*مارهای نیمه سمی*

[ناجی دلها]

مارهای نیمه سمی (اپیستوگلفیا)


اين مارها كم و بيش شبيه مارهاي غير سمي هستند و يكي از وجوه تمايز آنها داشتن فنگ Fang يا نيش دندان خلفي شيار دار است . فنگ كه از سيار دندانها بزرگتر و داراي كانال باز يا شيار است در قسمت عقب دهان ، در فك بالايي قرار دارد و به غده سمي متصل است . از نظر ظاهري مردمك چشم اين مارها عمودي يا گرد است . تير مار كه يكي از انواع اين مارها محسوب مي شود با داشتن چهار خط سفيد رنگ كه در سر تا سر بدنش امتداد دارد مشخص مي شود . آلوسر (سگ مار) هم كم و بيش حركات مار جعفري را تقليد مي كند و از نظر شكل ظاهري خيلي شبيه به آن است . آلوسر فاقد علامت صليبي شكل در ناحيه سر مي باشد . ناحيه سر اين مار كلاً سياه رنگ است .

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

آلو سر

دکتر محمود لطیفی



نام علمی: Boiga trigonata نام انگلیسی: Indian gamma snake نام فارسی : آلو سر

مشخصات : سر و گردن كاملا مشخص ، سر مثلثي شكل و سياه رنگ متمايل به آبي تيره (قسمت خلفي آن قهوه اي تيره) ، فك بالايي با 10 تا 14 دندان هم حجم ، دندانهاي خلفي شيار دار و بلندتر از دندانهاي ديگر ، چشم درشت با مردمك عمودي ، پوزه كوتاه ، پهناي پولك رسترال بيش از ارتفاع آن و قابل رؤيت از سمت بالاي سر ، طول پولك پيشاني بلندتر از فاصله تا پولك رسترال و كوتاهتر از پولك آهيانه ، داراي يك پولك جلو چشمي و دو پولك عقب چشمي ، پولكهاي گيجگاهي 2+2 يا 2+3 ،لب بالا داراي 8 يا 9 پولك و لب پائين داراي 10 يا 11 پولك (سومين ، چهارمين و پنجمين پولك لب بالا متصل به چشم) ، چهار يا پنج پولك لب پائين متصل به پولك چين قدامي ، چين خلفي كوتاهتر از پولك چين قدامي و منفك از هم با چند پولك ، بدن كم . بيش فشرده با پولكهاي صاف يا فاقد تيغه استخواني ، پولكهاي سطح پشتي مورب و در 21 رديف و در قسمتهاي جانبي باريكتر ، پولكهاي سطح شكمي 222 تا 238 و سطح زيرين دم 74 تا 94 عدد ، پولك مخرجي منفرد .
سطح پشتي به رنگ خاكستري يا زرد زيتوني يا قهوه اي آجري با خالهاي سفيد و حاشيه تيره رنگ ، در دو طرف بدن خالهاي سفيد بهم پيوسته به شكل زيگزاك ،سطح شكمي سفيد و بدون خالهاي تيره رنگ جانبي .
حداكثر طول 105 سانتيمتر ، دم 16 سانتيمتر .
تغذيه از مارمولكها و پرندگان .
زاد و ولد : تخمگذار . در ايران مطالعه نشده است ولي در هندوستان 3 تا 11 تخم در فصل تابستان مي گذارد . در تخمها جنين به طول 7 ميلي متر گزارش شده است .
زيستگاه : صحراها ، دشتها ، مناطق صخره اي با شنهاي نرم ، چمنزارها و باغچهها .
انتشار جغرافيايي : از غرب بلوچستان در مناطق شرق ايران ، عربستان ،مناطق جنوبي ازبكستان ، هندوستان ، پاكستان ، ايران ، سريلانكا ، آسياي مركزي ، شوروي سابق ، تاجيكستان .
پراكندگي : استانهاي سيستان و بلوچستان ، خراسان ، كرمان ، هرمزگان .

