تفاوت انزال و تنزیل
در بررسی آیات پیرامون نزول قرآن، دقت در واژهی انزال و تنزیل، نتیجه را برای ما روشنتر میسازد.
"تنزیل" معمولاً در مواردی گفته میشود که چیزی تدریجاً نازل شود و به صورت پراکنده و تدریجی؛ اما "انزال" مفهوم وسیعی دارد که هم نزول تدریجی را شامل میشود و هم نزول دفعی را.
جالب اینکه در تمام آیات فوق که سخن از نزول قرآن در شب قدر و ماه مبارک رمضان است، تعبیر به "انزال" شده که با "نزول دفعی" هماهنگ است؛ در حالی که در موارد دیگری که سخن از "نزول تدریجی" در میان است، تنها تعبیر به "تنزیل" شده است.[9]
نمونهی گروه دوم، آیهی 106 سورهی اسراء است. "وَقُرْآناً فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنزِیلاً " و قرآنی که آیاتش را از هم جدا کردیم، تا آن را با درنگ بر مردم بخوانی و آن را به تدریج نازل کردیم.
این آیه به انضمام آیهای از سورهی فرقان، پاسخ محکمی است به بهانهی آنهایی که میگفتند: چرا قرآن یکجا بر او نازل نمیشود؟! "وَقَالَ الَّذِینَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُۆَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِیلًا " [10]
و كسانى كه كافر شدند، گفتند: «چرا قرآن یك جا بر او نازل نشده است؟» این گونه [ما آن را به تدریج نازل كردیم] تا قلبت را به وسیله آن استوار گردانیم، و آن را به آرامى [بر تو] خواندیم.
علت به تدریج نازل شدن قرآن، یک راز تعلیمی و تربیتی است. به طور کلی تعلیم هر علمی و مخصوصاً علمی که مربوط به عمل باشد، از این راه صورت میگیرد که معلم، مسائل آن علم را یکی یکی به شاگرد القاء کند، تا همهی فصول و ابوابش تمام شود.
اما فرق است بین "تعلیم" و "تثبیت در قلب". وقتی یک نظریه علمی، در هنگام احتیاج به دانستن یا موقع ایستادن بر سر دو راهی به شاگرد تقدیم شود، در دل او مینشیند و در قلبش تثبیت میشود و پابرجاتر هم خواهد بود. این اتفاق، وقتی ویژه و خاص میشود، که موضوع، معارف الهی (یا همان محتوای قرآن) باشد؛ یعنی علومی که با فطرت و جان آدمی هماهنگی کامل دارد. در اینجا فطرت، آمادهی پذیرفتن است زیرا نسبت به آن احساس احتیاج میکند. [11]