بهره وری انسان ها در زمان غيبت امام زمان (عليه السلام ) به گونه اي است که منتظران واقعي را به ارزشي ميرساند که امام صادق (عليه السلام ) فرمودند: مانند کسي هستند که به همراه حجت در خيمه آن حضرت آماده به خدمت باشند ،آنگاه حضرت صادق (عليه السلام) پس از تأملي سربلند کردند وفرمودند :اومانند کسي هست که به همراه رسول الله (صلي الله وعليه وآله )بوده است (2)آماده بودن براي انتظار وسعت دروني وسعه صدر مي خواهد که به هر کسي تعلق نمي گيرد واگر انتظار با وسعت دروني همراه بود ،انسان را به سمتي سوق مي دهدکه به عالم معنا نظاره گر شود نه آنکه در ديد زميني بماند.
اين وسعت دروني با آدابي همراه است که با رعايت آنها مي توان به اوج انتظار رسيد از قبيل :توجه ،عهد ،انس وتوسل که با وجود اين آداب انسان منتظر در دوران غيبت مي تواند وضعيت بهتر را رقم بزند واز بزرگترين تکليف حساس اين زمان يعني حفظ مرزهاي عقيدتي ودين مبين اسلام سر بلند بيرون آيد .
مفهوم انتظار يعني اميدوار به آينده بودن وناراحتي از وضع موجود (1)،انتظار عامل حرکت دهنده انسان به سمت تعالي ورشد است.انتظار، واژه آشناي است که در درون خود اضطرار وافتقارونياز را داردوتا انسان مضطر نباشد دنبال فرياد رسي نخواهد بود ،اين انتظار ريشه در ظلم وستم ،جنگ وخونريزي وجهل دارد که نابساماني ها ي را در جهان ايجاد نموده است که در مکتب انتظار با رعايت ادب انتظار اين نابساماني ها از بين خواهد رفت وتکليف منتظرين در رعايت اين آداب نهفته است.
انتظار ،اصطلاحي است که به معناي عدم رضايت به وضع موجود وانتظار عملي براي تغيير آن وحاصل شدن وضعيت مناسب مي باشد (3)بر اين اساس مي توان فهميد که انتظار مفهومي است مرکب از دو جزء،نفي واثباتي.نفي آنچه در جريان است واثبات آنچه انتظار وتوقع آن مي رود(4).
اکنون آنچه بيان شد را در قالب مثالي مي آوريم ؛اگر کسي به مسا فرتي رود واين سفرش از حد معمول به طول انجامد واز سويي خبري نيز از او بدست نيايد ،پدر ومادر از اين فرد مسافر وهم از وضعيت موجود ناراضيند ؛وطالب تغيير اين وضعيت هستند .اينان نسبت به وضعيتي که در آن به بسر مي برند حالت بي تفاوتي ندارند ،بلکه در تمامي لحظات در پي آنند که از سويي از اين وضعيت خارج شوند واز طرفي ديگر وضعيت مطلوب را فراهم آورند اين حالت را انتظار مي خوانند واين پدر ومادر را منتظر.
زماني ميتوانيم حقيقت انتظار را ادراک کنيم که بدانيم امام زمان (عليه السلام )را براي چه مي خواهيم وتا اين حالت اضطرار وافتقار رانداشته باشيم دنبال حضرت نخواهيم رفت .پس علت عدم ادراک حقيقي انتظار ،نداشتن حالت انتظار است .مادامي که شخص اضطرار نداشته باشد ،آرزوي وضعيت بهتر را در سر نمي پروراند وهيچ تهيأ وآمادگي براي تغيير وضعيت موجود از خود نشان نمي دهد .اضطرار يعني اينکه بدانيم همه درها بسوي من بسته شده است ،درست مثل زماني که به دريا مي رويم ودر زير پاي خود ،شن وماسه دريا را احساس کرده خيلي مضطر نبوده واز خود ودست وپاي خود کمک مي گيريم واز شن وماسه بيرون مي آييم واحساس نياز به نجات غريق نمي کنيم ؛اما وقتي در وسط دريا قرار داريم وپايمان به هيج جا بند نيست وبه هر طرف که مي چرخيم ،موج مانند گردابي مارا در خود مي پيچاند ،آن نياز واقعي ،که عشق به بقاءوحيات است در درون ما ايجاد اضطرار مي کند وصدايمان بلند مي شود .اگر مضطر حقيقي هستيم بايد روحمان اينگونه براي امام زمان (عليه السلام)فرياد بزند ،اما متأسفانه مضطر نشده ايم وبه حکومت دنيا بر خودراضي شده ايم (4)در انتظار اين روحيه (اضطرار )بايد حکمراني کند تا شخص بتواند دوام واستمرار داشته باشد وبه فعاليت وکوشش بپردازد ،وقتي اضطرار نبود يعني انتظار نيست واين همان زندگي بدون اميد است که روبه تباهي وسقوط کشانده مي شود .