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

افعي پلنگي

دکتر محمود لطیفی



نام علمی: Telescopus rhinopoma نام انگلیسی: Cat Snake نام فارسی : افعي پلنگي

مشخصات: سر پهن و مثلثي شكل ، گردن مشخص ، پوزه پهن ، ظاهرا داراي دو پولك بيني ، پولك گونه اي طويل و متصل به چشم ، پولك جلو چشمي متصل به پولك پيشاني ، داراي دو پولك عقب چشمي ، پولكهاي گيجگاهي كوچك و همانند ساير پولكها 4+2 يا 4+3 ، لب بالا داراي 8 تا 10 پولك و لب پائين 10 تا 12 پولك، چهار يا پنج پولك لب پائين متصل به پولك چين خلفي ، پولكهاي سطح پشتي 23 رديف ، پولكهاي سطح شكمي 229 تا 270 و سطح زيرين دم 68 تا 78 عدد ، پولك مخرجي منفرد .
بدن به رنگ خاكستري زيتوني روشن با لكههاي قهوه اي چهار گوش و پهناي بيش از فواصل آنها در سطح پشتي ، سر با لكههاي قهوه اي همراه با خالهاي ريز تيره ، لبها تيره رنگ ، سطح شكمي به رنگ قهوه اي تيره با سايه روشن در قسمت پولكهاي چين و گلو .
حداكثر طول 139 سانتيمتر ، دم 18 سانتيمتر .
تغذيه از مارمولكها .
زاد و ولد : تخمگذار .
زيستگاه : مناطق صخره اي ، كوهستانها ، بوته زارها.
انتشار جغرافيايي : ايران ، افغانستان ، پاكستان ، شوروي سابق (تركمنستان)
پراكندگي : استانهاي مركزي ، سيستان و بلوچستان ، فارس ، خراسان ، سمنان ، اصفهان .

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

افعي سوسن

دکتر محمود لطیفی



نام علمی :Telescopus tessellatus martini نام انگلیسی: نام فارسی: افعي سوسن

مشخصات : مردمك چشم عمودي ،سر كمي پهن تر از فاصله پوزه تا پولك آهيانه ، پهناي پولك رسترال بيش از ارتفاع آن و از سمت بالاي سر كمي قابل رؤيت ، پولكهاي بين بيني با يكديگر برابر يا كمي طول پولك بيش از عرض آن ، پولكهاي جلوي پيشاني يك برابر و نيم طويل تر از پولكهاي بين بيني ، پولك پيشاني كمي طويل ، داراي يك پولك جلو چشمي و متصل به پولك پيشاني ، داراي دو يا سه پولك عقب چشمي ، پولك گونه اي متصل به چشم ، لب بالا داراي 8 يا 9 پولك عقب چشمي ، پولك گونه اي متصل به چشم ، لب بالا داراي 8 يا 9 پولك و لب پائين 10 تا 12 پولك، پولكهاي گيجگاهي 3+2 يا 4+3 ، پولكهاي سطح پشتي 21 رديف ، پولكهاي سطح شكمي 205 تا 259 و سطح زيرين دم 63 تا 80 عدد ، پولك مخرجي منفرد .
بدن به رنگ خاكستري متمايل به قهوه اي روشن با خالهاي قهوه اي تيره همراه با خالهاي عمودي يك در ميان در سطح جانبي ، سر به رنگ قهوه اي ، پولكهاي چين روشن و سطح شكمي قهوه اي تيره با خالهاي ريز سياه رنگ ، حد متوسط خالهاي سطح پشتي 43 عدد .
حداكثر طول 103 سانتيمتر ، دم 9 سانتيمتر .
تغذيه از مارمولكها .
زاد و ولد : تخمگذار .
زيستگاه : مناطق صخره اي ، بوته زارها ، كوهستانها .
انتشار جغرافيايي : ايران و عراق .
پراكندگي : استانهاي تهران ، مركزي ، اصفهان ، خوزستان ، كردستان ،

