تبیین ویژگی های یک مدیــر از دیدگاه امام علی علیه السلام

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
انتخاب مدیران و کارگزارن لایق و کاردان در هر نهاد،سازمان یا سیستمی نقش مهم و بسزایی در پیشرفت و موفقیت آن مجموعه دارد.
اهمیت این موضوع چنان است که حضرت علی(ع) در این باره می فرمایند:

"هیچ خطری برای جامعهٔ اسلامی، همچون خطر بر سر کار آمدن افراد فاقد اهلیت یا کم صلاحیت نیست."

نظر به اهمیت این موضوع قصد دارم در این تاپیک ویژگیهای یک مدیر لایق و شایسته را از منظر امام علی (ع) بصورت خلاصه قرار دهم.
این ویژگیها در سه سرفصل،خصوصیات و معیارهای تخصصی،ارزشی و مکتبی ارائه می شود.
امیدوارم مورد استفاده ی همه ی علاقه مندان قرار گیرد.

"مطالب زیر خطبه هایی از نهج البلاغه بر گرفته از سایت آفتاب است."
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
خصوصیات و معیارهای تخصصی

1-علم و دانش
حضرت علی(ع) در نهج البلاغه، خطبه ۱۷۲ می فرمایند:
«ای مردم همانا سزاوارترین مردم به این امر (خلافت و زمامداری) کسی است که تواناترین آنها بر اجرای امور و داناترین به فرمان خداوند در فهم مسائل باشد»

2-تجربه کاری
امام علی(ع) در نامه به مالک اشتر می فرماید:«افراد با تجربه را به عنوان کارگزار انتخاب نما»

3- حسن تدبیر
به بیان امیرالمومنین(ع): «چهار چیز دلیل برگشت روزگار و اوضاع و احوال دولت ها و حکومت هاست، بدی تدبیر و زشتی تبذیر و کمی عبرت گرفتن و بسیاری مغرور شدن»

4-سعه صدر
کسی دارای سعه صدر است که از گشادگی روح و همتی عالی و اندیشه ای بلند برخوردار باشد. سعهٔ صدر موجب دوراندیشی و واقع نگری مسئولان و مدیران می شود.
سعهٔ صدر آنقدر مهم است که حضرت علی(ع) آن را ابزار حکومت می دانند.


5- شایستگی و کفایت
امیرالمؤمنین در نامه به مالک اشتر، یکی از شرایط واگذاری مسئولیت ها را «کفایت» می داند و می فرماید:
«ای مالک در به کارگیری کارمندان و کارگزارانی که باید زیر نظر تو کار کنند هیچ گونه واسطه و شفاعتی را نپذیر مگر شفاعت «کفایت» و امانت را»
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
خصوصیات و معیارهای تخصصی

6-نظم و انضباط
امام علی(ع) در بخشی از عهدنامه خود به مالک اشتر می فرماید:
«کار هر روز را همان روز انجام بده، زیرا هر روز کاری مخصوص به خود دارد»

7-حسن سابقه
امام علی(ع) در نامه ۵۳ به مالک اشتر فرموده اند:
»بدترین وزیران تو کسانی اند که وزیران والیان بدکار پیش از تو بوده اند و با آنان در گناهان همکاری کرده اند مبادا اینان صاحبان اسرار تو باشند زیرا که یاران گنهکاران و برادران ستمکارانند، تو می توانی به جای آنان بهتر از آنها را بیابی، کسانی که نظریات و نفوذ آنها را دارند ولی وزر و وبال آنها را ندارند و با ستمکاران و گنهکاران همکاری نکرده اند. این مردان پاکدامن هزینه کمتری بر تو تحمیل می کنند و نسبت به تو مهربان ترند و با بیگانه کم الفت ترند، آنها را مخصوصان جلسه های سری و انجمن های علنی خود قرار ده«

8-داشتن پشتکار و دوری از تنبلی
امیرالمومنین علی(ع) چنین سفارش کرده اند: «در کارهای خود بر افراد سست و تنبل تکیه مکن»

9-تند ذهنی و داشتن حافظه قوی

حضرت علی ( ع) در نامه به مالک اشتر چنین فرموده است: «کسی را برگزین که در رساندن نامه کارگزارانت به تو یا رساندن پاسخ های تو به آنان کوتاهی نکند و در آنچه برای تو می ستاند یا از طرف تو به آنان تحویل می دهد، فراموشکار نباشد.

