امام صادق (ع) در نقلی از پیامبر (ص) درباره سیره حضرت مهدی (ع) میفرمایند :
« القائِمُ مِن وُلدی اسمُهُ اسمی وکُنیتُه کُنیتی وَشمائِلُهُ شَمائِلی وسُنَّتُه سُنَّتی » .
قائم از فرزندان من و هم نام و هم کنیه من است که صورت و سیرتش همچون من است.
1 ـ سیره دینی
امام رضا (ع) درباره خشوع حضرت مهدی (ع) در برابر جلال و عظمت خداوندی میفرمایند :
« یکونُ اشدَّ النّاسِ تواضُعاً للهِ ِ عزّ وجلّ » .
شدّت تواضع او در برابر خداوند، از همه بیشتر است.
و این تواضع و خشوع، غیرت دینی او را تهییج نموده که دغدغهای جز اصلاح دین جدّش ندارد.
امام صادق (ع) در بیان کیفیّت سیره آن حضرت فرمودند :
« یَصنَعُ ما صَنَعَ رسولُ اللهِ (ص) یَهْدِمُ ما کانَ قَبْلَهُ کَما هدَمَ رسولُ الله (ص) أمرَ الجاهلیّةِ وَیَسْتَأنِفُ الإسلامَ جَدیداً» .
همان گونه که پیامبر (ص)، آثار جاهلیّت را از میان برد، ایشان نیز اسلام را از نو احیا میکند.
پیامبر (ص) میفرمایند :
« هو رجُلٌ منّی... یَحْفَظَنی اللهُ فیه وَیَعْمَلُ بِسُنَّتی » .
او مردی از نسل من است که خداوند به وسیله او تلاش مرا محفوظ میدارد، چرا که او به سنّت و شیوه من عمل میکند.
و در کلامی دیگر سنّت او را نصرت اسلام و دعوت مردم به قرآن اعلام میفرمایند :
« القائمُ مِن وُلدی... سُنَّتُهُ سُنَّتی یُقیمُ الناسَ علی مِلَّتی وَشَریعَتی ویَدْعوهُم إلی کتابِ اللهِ عزّ وجلّ مَنْ أطاعَهُ أطاعَنی وَمَن عصاهُ عصانی » .
قائم از فرزندان من است. سنّت و شیوه او همچون من است. او مردم را بر دین و آیین من پایدار میسازد و آنها را به سوی کتاب خدا فرامیخواند. هر کس او را پیروی کند، مرا پیروی کرده و عصیان و نافرمانی او، عصیان من محسوب میشود.
امام رضا (ع) در دعایی که به یونس بن عبدالرحمن تعلیم دادند عرضه میدارند :
« اللّهمّ... أعِزَّ بِهِ المُؤمنینَ وَأحیِ بِهِ سُنَنَ الْمُرسَلینَ ودارِسَ حُکْمِ النّبِیّین وَجَدِّدْ بِهِ ما امْتَحی مِنْ دینِکَ وَبُدِّلَ مِنْ حُکْمِکَ حَتّی تُعیدَ دینَکَ بِهِ وَعَلی یَدَیْهِ جَدیداً غَضّاً مَحْضاً صَحیحاً لا عِوَجَ فیهِ وَلا بِدْعَةَ مَعَهُ » .
خدایا... اهل ایمان را به وجودش عزّت بخش و احکام پیامبران خود را که از بین رفته است، به واسطه او زنده بدار. و آنچه از حکم دین خود که تغییر یافته، با وجودش از نو بنیاد کن تا آن که به دست او آئینی نو که هیچ کژی و بدعتی در آن نباشد، برای امّت پدید آید.
2 ـ سیره اخلاقی
امام مهدی (ع) از نظر اخلاقی شباهت بسیاری به پیامبر (ص) دارد، همچنان که ایشان میفرمایند :
« المهدیُّ مِنْ وُلْدی... أشْبَهُ النّاس بیخُلْقاً وَخَلْقاً » .
مهدی از نسل من و شبیهترین فرد در صفات ظاهری و اخلاقی به من است.