کسي که تولد فرزندي عزيز ويا مهماني محبوب دارد ،بي تفاوت ،بي خيال ،بي توجه وبي مسوليت نيست ،انتظار در حالت ودر عمل تاثير گذار است ومنتظرآدابي را دنبال ميکند ؛1- توجه 2- عهد 3-انس 4-توسل .
توجه:وجاهت يافتن است وآنچه باعث مي شود به دلدار روي بياوريم ،تجربه جمال، جلال وکمال وتجربه محبت وعنايت اوست.سپس مقايسه دلدارها با هم ومقايسه دلدار با خويش ،زمينهاي براي انتخاب وترتيب اهميت ها مي شود .توجه به امام زمان (عليه السلام)که در دعاي توسل مي خوانيم ؛«انا توجهنا واستشفعنا بک الي الله »(5)از آنجا شکل مي گيرد که ما محبوبهاي ديگر ورهبران ديگر را تجربه مي کنيم وبه ضعف ها ومحدوديتها ويا پستي ها وزشتي هاي آن راه مي يابيم واز آنجا که مي بينيم ديگران مارا براي خويش مي خواهند توجه به امام زمان (عليه السلام )مرحله رشد وتوسعه دروني ما قرار خواهد گرفت .کسي که سر در لاک تعلق ه وبتها، دارد نمي تواند به مهدي (عليه السلام)روي بياورد .ونمي تواند همراه حجت بيايد ودوام نمي آورد ،از ميان راه بريده وبه خاطر تعلقها مي ماند ..همراهي حجت خدا ،همراهي در اهداف را مي خواهد وآن کسي که به هدفهايي کوتاه تر از ولي، دل بسته است ،ناچار از ولي جدا مي شود .براي کسي که دنيا برايش وسعت است در کنار مهدي (عليه السلام )جايي نيست.
براي کسي که وجاهت و آبرو را در حوزه خانواده وفاميل وشهر ومملکت ويا تمام زمين مي خواهدوسيله وجاهت او، مي تواند دنيا خواهي هاي متفاوت باشد ،اما براي کسي که از حوزه زمين فراتر مي رود وعظمت آسمانها ووجاهت عند الله ،ودر حضور حق را خواستار مي شود .آري ،انتظار يعني توجه پيدا کردن به امام عليه السلام که انسان را وسعت دروني وسعه صدر مي دهد وبجايي مي کشاند که معيت وهمراهي با اورا رقم مي زند وا زبسياري از تيرها ونيزه ها ي وجاهت دنيايي محفوظ مي ماند.
عهد با جهت گيري وانتخاب ،به ارزش ووجاهت رسيده وبا همين جهت گيري بيعت مي نماييم «وابذل مالي واهلي ونفسي وجميع ما خولني ربي بين يديک وهذا عهدي اليک وميثاقي اليک اذ انت نظام الدين ويعسوب المتقين »(6)انچه داريد نزد ولي مي گذاريد ،چون انچه نزد شما بماند رفتني وضايع شدني است که«ما عندکم ينفد وماعندالله باق »در هر حال پيمان بر ساختن وسوخنتن وجان باختن وهستي به پاي دوست انداختن ،پيمان کساني است که پناهي جز امام زمان (عليه السلام)نمي بينند وجز قلعه توحيد وولايت پايگاهي ندارند .آنهايي که از ولي تمنايي دارند در واقع ولي را نردبان خواسته وواسطه هوسهايشان نموده اند ،که سوختگان عشق مي خواندند ؛مارا از تو به جز تو تمنايي نيست ...پس در مکتب انتظار عامل «عهد »انسان را سوق به مرحله جان فشاني وسوختن در برابر دوست مي کشاند تا جايي که با سوختن همه اطراف خود را روشن مي سازد وتعداد فراواني از اين نوربهره مند مي گردند.
انس در راه هدفهاي بزرگ ،درگيريهاي بزرگ ،وتنهاي ها وغربتهاي وحشتناک اين انسان، که ريشه از انس گرفته،دل گرمي، مي خواهد ودلگرمي او کسي جز امام زمان (عليه السلام)نمي تواند باشد .چون انس با کسي که از همه تعلقات رهايي دارد مي تواند انسان را آرام نمايد .در انتظار اگر انس نباشد ،پذيرش ولايت هم ممکن نخواهد بود ،چرا که در بسياري از افعال واعمال امام عليه السلام لب به اعتراض گشوده مي شود که فعل امام با اعتقادش همساني ندارد .ولي وقتي مأنوس بود ،ولايت پذير مطلق خواهد بود ولب به چون وچرا نمودن در افعال ورفتار امام (عليه السلام )نمي کند.