10- پاکی و صلاحیت خانوادگی
آن حضرت به مالک اشتر توصیه می نماید:
«و از آنان که گوهری نیک دارند و از خاندانی پارسا و صالحند و از سابقه ای نیکو برخوردارند، فرماندهان را برگزین»
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
پاسخ : خصوصیات و معیارهای تخصصی

11- داشتن قدرت تشخیص و تجزیه و تحلیل
امام علی(ع) در معرفی مالک اشتر به دیگر فرماندهان نظامی به مهارت ادراکی و تشخیص و تجربه و تحلیل مسائل توسط مالک اشتر، اشاره می فرماید:
«من مالک اشتر پسر حارث را بر شما و سپاهیانی که تحت امر شما هستند فرماندهی دادم، گفته او را بشنوید و از فرمان او اطاعت کنید او را مانند زره و سپر نگهبان خود برگزینید زیرا که مالک نه سستی به خرج داده و نه دچار لغزش می شود، نه در آنجایی که شتاب لازم است کندی دارد و نه آنجا که کندی پسندیده است، شتاب می گیرد»

12-آینده نگری
آن حضرت در خطبه ۱۵۴ فرمودند:
«بینا دل خردمند، پایان خویش می بیند و پست و بلند و نشیب و فراز خود را می شناسد»

13-بلندی همت
حضرت علی(ع) در نامه ۵۳ خطاب به مالک اشتر می فرمایند:
«با بلند همتان بپیوند»

14- استقامت در برابر مشکلات
حضرت علی(ع) در این مورد در نامه ۵۳ مالک اشتر فرموده اند:
«پس برای مشاغل کلیدی از سپاهیان و لشگریان خود کسی را انتخاب و مسئول بنما که در برابر دشواری ها و پیش آمدهای سخت و تلخ استوار باشد و مصیبت های بزرگ وی را از پا ننشاند. فردی باشد که هنگام ناتوانی و ضعف دیگران بر او ضعف و ناتوانی غالب نشود و بر اثر بی خیالی دیگران بی تفاوت نگردد»

15- قاطعیت
امام علی (ع)می فرماید:
«علم خود را به جهل و یقین خویش را به شک تبدیل نکنید، وقتی دانستید عمل کنید و زمانی که یقین کردید، اقدام نمایید»

16-شجاعت
حضرت علی(ع) در نامه به مالک اشتر، به او می فرماید که به اهل شجاعت بپیوندد و آنها را به عنوان کارگزار انتخاب نماید.
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
خصوصیات و معیارهای ارزشی

1-سخاوت
امام علی(ع) سخاوت و گشاده دستی را از معیارهای انتخاب مدیران دانسته است که البته این صفت فقط در مسائل مالی خلاصه نشده و سخاوت در کار اخلاق، همکاری و اندیشه و… را هم در بر می گیرد.

2- وفاداری
امام علی(ع) در نامه ۵۳ به مالک اشتر فرموده است:
«سپس با فرستادن مأموران مخفی راستگو و وفادار، کارهای آنان را زیر نظر بگیر»

3-تواضع و فروتنی

امیرالمؤمنین(ع) در نامه ای که به یکی از والیان خود نوشته، چنین فرموده است:
«در برابر رعیّت فروتن باش»

4-تسلط بر خشم
امیرالمؤمنین(ع) در نامه به مالک اشتر فرموده اند:
«آن کس را فرمانده لشگریان نما که از همه در علم و بردباری بالاتر باشد و از کسانی باشد که خشم او را فرا نگیرد و به زودی از جای خود بدر نرود.

