهنگی-مذهبی، مانند مدارس ، مساجد وفضاهای خدماتی نظیر گرمابه و آب انبار بود . امروزه بخشی از این فضا ها از بین رفته است . از مهمترین ویژگیهای بازار قزوین،علاوه بر وسعت قابل توجه آن ،ترکیب معماری آن است که با بهرگیری از ترکیب طرح های شطرنجی وایجاد مفصل های معماری ، ورودی های فضاهای مختلف بازار را به آن دوخته است وفضاهای بسیار با شکوهی را ایجاد نموده است . بازار قزوین به لحاظ اقتصادی نقش قابل توجهی را در منطقه بازی می کند وآن را از یک بازار درون شهری به یک مرکز اقتصادی فرا منطقه ای تبدیل نموده است . مهمترین فضاهای بازار قزوین عبارتند از : مسجد النبی (مسجد شاه) ، سرای سعدالسلطنه، ،سرای وزیر، ،سرای حاج رضا ، سرای رضوی (سرای شاه) ، تیمچه های روباز وسرپوشیده وراسته قیصریه .
بازار قم با مجموعه اي از راسته ، چهار سوق ، سرا و تيمچه ، جزيي از بافت قديم شهر قم به شمار مي رود . اين مجموعه شامل دو راسته ي سر پوشيده با پوشش گنبدي است . سرپوشيده بودن بازار يك سو به سنت معماري بازار باز مي گردد وازسوي ديگر به خاطر گرماي شديد تابستان و سرماي شديد زمستان وناشي از هواي كويري قم است .
تهويه و نور رساني بازار از طريق در يچه هايي كه در پوشش گنبدي آن تعبيه شده صورت مي گيرد. اين دريچه ها در بالاي گنبد به شكل دايره و در دو طرف آن قرار دارند و به شكل قلب مشاهده مي شوند . تركيب نوري كه از سقف مي تابد وحجم گنبدي سقف ، فضايي دلنشين به وجود مي آورد. مصالح ساختماني مورد استفاده در بازار قم با توجه به امكانات محيطي از خشت، آجر، گل وسنگ فراهم آمده است . علاوه بر بخش سرپوشيده ، بازار قم داراي سراهايي نيزاست كه مجتمع تجاري بدون سقف هستند و معمولاً به تجارت عمده مي پردازند. اين سراها در حقيقت همان كاروانسراهاي ديروز هستند و شمار و وسعت آنها نشان دهنده اهميت اقتصادي آنها است. بخش هاي وسيعي از بازار قم يعني بازار كهنه در دوران صفويه و در پيرامون مسجد جامع بنا شد و تا پايان دوره قاجاريه بناهايي كه بدان نياز بود درآن جاي گرفت . در دوران ناصرالدين شاه بازار قم روبه گسترش نهاد و " بازارنو" احداث شد ودر دو سوي اين راسته نو، بناها ي تازه اي مثل تيمچه بزرگ ساخته شد . درسال هاي نخست دوره پهلوي نيز برمبناي ضرورت هاي تجاري موجود، بخش هايي به بازار نو افزوده شد.
اين بازار ابتدا به صورت خطي و به شكل يك پارچه ساخته شد وازميدان كهنه تا پل عليخاني ادامه داشت . بازارقم تيمچه ها ، سراها و... ديگري را هم در بر مي گرفت . حدود پنجاه سال پيش به موازات توسعه شهر قم و به دليل احداث خيابان هاي جديد، بازار به چند بخش تقسيم شد وقسمت هايي از آن براي هميشه از ميان رفت . درحال حاضر از بازار قديم قم ، دوبخش " بازار كهنه " و" بازار نو" برجاي مانده كه هر كدام از اين بازارها حدود يك كيلومتر طول دارد. مساجد موجود در بازار قم با توجه به مقدم بودن وظايف مذهبي مسلمانان بر ديگر امور، كاربري خود را ازگذشته هاي دور تاكنون حفظ كرده اند. علاوه برمسجد جامع كه نزديك بازار كهنه قرا ر دارد، در بازاركهنه ونو تعدادي مسجد بزرگ و كوچك با فاصله هاي اندك براي تأمين نيازهاي معنوي كسبه و بازاريان و مشتريان و ساكنان اطراف بازار وجود دارد تا با شنيدن بانگ اذان در كوتاه ترين زمان به اداي نماز بپردازند اساساً مسجد در بازار قم به عنوان معبري براي وارد شوندگان مطرح است تا با ذكر و ياد خدا وارد بازار شوند و هنگام نماز، ياد خداوند آنها را از كم فروشي ، تقلب وبي عدالتي باز دارد. همين امر موجب حضور توام بازار ومسجد طي قرون متمادي شده است. مسجد روابط روحي و معنوي حيات اجتماعي را تأمين مي كند و بازار، روابط اقتصادي جامعه را حيات مي بخشد. مساجد موجود در بازار قم عبارت اند از : مسجد مسگرها ، مسجد ملا جعفر ، مسجد امام حسين (ع) ، و دو مسجد بدون نام ديگر در بازار نو و مسجد نجارها ، مسجد رضويه ، مسجد ميدان كهنه ( پامنار) و دو مسجد نماز خانه اي در بازار كهنه. درنتيجه ي تحولات اجتماعي – اقتصادي دهه هاي اخير، به تدريج كالبد سنتي بازار متحول شده و فضاهاي جديد و آراسته ، بافت سنتي بازار را برهم زد ه است . در بازار نو سه پاساژ" قائم "، " حجت " و" بوعلي سينا " جايگزين بخش هايي از بناهاي قديمي شده اند.
بازار قيصريه اصفهان از بزرگترين و مجلل ترين مرکز خريد و فروش در دوران صفويه بوده است. اين بازار که هم اکنون بزرگترين مرکز عرضه صنايع دستي استان اصفهان است در سال 1029 هجري قمري ( دوران صفويه) در شمال ميدان تاريخي امام ساخته شد.
بازار قيصريه يا شاهي در دوره صفويه مرکز فروش پارچه هاي گرانبها بوده و شرکتهاي تجاري خارجي نيز در آن حجره هايي داشته اند.
اين بازار قسمت اصفهان جديد دوره صفويه را به شهر سلجوقي ميدان کهنه آن روزگار (ميدان قيام فعلي ) متصل مي کرده است.در سردر ورودي بازار بزرگ قيصريه چند تابلوي نقاشي است که در بالاترين قسمت آن دو مرد تيرانداز با نيم تنه شير يا ببر و دم اژدها بر کاشي معرق که بيانگر صورت فلکي اصفهان (برج قوس) ديده مي شود.
در دو طرف اين سردر دو سکوي وسيع وجود دارد که در روزگار قديم زرگران و جواهر فروشان بساط خود را بر روي آن پهن مي کردند.
جهانگردان مشهوري مانند ناصر خسرو و شاردن به توصيف بازار قيصريه پرداختند بطوريکه آنان علت نامگذاري اين بازار را شباهت اين بناي تاريخي به قيصريه يا قيساريا در آسياي صغير (ترکيه امروز ) دانسته اند.
بازار ماهى بندرعباس به واقع يکى از نقاط خاص و ديدنى اين شهر به شمار مىرود. اين بازار روز، در محوطهٔ وسيعى، در زير کپر يا در فضاى باز برپا مىشود. رونق بساط ماهىفروشان و ماهى و ميگو پاککنها که انواع و اقسام ماهىها را در سبدها يا روى حصير به معرض فروش مىگذارند، حاکى از تنوع فراوان ماهىها در خليجفارس است.