امام، منبع کمالات و اسوه کامل اخلاق است که حضرت رضا (ع) ضمن بیان علامتهای امام به عنوان عالمترین، حکیمترین، باتقواترین، بردبارترین، شجاعترین، باسخاوتترین و عابدترین مردم میفرمایند :
« یکونُ أوْلی بِالنّاسِ مِنْهُمْ بِأنفُسِهِمْ وَأشْفَقَ عَلَیْهم مِن آبائِهِمْ وَأُمَّهاتِهِمْ... وَیکونُ آخِذاً للِنّاسِ بِما یَأمُرُ بِهِ وَاَکُفَّ الناسِ عَمّا یَنْهی عَنْهُ... » .
او نسبت به مردم از خودشان ولایتمدارتر و شایستهتر است و از پدر و مادر مهربانتر. از همه بیشتر به آن چه مردم را به آن فرمان دهد، عمل میکند و از آن چه دیگران را باز میدارد،
پرهیز مینماید.
همچنین امام رضا (ع) در شأن اخلاقی او میفرمایند :
« اَنَّهُ الهادِی المُهْتَدی الطّاهِرُ التَّقیُّ النَقِیُّ الرَّضِیُّ الزَّکیّ » .
او هدایتگر مردم و رهبر پاک سیرت باتقوای پاکیزهای است که به کمالات و صفات پسندیده آراسته است.
3 ـ سیره معنوی
ـ عصمت
امام رضا (ع) در دعای خود درباره عصمت امام زمان (ع) میفرمایند :
« اللّهمَّ... عَصَمْتَهُ مِنَ الذُّنوبِ وَبَرَّأتَهُ مِنَ العُیُوبِ وَطَهَّرْتَهُ مِنَ الرِّجْسِ وَسَلَّمْتَهُ مِنَ الدَّنَسِ. اللّهُمَّ فَإنّا نَشْهَدُ لَهُ یومَ القیامَةِ وَیَومَ حُلولِ الطّامَّةِ اَنَّهُ لَمْ یُذنِبْ ذَنْباً وَلا اَتی حُوباً وَلَمْ یَرْتَکِبْ مَعْصِیَةً وَلَمْ یُضَیِّع طاعَةً وَلَمْ یَهْتِکْ لَکَ حُرْمَةً وَلَمْ یُبَدِّلْ لَکَ فَریضَةً وَلَمْ یُغَیِّرْ لَکَ شَریعَةً » .
خدایا... همانا او را از هر گناه دور داشته و از هر عیب و نقصی در امان قرار دادهای. از همه پلیدیها پاکش فرموده و از هر آلودگی، سالم داشتهای. خدایا ما شهادت میدهیم که او هیچ گناهی مرتکب نشده و خطایی نکرده است. هیچ طاعت و عبادتی را ضایع نساخته، حرامی انجام نداده، واجبی را دگرگون ننموده و هیچ آیین و شریعتی را تغییر نداده است.
ـ بصیرت
حضرت رضا (ع) میفرمایند :
« لَنا اَعْیُنٌ لا تُشْبِهُ اَعْیُنَ النّاس وفیها نورٌ لَیس لِلشَّیْطانِ فیهِ شِرْکٌ » .
ما دارای بصیرت و کمال بینایی هستیم و در دیدگان ما که هیچ شباهتی به چشمهای مردم ندارد، نوری هست که شیطان در آن راه نمییابد.
بر این اساس او چشم بینای الهی است که بر اعمال بندگان نظارت دارد، آنها را به کمال برساند، و در این رابطه امام زمان (ع) میفرمایند :
« فَإنّا نُحیطُ عِلْماً بِاَنْبائِکُم وَلا یَعْزُبُ عَنّا شَیْءٌ مِنْ اَخْبارِکُم... اِنّا غَیْرُ مِهْمِلینَ لِمُراعاتِکُم وَلا ناسینَ لِذِکْرِکُم» .
ما بر احوال شما آگاهیم و هیچ چیز از دید بصیرت ما مستور نمیماند. ما در رعایت حال شما کوتاهی نکرده و یاد شما را از خاطر نبردهایم.
ـ دعای مستجاب
امام رضا (ع) میفرمایند :
« یکون دُعاؤهُ مُسْتَجاباً حتّی اَنَّهُ لوْ دَعا عَلی صَخْرَةٍ لا نشَقَّتْ بِنِصفَیْنِ » .