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

تير مار

دکتر محمود لطیفی


نام علمی: Psammophis lineolatus نام انگلیسی: نام فارسی : تير مار

مشخصات : بدن باريك و سر اريبي شكل ، يك پولك جلو چشمي متصل به پولك پيشاني ، داراي دو يا سه پولك عقب چشمي ، سه پولك لب بالا متصل به چشم ، پولكهاي گيجگاهي 2+2 يا 2+3 عدد ، لب بالا داراي 9 پولك و لب پائين 10 يا 11 پولك ، پولكهاي سطح پشتي 17 رديف ف پولكهاي سطح شكمي 175 تا 197 و سطح زيرين دم 71 تا 101 عدد ، پولك مخرجي منقسم .
بدن به رنگ زرد زيتوني متمايل به خاكستري ، حاشيه پولكها روشن تر ، داراي دو خط تيره متمايل به سياه از پشت چشم و قسمت لب بالايي در سر تا سر بدن گاهي نامشخص ، سطح شكمي زرد ليمويي روشن يا زيتوني خاكستري با خالهاي خاكستري متمايل به قهوه اي ، خالها در قسمت قدامي بدن بزرگتر .
حداكثر طول 100 سانتيمتر ، دم 26 سانتيمتر .
تغذيه از مارمولكها .
زاد و ولد : تخمگذار .
زيستگاه : صحراهاي شني ، تپه ماهورها ، بوته زارها .
انتشار جغرافيايي : سواحل شرقي درياي خزر تا نواحي شرقي قزاقستان ، ايران ، پاكستان ،افغانستان ، مغولستان .
پراكندگي : استانهاي سمنان ، مازندران ، گلستان ، خراسان ، فارس ، سيستان و بلوچستان ، كرمان ، اصفهان ، خوزستان ، مركزي ، لرستان .

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

سوسن مار

دکتر محمود لطیفی



نام علمی: Telescopus fallax iberus نام انگلیسی: Iberian cat snake نام فارسی : سوسن مار

مشخصات : سر پهن و گردن كاملا مشخص ، مردمك چشم عمودي ، پولك پيشاني طويل و قسمت خلفي آن متصل به چشم ، ظاهرا داراي دو پولك بيني يا نيمه تقسيم شده (Nasal semidivided)، داراي يك يا دو پولك جلو چشمي و دو يا سه پولك عقب چشمي ، پولك گونه اي در زير پولك جلو چشمي و متصل به چشم ، لب بالا داراي 8 يا 9 پولك و لب پائين 9 يا 10 پولك، پولكهاي گيجگاهي 2 يا 3+3 يا 4 عدد ، پولك سطح پشتي 19 و به ندرت 21 رديف ، پولكهاي سطح شكمي 201 تا 220 و سطح زيرين دم 50 تا 69 عدد ، پولك مخرجي منفرد و به ندرت منقسم .
بدن استوانه اي شكل ، به رنگ خاكستري يا خاكستري زيتوني با خالهاي تيره يا سياه رنگ ، خالهاي سطح پشتي در قسمت قدامي بزرگ و مشخص تر، خالهاي سطح جانبي كوچكتر و يك در ميان با خالهاي سطح پشتي ، حد متوسط خالهاي پشتي 36 عدد ،سطح شكمي يكنواخت با خالهاي تيره قهوه اي متمايل به سياه رنگ و نقطهها سياه رنگ و كوچك .
حداكثر طول 74 سانتيمتر ، دم 11 سانتيمتر .
تغذيه از مارمولكها ، شب و صبح زود در تعقيب شكار هستند و روزها در زير سنگها مخفي مي شوند .
زاد و ولد : تخمگذار .
زيستگاه : مناطق خشك و صحرايي ، كوهستاني ، گاهي منازل مسكوني .
انتشار جغرافيايي : بالكان ، بعضي از جزاير درياي مديترانه ف آسياي ميانه ، سوريه ، ايران ، عراق ، تركيه ، شوروي سابق (گرجستان ، ارمنستان ، آذربايجان ، داغستان ).
پراكندگي : استانهاي مركزي ، تهران اصفهان ، سمنان ، آذربايجان شرقي و غربي ،اردبيل ، همدان ، سيستان و بلوچستان ،زنجان ، قزوين ، قم .

