از مساله ترین مباحث در نگارش پایان نامـه رساله دانشبعضی انتخاب روش تحقیق است.
اشکال بیشتر در این زمینه از آنجا ناشی می شود که اتفاق نظر در این زمینه در بین مالک نظران خیلی نیست. تغییراتی هم که به کار می برند گاه زیاد مفرق است و دانشجو را سر در گم می نماید . به مخصوص در علوم آدم ی تشتت آراء در بین مالک نظران زیاد است. در عین حال دانشجو با راهنمای ی استادان خود باید به میزان مطلوبی از توافق بر سرشیوه برسد و بتواند از آن دفاع نماید . بحث کم کیف و یا مخلوطی از آن دو اخیرا بسیار زیاد باب شده است (بازرگان،1386). واقع امر چنین است که مشاهدات نمی توانند کمی یا کیفی صرف باشند، بلکه در هر تحقیقی کم و کیف وجود دارد ولی شاید جنبه قوی تر به سمت کمیت یا کیفیت باشد و یا تحقیقی از بخشهای مختلف ی تشکیل شده باشد هر بخشی از آن از روشی تبعیت نماید . اخیرا پژوهش های چند روشی را آمیخته می نامند (بازرگان، 1386). به نظر من اگر از اصطلاحآموزش ترکیبی (شعبانی ورکی، 1387) و یا چند روشی در این مورد مصرف شود مناسب تر به واقعیت نزدیک تر است. اصولا توانایی دانشجو هم به قدرت علمی وی در این تفکیک یا تلفیقروش ها بسته است.
به هر حال برخي به وسایل، تکنیک ها قالب های مرجعه که به وسیله آن محقق به مسئله می نگرد آن را نقد می نماید ،شیوه تحقیق می گویند (بوشا و هارتر، 1980، ص 11). آسان ترین شکلروش تحقیق علمی را می توان در نمودار 1-3 دید .
پایان نامه و رساله و روش اجرای آن مثل هر پژوهش دیگر می تواند انواع ی داشته باشد (عالی زاده، 1385، مقدمه) که جمله اند از
الف) به لحاظ نتیجه یا هدف:
پژوهش پایان نامه یا رساله به لحاظ نتیجه یا هدف ممکن است بنیادی، کاربر دی و عملی باشد
ب) به لحاظ نحوه (زمان دار و هدف مدار): پژوهش پایان نامه به لحاظ روش مدار احتمال دارد به تاریخی، پیمایشی و تجربی به شرح زیر تقسیم شود:
تاریخی (قدیم ):
پژوهش تاریخی، آنچه را در قدیم بوده است توصیف می نماید و فرآیند آن حاوی ارزیابی ، ثبت، تحلیل تفسیر رویدادهای قدیم به منظور معرفت وضع موجود تا میزانی جهت پیش بینی آینده است.
پیمایشی (حال):
پژوهش پیمایشی، آنچه را در حال حاضر هست توصیف می نماید فرآیند آن حاوی توصیف، ثبت، تحلیل تفسیر شرایط است. این کار مستلزم گونه ای مقایسه یا تحقيق است و در آن سعی می شود تا ارتباطات بین متغییرهای دست کاری نشده بیان شود. پژوهش پیمایشی که با سوال سروکار دارد عمدتا از طریق جامعه نمونه، اطلاعات مربوط به زمان حال را تهیه و تولید از تحلیل آن ها نتیجه گیری می نماید . پژوهش همبستگی و پس رویدادی (علّی) ارزیابی محتوا می تواند در این بخش دسته بندی شود. پژوهش همبستگی، از جهاتی به پژوهش تجربی (آزمایش ی) هم مربوط می شود زیرا میزان همبستگی مورد تست قرار می گیرد
تجربی (آینده):
پژوهش تجربی به توصیف نتیجه، تفسیر متغییرهای خاص دقیقا کنترل شده می پردازد. در این نوع پژوهش رابطه بین متغییرها می بایست روشن شود دست کاری متغییرها به روش ای سنجیده دقیق می بایست انجام گیرد. در این نوع پژوهش متغییرها حذف یا کنترل می شوند تا نتیجه، مشاهده شود. در اینجا متغییرهای مستقل وابسته باید از یکدیگر کاملا تفکیک شوند. از آنجا که پژوهش تجربی به جهت در امور مادی و فیزیکی صورت می گیرد، در واقع به نوعی مربوط به حال و آینده می شود. آزمونهای تجربی در علوم آدم ی هم تا مدتی که شرایط باقی باشد، نتایج آن می تواند مورد توجه قرار گیرد. اما در پژوهش های کیفی یا ترکیبی که از تکنیک های خاصی چون دلفی یا سناریو مصرف می شود، برای پیش بینی های آینده مفید است (فلیک،1387؛ شعبانی ورکی،1387).