دعای او همواره به اجابت میرسد، تا جایی که اگر دعا کند، سنگی از وسط به دو نیم خواهد شد.
و نیز از آن حضرت نقل شده که فرمودند:
« ودلالتُهُ فی خِصلَتَین ؛ فی العلمِ واسْتِجابَةِ الدَّعوَةِ. وکُلُّ ما اَخْبَرَ بِهِ مِنَ الحوادِثِ الّتی تُحْدَثُ قَبْلَ کونِها فذلِک بَعْهدٍ مَعْهودٍ إلَیه مِن رَسولِ اللهِ (ص) توارَثَهُ عن آبائِهِ عَنه (ع) » .
و علامت مهم او دو چیز است : علم و استجابت دعا. خبرهایی که از حوادث آینده میدهد، از پدرانش از رسول خدا به او رسیده است.
4 ـ سیره اجتماعی
ـ ساده زیستی
امام صادق (ع) شیوه زندگی پیامبر (ص) و سیره امیرالمؤمنین (ع) را الگوی عملی برای امام زمان معرّفی میکند و امام رضا (ع) درباره ساده زیستی و رعایت زهد در زندگی آن حضرت میفرمایند :
« وما لِباسُ القائِمٍ الاّ الغلیظَ وَما طَعامُهُ الاّ الجَشب » .
لباس او پارچه خشن و غذای او بسیار ساده است.
ـ مدیریّت اجتماعی
امام رضا (ع) درباره توان رهبری و سیاستمداری آن حضرت میفرماید :
« مُضطَلِعٌ بِالإمامَةِ، عالمٌ بِالسِّیاسَةِ » .
او بر امر امامت و رهبری امت، توانمند است و به نحوه اداره امور جامعه آگاه.
ـ عدالت گستری
عدالت از جمله خصوصیّات بارز در سیره امام مهدی (ع) است. چندان که در دعای « افتتاح » به عنوان
« عَدل » یعنی مجسمه تمام نمای عدالت، ملقّب شده است :
« اللّهمَّ وصَلِّ علی ولیِّ أمرِکَ القائِمِ المُؤَمَّلِ وَالعَدْلِ المُنْتَظَر » .
خدایا بر ولیّ امرت، قائمی که مردم آرزومند ظهورش هستند و آینه تمام نمای عدالت که همه در انتظارش به سر میبرند، درود فرست.
در زمان ظهور، عدالت به همه زوایای جامعه نفوذ کرده و جهان آکنده از عطر آن خواهد شد. همچنان که امام صادق (ع) میفرمایند :
« أما واللهِ لَیَدخُلَنَّ عَلَیْهم عَدْلَه جوفَ بیوتِهِم کَما یَدْخُلُ الحَرُّ والقَرُّ » .
به خدا قسم عدالت درون خانهها و زندگی مردم راه یافته و در همه جا گسترش مییابد، همان طور که سرما و گرما به آن رخنه میکند.
و فراگیری و گسترش عدالت تا حدّی است که هیچ کس به دیگری ظلم روا نمیدارد و امنیّت اجتماعی استقرار کامل مییابد. امام رضا (ع) میفرمایند :
« فإذا خَرَجَ أشْرَقَتِ الأرضُ بنورِ رَبّها ووَضَع میزانَ العدلِ بَیْنَ النّاسِ فَلا یَظلمُ احدٌ احداً » .
وقتی آن حضرت قیام کند، زمین به نور پروردگارش روشنایی مییابد و میزان عدالت را در بین مردم برپا نموده که هیچ فردی، دیگری را مورد ظلم و ستم قرار نمیدهد.
و این همان عدالتی است که در روایات فراوانی نسبت به تحقّق آن بشارت دادهاند. امام رضا (ع) در نقل روایتی از پیامبر (ص) میفرمایند :
« لا تَذهبُ الدّنیا حتّی یَقومَ بأمر أُمّتی رجلٌ مِن وُلْدِ الحسین (ع) یَمْلأُها عَدْلاً کَما مُلِئَتْ
ظُلماً وَجوراً » .
دنیا سپری نمیشود تا اینکه مردی از نسل امام حسین (ع) به امر امّتم قیام نموده و آن را همچنان که از ظلم و ستم پر شده، مملوّ از عدالت سازد.