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

طلحه مار

دکتر محمود لطیفی



نام علمی: Malpolon moilensis نام انگلیسی: Hooded Malpolon نام فارسی : طلحه مار

مشخصات : پوزه باريك و نسبتاً تيز ، انتهاي سر مثلثي شكل ، گردن غالباً به شكل كفچه (در مار زنده) ، پولكهاي بين بيني برابر يا كمي كوتاهتر از پولك جلو پيشاني ، پولك پيشاني هم عرض پولك بالاي چشمي و هم طول يا كمي بلندتر از پولك آهيانه يا بلندتر از فاصله آن تا انتهاي پوزه ، داراي يك پولك جلو چشمي و مجزا از پولك پيشاني ، داراي سه پولك عقب چشمي و دو پولك گونه اي ، پولك گيجگاهي 2+2 يا 2+3 عدد ، لب بالا داراي 8 و به ندرت 7 پولك (چهارمين و پنجمين يا سومين و چهارمين پولك لب بالا متصل به چشم ) ، لب پائيني 11 يا 12 پولك ، چهار يا پنج پولك لب پائين متصل به پولك چين قدامي ، پولك چين قدامي كوتاهتر از پولك چين خلفي ، فرورفتگي وسط پولكهاي بدن نامشخص ، پولكهاي سطح پشتي 17 رديف ، پولكهاي سطح شكمي 167 تا 185 و سطح زيرين دم 56 تا 95 عدد ، پولك مخرجي منقسم .
بدن قهوه اي متمايل به زرد يا خاكستري با خالهاي تيره ،دو خط قهوه اي يا سياه رنگ در دو طرف سر و در پشت گوشههاي دهان ، سطح شكمي سفيد يا متمايل به زرد و يكنواخت يا با خالهاي صورتي .
حداكثر طول 117 سانتيمتر ، دم 20 سانتيمتر .
تغذيه از مارمولكها ، سوسكها .
زاد و ولد : تخمگذار .
زيستگاه : صحراها ، بوته زارها .
انتشار جغرافيايي : شمال آفريقا از الجزاير تا مصر – جنوب تا سودان – عربستان – صحراي سينا – شرق تا اردن – سوريه – عراق – جنوب غربي ايران – چگاسپرتي (1988:255) دو نمونه از اكرا «غنا» در موزه تاريخ طبيعي انگلستان گزارش مي كند

پراكندگي : استانهاي خوزستان – هرمزگان .

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

مميز مار

دکتر محمود لطیفی



نام علمی: Psammophis schokari نام انگلیسی: Striped Belly Dune Snake نام فارسی : مميز مار