5- عدالت و انصاف
در نامه ۵۳ خطاب به مالک اشتر فرموده اند:
«دوست داشتنی ترین چیزها در نزد تو، در حق میانه ترین، و در عدل فراگیرترین، و در جلب خشنودی مردم گسترده ترین باشد، که همانا خشم عمومی مردم خشنودی خواص را از بین می برد، امّا خشم خواص را خشنودی همگان بی اثر می کند.
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
خصوصیات و معیارهای ارزشی

6-گشاده رویی
امام(ع) در نامه ۴۶ به یکی از کارگزاران سیاسی خود می فرماید:
«پر و بالت را برابر رعیت بگستران، با مردم گشاده روی و فروتن باش و در نگاه و اشارهٔ چشم، در سلام کردن و اشاره نمودن با همگان یکسان باش تا زورمندان در ستم تو طمع نکنند و ناتوانان از عدالت تو مأیوس نگردند.

7-میانه روی در درشتی و نرمی
حضرت در نامه ۱۹ به یکی از مدیران فرمود:
«همانا دهقانان مرکز فرمانداریت، از خشونت و قساوت و تحقیر کردن مردم و سنگدلی تو شکایت کردند، من دربارهٔ آنها اندیشیدم، نه آنان را شایسته نزدیک شدن یافتم، زیرا که مشرکند، و نه سزاوار قساوت و سنگدلی و بدرفتاری هستند زیرا که ما با هم پیمانیم، پس در رفتار با آنان، نرمی و درشتی را به هم آمیز، رفتاری توام با شدت و نرمش داشته بش، اعتدال و میانه روی را در نزدیک کردن یا دور نمودن رعایت کن.

8- امانتداری
امیرالمؤمنین(ع) در نامه ای که به برخی کارگزاران خود نوشته، چنین فرموده اند:
کسی که امانت را خوار شمارد و دست به خیانت آلاید و خویشتن و دینش را از آن منزه نسازد، درهای خواری و رسوایی را در دنیا به روی خود گشوده است و در آخرت خوارتر و رسواتر خواهد بود. و بزرگترین خیانت، خیانت به امت است و رسواترین تقلب، تقلب نسبت به پیشوایان مسلمان است.

9-رفق و مدارا

ایشان در نامهٔ ۴۶ به یکی از کارگزاران خود می فرماید:
«در آنجا که مدارا کردن بهتر است مدارا کن، اما آنجا که جز با شدت عمل کارها پیش نمی رود. شدت عمل به خرج ده و پر و بال خود را برای مردم بگستر و با چهرهٔ گشاده با آنان رو به رو شو و نرم خویی با آنان را نصب العین خود قرار ده.
ایشان به همان کارگزار این گونه سفارش می کند:"شدت و سخت گیری را با کمی نرمش و مدارا در هم آمیز..."

10-عنایت به کارکنان
حضرت در نامه به مالک اشتر می فرماید:
«رحمت بر رعیت و محبت و لطف به آنان را به قلبت قابل دریافت ساز و هرگز درنده خون آشام بر آنان مباش که خوردن آنان را غنیمت بشماری»
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
خصوصیات و معیارهای ارزشی

11-صبر و بردباری
حضرت علی(ع) فرموده اند:
انسان صبور، پیروزی را از دست نمی دهد هر چند زمان آن طولانی شود»
12- طرد سخن چین
حضرت علی(ع) در این مورد می فرمایند:
در قبول سخن بدگویان شتاب مکن که سخن چین فریبنده است گرچه در جامهٔ خیر خواهان درآید.