« القائِمُ مِن وُلدی اسمُهُ اسمی وکُنیتُه کُنیتی وَشمائِلُهُ شَمائِلی وسُنَّتُه سُنَّتی » .
قائم از فرزندان من و هم نام و هم کنیه من است که صورت و سیرتش همچون من است.
1 ـ سیره دینی
امام رضا (ع) درباره خشوع حضرت مهدی (ع) در برابر جلال و عظمت خداوندی میفرمایند :
« یکونُ اشدَّ النّاسِ تواضُعاً للهِ ِ عزّ وجلّ » .
شدّت تواضع او در برابر خداوند، از همه بیشتر است.
و این تواضع و خشوع، غیرت دینی او را تهییج نموده که دغدغهای جز اصلاح دین جدّش ندارد.
امام صادق (ع) در بیان کیفیّت سیره آن حضرت فرمودند :
« یَصنَعُ ما صَنَعَ رسولُ اللهِ (ص) یَهْدِمُ ما کانَ قَبْلَهُ کَما هدَمَ رسولُ الله (ص) أمرَ الجاهلیّةِ وَیَسْتَأنِفُ الإسلامَ جَدیداً» .
همان گونه که پیامبر (ص)، آثار جاهلیّت را از میان برد، ایشان نیز اسلام را از نو احیا میکند.
پیامبر (ص) میفرمایند :
« هو رجُلٌ منّی... یَحْفَظَنی اللهُ فیه وَیَعْمَلُ بِسُنَّتی » .
او مردی از نسل من است که خداوند به وسیله او تلاش مرا محفوظ میدارد، چرا که او به سنّت و شیوه من عمل میکند.
و در کلامی دیگر سنّت او را نصرت اسلام و دعوت مردم به قرآن اعلام میفرمایند :
« القائمُ مِن وُلدی... سُنَّتُهُ سُنَّتی یُقیمُ الناسَ علی مِلَّتی وَشَریعَتی ویَدْعوهُم إلی کتابِ اللهِ عزّ وجلّ مَنْ أطاعَهُ أطاعَنی وَمَن عصاهُ عصانی » .
قائم از فرزندان من است. سنّت و شیوه او همچون من است. او مردم را بر دین و آیین من پایدار میسازد و آنها را به سوی کتاب خدا فرامیخواند. هر کس او را پیروی کند، مرا پیروی کرده و عصیان و نافرمانی او، عصیان من محسوب میشود.
امام رضا (ع) در دعایی که به یونس بن عبدالرحمن تعلیم دادند عرضه میدارند :
« اللّهمّ... أعِزَّ بِهِ المُؤمنینَ وَأحیِ بِهِ سُنَنَ الْمُرسَلینَ ودارِسَ حُکْمِ النّبِیّین وَجَدِّدْ بِهِ ما امْتَحی مِنْ دینِکَ وَبُدِّلَ مِنْ حُکْمِکَ حَتّی تُعیدَ دینَکَ بِهِ وَعَلی یَدَیْهِ جَدیداً غَضّاً مَحْضاً صَحیحاً لا عِوَجَ فیهِ وَلا بِدْعَةَ مَعَهُ » .
خدایا... اهل ایمان را به وجودش عزّت بخش و احکام پیامبران خود را که از بین رفته است، به واسطه او زنده بدار. و آنچه از حکم دین خود که تغییر یافته، با وجودش از نو بنیاد کن تا آن که به دست او آئینی نو که هیچ کژی و بدعتی در آن نباشد، برای امّت پدید آید.
2 ـ سیره اخلاقی
امام مهدی (ع) از نظر اخلاقی شباهت بسیاری به پیامبر (ص) دارد، همچنان که ایشان میفرمایند :
« المهدیُّ مِنْ وُلْدی... أشْبَهُ النّاس بیخُلْقاً وَخَلْقاً » .
مهدی از نسل من و شبیهترین فرد در صفات ظاهری و اخلاقی به من است.