توسل
از ولي خدا کاري بايد انتظار داشت که از عهده ي ديگران ساخته نيست ،کاري که از تجربه وعلم وعقل وغرايز فردي وجمعي ساخته است ،نياز به اين وسائل هدايت وقرب ندارد بايد به هرکس در هر کاري که براي آن مهيا شده وخلقت يافته توسل جست وبهره گرفت ،اين سخن حق تعالي است که مي فرمايد :«ولله الأسماء الحسني فادعوه بها »(7)وبراي خداست اسماءحسني ،پس بوسيله آنها خدا را بخوانيد ودعا کنيد .از حضرت صادق عليه السلام روايت شده است :«نحن والله الأسماءالحسني»به خدا سوگند ما اسماء حسني هستيم وهمچنين امام رضا عليه السلام فرمودند :«اذانزلت بکم الشدةفاستعينوبنا علي الله عزوجل وهو قوله عزوجل ولله الأسماءالحسني فادعوبها »بي شک هم کساني که در دوران انتظار ،هراسناک از غرق شدن در گرفتاريها وسختيها ي طاقت فرسا هستند بالضرورةبايد متوسل به امام عليه السلام شوند واز را ه توسل براي رسيدن به قله تعالي استفاده نمايند.
کساني که در سيل خروشان دريا مي خواهند غرق شوند به آنها گفته مي شود به قلعه کوهي که مرتفع است برويد ،به ماهم دستورداده اند در هر زماني با لخصوص زمان انتظار حضرت قائم (عليه السلام) به سمت حضرت برويد تا از امواج خروشان سيل هاي آخر الزمان محفوظ بمانيد وراه آن توسل ومرتبط شدن با ايشان است واين ادبي است که بايد در انتظار رعايت کرد .بالاخره توجه،وعهد وانس وتوسل ما را به حقيقت انتظار يعني آمادگي مي رساند واين آداب همان زمينه سازي است که نه تنها در فکر وروحيه بلکه در عمل ما موثر خواهد بود .بطوري که مارا آنچنان مودب مي نمايد که دشمن به هيچ وسيله اي نمي تواند ما را در بحرانهاي گوناگون متوقف نمايد .(8)
شعار منتظران حضرت مهدي(عليه السلام )
شعاري که اهل انتظار هميشه در خونشان مي جوشد ،شعار« يالثارات الحسين (عليه السلام) »است که از ظهر عاشورا واز درون خاک خونين کربلا بر خواست ودر جام خورشيد ريخت وبه همه چيز رنگ خون زد .منتظر يعني کسي که هر زمانش بيداري است ،براي مقاومت در مقابله با دشمنان امام حسين (عليه السلام) وهر روزش عاشوراست ومنتظران مهدي (عليه السلام )همچون ياران حسينند که پولاد دل وهمه وجودشان يقين به خداست که اگر بر کوهها روي آورند آنهارا از جاي برکنند (9)واين شعار نمايانگر تعالي روح منتظران حقيقي حضرت قائم (عليه السلام )است که منتظر بذل جان خود هستند تا نثار امام خود نمايند .
انتظار چه زماني آگاهانه است ؟
امام صادق عليه السلام فرمودند :«اقرب ما يکون العباد من الله وأرضي ما يکون منهم اذا افتقدوا حجةالله عزوجل ولم يظهر لهم ولم يعلموا امکانه وهم في ذلک يعلمون انه لم تبطل حجةالله ولا ميثاقه فعندها فتوقعوا الفرج صباحا ومساء»(10)؛«زماني که بندگان به خداي بزرگ نزديکترند واز خدا از ايشان بيشتر راضي است ،زماني است که حجة خداي تعالي از ميان آنان ناپديد گردد وظاهر نشود وآنان جايش را هم ندانند .با اين همه بدانند که حجت وميثاق خدا از بين نرفته وباطل نشده است در آن حال ،در هر صبح وشام چشم انتظار فرج باشيد».