مشخصات : سر باريك و طويل ، گردن مشخص ، پهناي پولك رسترال بيش از ارتفاع آن و قابل رؤيت از سمت بالاي سر ، پولك گونه اي بلند و باريك ، بين بيني دو يا سه پولك ، پولكهاي بين بيني خيلي كوتاهتر از پولكهاي جلو پيشاني ، طول پولك گونه اي سه تا چهار برابر ارتفاع آن ، داراي يك پولك جلو چشمي متصل به پيشاني و دو يا به ندرت سه پولك عقب چشمي ، پولكهاي گيجگاهي 2+2 يا 3+2 و به ندرت 1+2 عدد ، لب بالا داراي 9 پولك و لب پائين 10 يا 11 پولك (پنجمين و ششمين پولك لب بالا متصل به چشم ) پنج يا شش پولك لب پائين متصل به پولك چين قدامي ، پولك چين قدامي كوتاهتر از پولك چين خلفي ، پولكهاي سطح پشتي 17 رديف ، پولكهاي سطح شكمي 172 تا 195 عدد و سطح زيرين دم 76 تا 125 عدد ، پولك مخرجي منقسم .
بدن به رنگ زيتوني رنگ پريده يا صورتي ، داراي يك خط طولي سفيد خالدار بين دو خط طولي قهوه اي از ناحيه سر تا انتهاي دم ، وسط پولك بالاي چشمي سفيد و اطراف آن قهوه اي ، داراي دو خط تيره در دو طرف بدن ، سطح شكمي سفيد متمايل به زرد با خالهاي تيره رنگ .
حداكثر طول 141 سانتيمتر ، دم 45 سانتيمتر .
تغذيه از مارمولكها .
زاد و ولد: تخمگذار ، در تابستان 2 تا 6 تخم مي گذارند .
زيستگاه : صحراهاي شني ، دشتها ، بوته زارها .
انتشار جغرافيايي : شمال غربي آفذيقت تا مصر – چاد – اتيوپي – سومالي – عربستان – جنوب غربي آسيا – هندوستان – شوروي سابق – ايران – افغانستان – پاكستان – تركمنستان – سوريه - عراق .
پراكندگي : استانهاي سيستان و بلوچستان – كرمان – سمنان – مركزي – تهران – اصفهان – خوزستان – يزد – فارس – مازندران – خراسان – قم .

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

يله مار

دکتر محمود لطیفی



نام علمی: Malpolon monspessulana نام انگلیسی: نام فارسی : يله مار

مشخصات : سر و گردن كمي مشخص ، پوزه برجسته و گرد با فرورفتگي ثلثي شكل ، پهنا و ارتفاع پولك رسترال برابر و از سمت بالاي سر قابل رؤيت ،چشم با مردمك گرد ،داراي پولك و به ندرت سه پولك عقب چشمي ، پولكهاي بين بيني كوتاهتر از پولكهاي جلو پيشاني ، پولك پيشاني خيلي باريك و برابر يا كمي بلندتر از پولك آهيانه ، داراي دو پولك گونه اي ، پولكهاي گيجگاهي 2+3 يا 2+4 عدد ،لب بالا داراي 8 پولك و به ندرت 9 پولك ، لب پائين داراي 10 يا 11 پولك (چهارمين و پنجمين يا پنجمين و ششمين پولك لب بالا متصل به چشم ) ، چهار يا پنج پولك لب پائين متصل به پولك چين قدامي ، طول پولك چين قدامي برابر يا كوتاهتر از پولك چين خلفي ، پولكهاي بدن اريبي شكل با كمي فرورفتگي در وسط پولك ، پولكهاي سطح پشتي 17رديف ، پولكهاي سطح شكمي 168 تا 183 و سطح زيرين دم 72 تا 95 عدد ، پولك مخرجي منقسم .
سطح پشتي به رنگ زيتوني يا قهوه اي خاكستري تيره يكنواخت يا با خالهاي قهوه اي تيره با حاشيه يا بدون حاشيه سفيد رنگ ،سطح شكمي سفيد مايل به زرد ، نوزادان داراي خطوط و نقوش قرينه و بالغين فاقد نقش و نگار ، سطح پشتي به رنگ قهوه اي ، سبز زيتوني يا خاكستري تيره مايل به سياه با خالهاي روشن و حاشيه قهوه اي و گاهي حاشيه پولك داراي خالهاي زرد و گاهي خالهاي تيره همراه با خالهاي سفيد رنگ ، سطح شكمي سفيد متمايل به زرد با خالهاي سياه و سفيد .
حداكثر طول 180 سانتيمتر ، دم 35 سانتيمتر .
تغذيه از مارها و مارمولكها و پرندگان ، تغذيه نوزادان از سوسكها و حشرات .
زاد و ولد : تخمگذار ، در تابستان تا بيست تخم مي گذارند .
زيستگاه : صحراها ، تپه ماهورها ، چمنزارها .
انتشار جغرافيايي : شمال آفريقا ، از الجزاير تا مصر ، عربستان ، جنوب شرقي اروپا ، تركيه ، شرق ايران ، مناطق مجاور درياي خزر ، نواحي شرقي قفقاز .
پراكندگي : استانهاي آذربايجان شرقي و غربي ، اردبيل ، مركزي ، تهران ، خراسان ، همدان ، زنجان ، كرمانشاهان ، مازندران ، خوزستان ، هرمزگان ، قزوين .