امام، منبع کمالات و اسوه کامل اخلاق است که حضرت رضا (ع) ضمن بیان علامتهای امام به عنوان عالمترین، حکیمترین، باتقواترین، بردبارترین، شجاعترین، باسخاوتترین و عابدترین مردم میفرمایند :
« یکونُ أوْلی بِالنّاسِ مِنْهُمْ بِأنفُسِهِمْ وَأشْفَقَ عَلَیْهم مِن آبائِهِمْ وَأُمَّهاتِهِمْ... وَیکونُ آخِذاً للِنّاسِ بِما یَأمُرُ بِهِ وَاَکُفَّ الناسِ عَمّا یَنْهی عَنْهُ... » .
او نسبت به مردم از خودشان ولایتمدارتر و شایستهتر است و از پدر و مادر مهربانتر. از همه بیشتر به آن چه مردم را به آن فرمان دهد، عمل میکند و از آن چه دیگران را باز میدارد،
پرهیز مینماید.
همچنین امام رضا (ع) در شأن اخلاقی او میفرمایند :
« اَنَّهُ الهادِی المُهْتَدی الطّاهِرُ التَّقیُّ النَقِیُّ الرَّضِیُّ الزَّکیّ » .
او هدایتگر مردم و رهبر پاک سیرت باتقوای پاکیزهای است که به کمالات و صفات پسندیده آراسته است.
3 ـ سیره معنوی
ـ عصمت
امام رضا (ع) در دعای خود درباره عصمت امام زمان (ع) میفرمایند :
« اللّهمَّ... عَصَمْتَهُ مِنَ الذُّنوبِ وَبَرَّأتَهُ مِنَ العُیُوبِ وَطَهَّرْتَهُ مِنَ الرِّجْسِ وَسَلَّمْتَهُ مِنَ الدَّنَسِ. اللّهُمَّ فَإنّا نَشْهَدُ لَهُ یومَ القیامَةِ وَیَومَ حُلولِ الطّامَّةِ اَنَّهُ لَمْ یُذنِبْ ذَنْباً وَلا اَتی حُوباً وَلَمْ یَرْتَکِبْ مَعْصِیَةً وَلَمْ یُضَیِّع طاعَةً وَلَمْ یَهْتِکْ لَکَ حُرْمَةً وَلَمْ یُبَدِّلْ لَکَ فَریضَةً وَلَمْ یُغَیِّرْ لَکَ شَریعَةً » .
خدایا... همانا او را از هر گناه دور داشته و از هر عیب و نقصی در امان قرار دادهای. از همه پلیدیها پاکش فرموده و از هر آلودگی، سالم داشتهای. خدایا ما شهادت میدهیم که او هیچ گناهی مرتکب نشده و خطایی نکرده است. هیچ طاعت و عبادتی را ضایع نساخته، حرامی انجام نداده، واجبی را دگرگون ننموده و هیچ آیین و شریعتی را تغییر نداده است.
ـ بصیرت
حضرت رضا (ع) میفرمایند :
« لَنا اَعْیُنٌ لا تُشْبِهُ اَعْیُنَ النّاس وفیها نورٌ لَیس لِلشَّیْطانِ فیهِ شِرْکٌ » .
ما دارای بصیرت و کمال بینایی هستیم و در دیدگان ما که هیچ شباهتی به چشمهای مردم ندارد، نوری هست که شیطان در آن راه نمییابد.
بر این اساس او چشم بینای الهی است که بر اعمال بندگان نظارت دارد، آنها را به کمال برساند، و در این رابطه امام زمان (ع) میفرمایند :
« فَإنّا نُحیطُ عِلْماً بِاَنْبائِکُم وَلا یَعْزُبُ عَنّا شَیْءٌ مِنْ اَخْبارِکُم... اِنّا غَیْرُ مِهْمِلینَ لِمُراعاتِکُم وَلا ناسینَ لِذِکْرِکُم» .
ما بر احوال شما آگاهیم و هیچ چیز از دید بصیرت ما مستور نمیماند. ما در رعایت حال شما کوتاهی نکرده و یاد شما را از خاطر نبردهایم.
ـ دعای مستجاب
امام رضا (ع) میفرمایند :
« یکون دُعاؤهُ مُسْتَجاباً حتّی اَنَّهُ لوْ دَعا عَلی صَخْرَةٍ لا نشَقَّتْ بِنِصفَیْنِ » .