پژوهش پایان نامه به لحاظروش هدف مدار شاید به توصیفی، تطبیقی ارزشیابی تقسیم شود.
ج) پایان نامـه رساله به لحاظ ماهیت و موضوع مورد مطالعه:
انجام پایان نامه و رسله به لحاظ ماهیت و مساله می تواند به موردی (ژرفانگر) عام (پهنانگر) تقسیم شود. در تحقيق موردی، نتیجه قابل تعمیم نیست بیشتر در پژوهش های تاریخی و پیمایشی مصداق دارد.
د) پایان نامه و رساله به لحاظ محیط پژوهش:
پایان نامه رساله از جهت محیطی که در آن پژوهش انجام می شود شاید به کتابخانه ای، آزمایش گاهی و میدانی (محیط باز) تقسیم شود.
ه) پایان نامه به لحاظ فرد پژوهشگر:
انجام پایان نامه رساله به لحاظ فرد پژوهشگر احتمالا به ناظر صرف یا مشارکت کننده تقسیم شود.
تقسیمات دیگری می توان قائل شد که در کتاب هایراهنمای تحقیق موجود است. جدول 1-3 (کومار، 1374) گویای بخشی از آن است.
اشکال بیشتر در این زمینه از آنجا ناشی می شود که اتفاق نظر در این زمینه در بین مالک نظران خیلی نیست. تغییراتی هم که به کار می برند گاه زیاد مفرق است و دانشجو را سر در گم می نماید . به مخصوص در علوم آدم ی تشتت آراء در بین مالک نظران زیاد است. در عین حال دانشجو با راهنمای ی استادان خود باید به میزان مطلوبی از توافق بر سرشیوه برسد و بتواند از آن دفاع نماید . بحث کم کیف و یا مخلوطی از آن دو اخیرا بسیار زیاد باب شده است (بازرگان،1386). واقع امر چنین است که مشاهدات نمی توانند کمی یا کیفی صرف باشند، بلکه در هر تحقیقی کم و کیف وجود دارد ولی شاید جنبه قوی تر به سمت کمیت یا کیفیت باشد و یا تحقیقی از بخشهای مختلف ی تشکیل شده باشد هر بخشی از آن از روشی تبعیت نماید . اخیرا پژوهش های چند روشی را آمیخته می نامند (بازرگان، 1386). به نظر من اگر از اصطلاحآموزش ترکیبی (شعبانی ورکی، 1387) و یا چند روشی در این مورد مصرف شود مناسب تر به واقعیت نزدیک تر است. اصولا توانایی دانشجو هم به قدرت علمی وی در این تفکیک یا تلفیقروش ها بسته است.
به هر حال برخي به وسایل، تکنیک ها قالب های مرجعه که به وسیله آن محقق به مسئله می نگرد آن را نقد می نماید ،شیوه تحقیق می گویند (بوشا و هارتر، 1980، ص 11). آسان ترین شکلروش تحقیق علمی را می توان در نمودار 1-3 دید .