13- طرد چاپلوس
حضرت علی(ع) در نامهٔ ۵۳ خطاب به مالک اشتر می فرمایند:
«بپرهیزید از خودپسندی و از شگفتی در خویش و دربارهٔ صفتی از اوصاف خود که خوشایند توست. و بپرهیز از این که دلبسته آن باشی که در ستایش تو از اندازه بگذرند همانا که بهترین فرصت شیطان در این احوال است تا نیکوکاری نیکوکاران را بر باد دهد».

14-خوش بینی نسبت به دیگران
امام علی(ع) در نامه ۵۳ به جناب مالک اشتر می فرماید:
هیچ عاملی بهتر و قوی تر از نیکی به رعیت و سبک ساختن هزینه های آنان و ترک تحمیل بر دوش آنان نیست پس باید در این باب کار کنی که خوش بینی به رعیت را بدست آوری».
سپس در ادامه می فرماید:
«زیرا خوش بینی رنج بسیار را از تو دور می سازد» چنانچه انسان خوش بین به دیگران باشد همیشه اعصاب و افکار او در آسایش و راحتی است به خلاف اینکه اگر نسبت به دیگران بدبین و بدگمان باشد مرتب افکار او در اطراف نکات منفی و غیر صحیح دور می زند و مرتب در حالت جنگ درونی و گرفتار مسائل روانی و ناراحتی اعصاب خواهد بود.

15- عیب پوشی و پرهیز از عیب جویی

امام علی( ع) در نامه به مالک اشتر می فرمایند:
از عیب های مردم آنچه از نظرت پنهان است، مخواه که آشکار شود، زیرا آنچه بر عهده توست، پاکیزه ساختن چیزهایی است که بر تو آشکار است و خداست که بر آنچه از نظرت پوشیده است، داوری کند. تا توانی عیب های دیگران را بپوشان، تا خداوند عیب های تو را که خواهی از رعیت مستور بماند، بپوشاند. و از مردم گره هر کینه ای را بگشای و از دل بیرون کن و رشته هر عداوت را بگسل و خود را از آنچه از تو پوشیده داشته اند، به تغافل زن و گفته سخن چین را تصدیق.
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
خصوصیات و معیارهای ارزشی

16-ارتباط مستقیم با کارکنان
امام علی(ع) به مالک اشتر دستور می دهند که با مردم ارتباط مستقیم داشته باشد و از نزدیک به حرف ها و نقطه نظرات آنها گوش سپارد و از فاصله گرفتن از آنها بپرهیزد: "مبادا به مدت طولانی خود را از مردم دور نگه داری."

17- پرهیز از غرور و تکبر

امیرالمؤمنین(ع) در دو فراز از فرمان تاریخی خود به مالک اشتر می فرماید:.
«به پرهیز از خود پسندی و بالیدن به خود و از تکیه به چیزی که تو را به خود پسندی وا دارد و از اینکه دوست بداری مردم تو را بسیار بستایند زیرا این صفات پلید از مهمترین دام های شیطان است تا نیکی نیکوکاران را در آن محو سازد»

18-گذشت و پوزش پذیری

حضرت علی(ع) در عهدنامهٔ مالک اشتر به او توصیه نموده اند که افرادی را برای کارهای کلیدی و مهم انتخاب کن که هنگام معذرت خواهی از وی با سینه باز و بزرگواری عذر طرف را بپذیرد. همچنین در جای دیگر از همین عهدنامه فرموده اند که با افراد باگذشت بپیوند و آنها را به عنوان کارگزار انتخاب نما

19- وفای به عهد

حضرت علی(ع) در خطبه ۴۱ نهج البلاغه فرموده اند:
«ای مردم، وفا همراه راستی است، که سپری محکمتر و نگهدارنده تر از آن سراغ ندارم، آن کس که از بازگشت خود به قیامت آگاه باشد خیانت و نیرنگ ندارد».