دعای او همواره به اجابت میرسد، تا جایی که اگر دعا کند، سنگی از وسط به دو نیم خواهد شد.
و نیز از آن حضرت نقل شده که فرمودند:
« ودلالتُهُ فی خِصلَتَین ؛ فی العلمِ واسْتِجابَةِ الدَّعوَةِ. وکُلُّ ما اَخْبَرَ بِهِ مِنَ الحوادِثِ الّتی تُحْدَثُ قَبْلَ کونِها فذلِک بَعْهدٍ مَعْهودٍ إلَیه مِن رَسولِ اللهِ (ص) توارَثَهُ عن آبائِهِ عَنه (ع) » .
و علامت مهم او دو چیز است : علم و استجابت دعا. خبرهایی که از حوادث آینده میدهد، از پدرانش از رسول خدا به او رسیده است.
4 ـ سیره اجتماعی
ـ ساده زیستی
امام صادق (ع) شیوه زندگی پیامبر (ص) و سیره امیرالمؤمنین (ع) را الگوی عملی برای امام زمان معرّفی میکند و امام رضا (ع) درباره ساده زیستی و رعایت زهد در زندگی آن حضرت میفرمایند :
« وما لِباسُ القائِمٍ الاّ الغلیظَ وَما طَعامُهُ الاّ الجَشب » .
لباس او پارچه خشن و غذای او بسیار ساده است.
ـ مدیریّت اجتماعی
امام رضا (ع) درباره توان رهبری و سیاستمداری آن حضرت میفرماید :
« مُضطَلِعٌ بِالإمامَةِ، عالمٌ بِالسِّیاسَةِ » .
او بر امر امامت و رهبری امت، توانمند است و به نحوه اداره امور جامعه آگاه.
ـ عدالت گستری
عدالت از جمله خصوصیّات بارز در سیره امام مهدی (ع) است. چندان که در دعای « افتتاح » به عنوان
« عَدل » یعنی مجسمه تمام نمای عدالت، ملقّب شده است :
« اللّهمَّ وصَلِّ علی ولیِّ أمرِکَ القائِمِ المُؤَمَّلِ وَالعَدْلِ المُنْتَظَر » .
خدایا بر ولیّ امرت، قائمی که مردم آرزومند ظهورش هستند و آینه تمام نمای عدالت که همه در انتظارش به سر میبرند، درود فرست.
در زمان ظهور، عدالت به همه زوایای جامعه نفوذ کرده و جهان آکنده از عطر آن خواهد شد. همچنان که امام صادق (ع) میفرمایند :
« أما واللهِ لَیَدخُلَنَّ عَلَیْهم عَدْلَه جوفَ بیوتِهِم کَما یَدْخُلُ الحَرُّ والقَرُّ » .
به خدا قسم عدالت درون خانهها و زندگی مردم راه یافته و در همه جا گسترش مییابد، همان طور که سرما و گرما به آن رخنه میکند.
و فراگیری و گسترش عدالت تا حدّی است که هیچ کس به دیگری ظلم روا نمیدارد و امنیّت اجتماعی استقرار کامل مییابد. امام رضا (ع) میفرمایند :
« فإذا خَرَجَ أشْرَقَتِ الأرضُ بنورِ رَبّها ووَضَع میزانَ العدلِ بَیْنَ النّاسِ فَلا یَظلمُ احدٌ احداً » .
وقتی آن حضرت قیام کند، زمین به نور پروردگارش روشنایی مییابد و میزان عدالت را در بین مردم برپا نموده که هیچ فردی، دیگری را مورد ظلم و ستم قرار نمیدهد.
و این همان عدالتی است که در روایات فراوانی نسبت به تحقّق آن بشارت دادهاند. امام رضا (ع) در نقل روایتی از پیامبر (ص) میفرمایند :
« لا تَذهبُ الدّنیا حتّی یَقومَ بأمر أُمّتی رجلٌ مِن وُلْدِ الحسین (ع) یَمْلأُها عَدْلاً کَما مُلِئَتْ
ظُلماً وَجوراً » .
دنیا سپری نمیشود تا اینکه مردی از نسل امام حسین (ع) به امر امّتم قیام نموده و آن را همچنان که از ظلم و ستم پر شده، مملوّ از عدالت سازد.