فضيلت بندگان خدا در اين زمان ورضايت بيشتر خداوند از آنان بدين جهت است که آنان بي آنکه امام خويش را ببينند ومعجزاتش را مشاهده کنند ودر حيرتها به در خانه اش پناهنده شوند ،تنها با اعتما د به خدا وپايبندي وبه تقوي ودوستي اهل بيت ،ميثاق الهي را نگهباني کرده ومرزهاي عقيده را پاس مي دارند .امام صادق (عليه السلام )فرمودند :ابوبصير خوشا به حال شيعيان قائم ما که در دوران غيبت او در انتظار ظهورش به اطاعت او رو مي کنند ،آنان اولياءخدا هستند که هيچ ترس واندوهي برايشان نيست .(11)با هم آمدن دو وصف« انتظار در غيبت »و«اطاعت در ظهور »براي شيعيان حضرت مهدي (عليه السلام) نشان دهنده ي نوعي ملازمت بين اين دو وصف است .به اين معنا که شيعيان منتظر در دوران غيبت چنان امام خود را شناخته ودر اطاعتش مي کوشند که اگر دوران ظهور تحقق مي يافت در زمره مطيعين حقيقي او بودند.
انتظار ،دوران تکليف حساس
غيبت جرياني بسيار عميق وانتظار ،جرياني بسيار سازنده ومهم است .دوره غيبت وانتظار از يک جهت مانند مدتي است که معلم از کلاس خارج مي شود ...تا بنگرد شاگردان در غياب او چه مي کنند ،ودرباره تعاليم وتکاليف خود چگونه رفتار مي نمايند .انسان منتظر ،بايد همواره مراقب خود باشد ودر علم وعمل بکوشد وبداند که معلم ...هر لحظه ممکن است برسد ...بايد هميشه در حالي بسر برد که رضايت کامل خاطر معلم را فراهم آورد.دوران انتظار ،دوران تکليف است وآن تکليف ،نگهباني دين خداست وحفظ مرزهاي عقيدتي وحراست باورهاي مقدس است .پيامبر (صلي الله عليه وآله )خطاب به اصحاب فرمودند :...شما اصحاب من هستيد ليکن برادران من ،کساني اند که در آخر الزمان مي آيند آنان به نبوت ودين من ايمان مي آورند با اينکه مرا نديده اند ...هر يک از آنها اعتقاد ودين خويش را با هر سختي نگاه مي دارد چنانکه گويي درخت خار مغيلان را در شب تاريک با دست پوست مي کنند يا آتش پر دوام چوب داغ را در دست نگاه مي دارد ،آن مومنان ،مشعل هاي فروزانند در تاريکي ها ،خداوند آنها را از آشوب هاي تيره وتار «آخر الزمان »نجات خواهد داد .(11)
نتيجه گيري :
انتظار مفهومي است که در زندگي اجتماعي وفردي بشر نقش بسزايي را ايفا مي کند به گونه اي که حرکت وانتظار هميشه در کنار هم قرار دارند واز هم جدا نمي شوند ،انتظار تحرک بخش است ،وارزش مردم را از انتظاري که دارند بايد شناخت ،هر چه انتظار مقدس تر باشد ارزش ايشان والاتر خواهد بود .اگر انتظار از انسان گرفته شود اميدواري به آينده از او جدا شده است واين انسان ،ادامه حيات برايش بي لذت خواهد بود وهيچ رشدي نخواهد داشت .حال که منتظر در نعمت انتظار بسر مي برد بايد آداب آنرا نيز رعايت نمايد يعني توجه به امام (عليه السلام)،انس او وارتباطش را وعهدي را که با اومي بندد را پايبند باشد تا مشمول فيوضات امام (عليه السلام)گردد .همچنين در انتظار مهمترين تکليف را که حفظ مرزهاي عقيدتي است مراعات نمايد تااز اين طريق آمادگي خود وجامعه را براي ظهور آن حضرت افزونتر نمايد ،وانتظاري را براي خود رقم بزند که ريشه در آگاهي وشناخت داشته باشد نه آنکه بدون علم وبدون مکتب عملي نام خود را منتظر نهد وبا اين اوصاف منتظر ظهور منجي باشد ،بلکه بايد با عمل خود افضليت اعمال را براي خود به رقم بزند که امام صادق (عليه السلانم) فرمودند :«افضل الاعمال انتظار الفرج »ونفرمودند؛« افضل الحالات »پس مکتب عملي در انتظار ،مهمترين عامل ترقي انسان محسوب مي گردد که بايد بدان توجه نمود.
--------
1-بحار الأنوار،ج52ص102
2- آب حيات ص248
3- توهم در ديدار امام زمان (عليه السلام)ص246
4- مصباح کفعمي ص495
5- صحيفه علويه ص56
6- تو مي آيي ،ص 18 ،19
7- بحار الانوار ج52 ص308
8- کافي ج2 ص127
9- کمال الدين ج2ص357
10- غيبت ،انتظار ،ظهور،ص54
11- بحار الأنوار ج52ص124