20-جاذبه و دافعه

حضرت علی(ع) می فرمایند: «عاجز ترین فرد کسی است که در یافتن دوست، ناتوان باشد و از او ناتوان تر کسی است که دوستان به دست آورده را از دست بدهد».
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
خصوصیات و معیارهای ارزشی

21- صداقت
امام علی(ع) در نامه به مالک اشتر به او می فرماید که با اهل صدق بپیوندد و مسئولیت های کلیدی را به آنان بدهد ، همچنین آن حضرت فرموده اند:
«پیشوای قوم باید با مردم خود به راستی سخن گوید».

22- اعتماد به نفس
امام علی(ع) گرچه در نهج البلاغه و دیگر کلمات ارزشمند خود، خودپسندی و غرور را مورد نکوهش قرار می دهد و می فرماید پرهیز از غرور زدگی و خودپسندی یکی از ملاک های ارزشی در روابط اجتماعی است، اما افتخار کردن به خویشاوندان خوب و ارزش های اخلاقی خویش را که در جهت مثبت به کار گرفته شود مورد تأیید قرار داده اند.
حضرت در نامه ۲۸ در پاسخ به ادعاهای دشمن به برخی از افتخارات خویش اشاره می کند و آنها را با افتخار یادآوری می نمایند.

23-مشورت کردن
امیرالمومنین علی(ع) در نامه ۴۰ نهج البلاغه که به سران سپاه خود نوشته است، فرموده است:
«آگاه باشید حق شما بر من اینست که جز اسرار جنگی، هیچ سرّی را از شما پنهان نسازم و در اموری که پیش می آید، جز حکم الهی، بدون مشورت شما کاری انجام ندهم».

24- احتیاط و دقت در قضاوت
حضرت علی(ع) در نامه ۵۳ خطاب به مالک اشتر چنین فرموده است:
«سپس کسی را برای قضاوت بین مردم برگزین که از همه در شبهات با احتیاط تر عمل نماید». همچنین در همان نامه، آن حضرت فرموده اند: «و از آنچه که در نظرت روشن نیست، کناره گیر».
 

.Soren.

گرافیست انجمن
"کاربر *ویژه*"
خصوصیات و معیارهای مکتبی

1-تقوی
حضرت علی(ع) در نامه ۱۲ نهج البلاغه فرموده اند: « از خدایی بترس که ناچار او را ملاقات خواهی کرد و سرانجامی جز حاضر شدن در پیشگاه او نداری»

2- امید به پاداش الهی داشتن و بیمناک از عذاب او بودن

حضرت علی(ع) در نامه به سپهسالار حلوان به او می فرماید: «جان بر سر کاری بگذار که خدای بر تو واجب فرموده است، به پاداش آن امیدوار باش و از کیفر آن بیمناک».

3-اطاعت از اوامر خدا و یاری کردن او

امیر المؤمنین(ع) در نامه به مالک اشتر فرموده اند:
« او را به پرهیزگاری در پیشگاه خدا و ترجیح دادن اطاعت او و پیروی از فریضه ها و سنت ها که در قرآن به آن امر فرموده است فرمان می دهد که هیچ کس نیکبخت نگردد مگر به پیروی آن و شور بخت نشود جز به انکار و تباه ساختن آن، و به او فرمان می دهد که خدای را با قلب و دست و زبان خود یاری کند زیرا هر کس خداوند جل إسمه را یاری دهد، خدای یاوری او را تعهد کرد و هر که او را عزیز دانست خدای ارجمندی او را کفالت فرمود».

4- توانایی در کنترل نفس
حضرت علی(ع) در نامه به مالک اشتر می فرماید:
« به او فرمان می دهد تا نفس خود را از پیروی آرزوها باز دارد و به هنگام سرکشی رامش نماید که (همانا نفس همواره به بدی وا می دارد جز آنکه خدا رحمت کند)».

5- توکل بر خدا
حضرت در نامه ای به یکی از عمال خود یاری خواستن از خدا را توصیه می فرماید:
«پس آهنگ هر کاری که می کنی از خدا یاری بخواه»
 
بالا