پایان نامه و رساله و روش اجرای آن مثل هر پژوهش دیگر می تواند انواع ی داشته باشد (عالی زاده، 1385، مقدمه) که جمله اند از
الف) به لحاظ نتیجه یا هدف:
پژوهش پایان نامه یا رساله به لحاظ نتیجه یا هدف ممکن است بنیادی، کاربر دی و عملی باشد
ب) به لحاظ نحوه (زمان دار و هدف مدار): پژوهش پایان نامه به لحاظ روش مدار احتمال دارد به تاریخی، پیمایشی و تجربی به شرح زیر تقسیم شود:
تاریخی (قدیم ):
پژوهش تاریخی، آنچه را در قدیم بوده است توصیف می نماید و فرآیند آن حاوی ارزیابی ، ثبت، تحلیل تفسیر رویدادهای قدیم به منظور معرفت وضع موجود تا میزانی جهت پیش بینی آینده است.
پیمایشی (حال):
پژوهش پیمایشی، آنچه را در حال حاضر هست توصیف می نماید فرآیند آن حاوی توصیف، ثبت، تحلیل تفسیر شرایط است. این کار مستلزم گونه ای مقایسه یا تحقيق است و در آن سعی می شود تا ارتباطات بین متغییرهای دست کاری نشده بیان شود. پژوهش پیمایشی که با سوال سروکار دارد عمدتا از طریق جامعه نمونه، اطلاعات مربوط به زمان حال را تهیه و تولید از تحلیل آن ها نتیجه گیری می نماید . پژوهش همبستگی و پس رویدادی (علّی) ارزیابی محتوا می تواند در این بخش دسته بندی شود. پژوهش همبستگی، از جهاتی به پژوهش تجربی (آزمایش ی) هم مربوط می شود زیرا میزان همبستگی مورد تست قرار می گیرد
تجربی (آینده):
پژوهش تجربی به توصیف نتیجه، تفسیر متغییرهای خاص دقیقا کنترل شده می پردازد. در این نوع پژوهش رابطه بین متغییرها می بایست روشن شود دست کاری متغییرها به روش ای سنجیده دقیق می بایست انجام گیرد. در این نوع پژوهش متغییرها حذف یا کنترل می شوند تا نتیجه، مشاهده شود. در اینجا متغییرهای مستقل وابسته باید از یکدیگر کاملا تفکیک شوند. از آنجا که پژوهش تجربی به جهت در امور مادی و فیزیکی صورت می گیرد، در واقع به نوعی مربوط به حال و آینده می شود. آزمونهای تجربی در علوم آدم ی هم تا مدتی که شرایط باقی باشد، نتایج آن می تواند مورد توجه قرار گیرد. اما در پژوهش های کیفی یا ترکیبی که از تکنیک های خاصی چون دلفی یا سناریو مصرف می شود، برای پیش بینی های آینده مفید است (فلیک،1387؛ شعبانی ورکی،1387).
پژوهش پایان نامه به لحاظروش هدف مدار شاید به توصیفی، تطبیقی ارزشیابی تقسیم شود.
ج) پایان نامـه رساله به لحاظ ماهیت و موضوع مورد مطالعه:
انجام پایان نامه و رسله به لحاظ ماهیت و مساله می تواند به موردی (ژرفانگر) عام (پهنانگر) تقسیم شود. در تحقيق موردی، نتیجه قابل تعمیم نیست بیشتر در پژوهش های تاریخی و پیمایشی مصداق دارد.
د) پایان نامه و رساله به لحاظ محیط پژوهش:
پایان نامه رساله از جهت محیطی که در آن پژوهش انجام می شود شاید به کتابخانه ای، آزمایش گاهی و میدانی (محیط باز) تقسیم شود.
ه) پایان نامه به لحاظ فرد پژوهشگر:
انجام پایان نامه رساله به لحاظ فرد پژوهشگر احتمالا به ناظر صرف یا مشارکت کننده تقسیم شود.
تقسیمات دیگری می توان قائل شد که در کتاب هایراهنمای تحقیق موجود است. جدول 1-3 (کومار، 1374) گویای بخشی از آن است.