 

[ناجی دلها]

پاسخ : *مارهای نیمه سمی*

خانواده مارهاي نيمه سمي (Opisthpglypha)

 خانواده بویگا Genus Boiga


مشخصات : سر مار بزرگ و از ناحيه گردن متمايز مي باشد چشم بزرگ و مردمك آن عمودي است . پولكهاي سطح پشتي صاف و رديف ظهري آن بزرگ است . بدن از پهلو بهم فشرده و پولكهاي سطح زيرين دم در دو رديف قرار مي گيرند . داراي 10 تا 14 دندان در فك بالايي كه دو يا سه دندان آخري آن بزرگتر و نيش دندان خلفي شيار دار و در انتهاي فك بالايي قرار دارد . دندانهاي فك پائيني بتدريج به سمت عقب دهان كوتاهتر مي شوند .

جنس ماپولون Genus Malpolon

مشخصات : سر از پولكهاي بزرگ و قرينه پوشيده مي باشد . داراي پولك گونه اي و حداقل يكي از پولكهاي لب بالا به چشم متصل است . پولكهاي سطح پشتي صاف (فاقد تيغه) و 17 يا 19 رديف مي باشند . سطح فوقاني پوزه داراي شيار طولي و از نيمرخ به شكل محدب است . پولكهاي سطح شكمي بزرگ و تمام سطح زيرين بدن را مي پوشاند . پولكهاي سطح زيرين دم در دو رديف قرار دارند . دندانهاي فك بالايي كوچك هستند و اندازه آنها تقريبا يكسان است و بعد از يك فضاي خالي يك يا دو دندان بزرگ شياردار يا نيش دندان خلفي قرار دارد .

جنس پساموفيس Genus Psammophis

مشخصات : سر و گردن مشخص هستند . سطح فوقاني سر از پولكهاي بزرگ و قرينه پوشيده است . ناحيه فوقاني پوزه صاف ، پهن و از نيمرخ محدب نمي باشد . حداقل يكي از پولكهاي لب بالايي به چشم متصل مي شود . پولكهاي گيجگاهي دو عدد يا بيشتر است . پولكهاي سطح پشتي صاف . پولكهاي سطح شكمي بزرگ كه سطح پائين بدن را مي پوشاند. پولهاي سطح زيرين دم در دو رديف قرار دارند . دندان خلفي فك بالايي بزرگ است و نيش دندان شيار دار را تشكيل مي دهد .

جنس تلسكوپوس Genus Telescopus

مشخصات : سر بيضي شكل و ناحيه گردن كاملا مشخص است . پولكهاي سطح پشتي صاف ، مورب و در قسمت مياني بدن 19 تا 25 رديف مي باشد . طول پولكهاي چين خلفي تقريبا 3/2 طول پولكهاي چين قدامي را دارند . فك بالايي 10 تا 13 دندان دارد و دندان خلفي آن بزرگ و شيار دار و نيش دندان خلفي را تشكيل مي دهد . مردمك چشم بيضي عمودي است . بدن از پهلو كمي فشرده مي باشد .
اين گروه از مارها نياز به مطالعه بيشتري دارد و در اين مختصر مجال بحث آن نيست . براي رفع ابهام نياز مبرمي به تجديد نظر در شناخت گروه احساس مي شود.