امنیت در منطقه خلیج فارس تبعیض پذیر نیست زیرا اگر منطقه امن باشد، همه کشورهای منطقه از آن سود خواهند برد ولی اگر امنیت منطقه خدشه دار شود، همه کشورهای این منطقه نیز ناامن و متضرر خواهند شد.
امنیت فوری‌ترین و حیاتی‌ترین نیاز دائم یک کشور محسوب می‌شود که در صورت تهدید، می‌تواند الگوی رفتاری دولت‌ها را تحت‌تاثیر قرار داده و در شرایطی به جنگ تبدیل کند. اگرچه دو قرائت موسع و مضیق از امنیت در آثار آکادمیک امنیت‌پژوهی دیده می‌شود که حدود و ثغور امنیت را نسبت به مسائل سخت و نرم تعیین می‌کنند اما هر دوی این قرائت‌ها بر ضروری و پیوسته بودن امنیت تاکید دارند.
«امنیت منطقه‌ای» اما به دلیل آن‌که گستره امنیتی را از مرزهای یک کشور به مرزهای یک منطقه توسعه می‌دهد، ویژگی‌های متفاوتی از امنیت ملی واحدهای منطقه‌ای دارد. عمدتا مناطق نظام بین‌الملل مبتنی بر ویژگی‌های مشترک موقعیت جغرافیایی تعیین می‌شوند.
منطقه جنوب شرقی آسیا، شرق اروپا، غرب اروپا، آمریکای لاتین، خاورمیانه و … از جمله مناطقی هستند که اگرچه دارای اختلافات درونی می‌باشند اما صرف قرار گرفتن کشورها در یک موقعیت جغرافیایی موجب نشده تا آن‌ها منطقه تلقی شوند بلکه ویژگی‌های هویتی و بعضا کارکردی مشخصی آن‌ها را به یک منطقه ژئوپلیتیکی، ژئوکالچری و حتی ژئواکونومیکی تبدیل کرده است.
در چنین شرایطی امنیت منطقه‌ای صرفا یک امنیت سخت و الزام‌آور نخواهد بود چرا که پیوست‌های هویتی مناطق آن‌ها را به هم پیوند داده و تهدید امنیت یک واحد، واحدهای دیگر را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد.
منطقه خلیج فارس که زیرشاخه منطقه بزرگ‌تری به نام خاورمیانه است، چنین شرایطی را داراست. پیوندهای زبانی، نژادی، دینی، مذهبی و اقتصادی کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس سبب شده است تا امنیت‌های ملی و منفرد واحدها بدون درک امنیت سایر واحدها کامل نباشد.
بر این اساس امنیت خلیج فارس که به دلیل شاهراه بودن آن در حوزه انتقال انرژی، دارای جلوه بین‌المللی کلانی است، مقوله‌ای پیچیده بوده که همواره مورد توجه کارشناسان و اندیشمندان امنیت‌پژوهی قرار دارد.
به طور کلی دو الگوی اصلی در خصوص امنیت خلیج فارس مورد بحث است؛ الگوی مداخله‌گرایانه آمریکا و الگوی امنیت دسته جمعی.
با توجه به نوع حکومت‌های کشورهای عرب منطقه که عمدتا غیرمردمی هستند، نیاز به حمایت‌های خارجی همواره یکی از لوازم تامین امنیت این کشورها چه در حوزه داخلی و چه در حوزه خارجی بوده است.
بر همین اساس کشورهای عرب حوزه خلیج فارس همیشه به حضور نظامی یک بازیگر مداخله‌گر فرامنطقه‌ای در خلیج فارس علاقه‌مند بوده‌‌اند تا جایی که وقتی بریتانیا در سال 1350 تصمیم می‌گیرد تا از خلیج فارس بیرون رود، برخی از این کشورها پیشنهاد می‌دهند که در صورت ادامه حضور، هزینه مالی لازم را به این کشور پرداخت خواهند کرد!
وجود چنین زمینه‌ای در میان دولت‌های عرب منطقه، همیشه شرایط را برای حضور قدرت‌های بزرگ در خلیج فارس فراهم کرده است به گونه‌ای که پس از بریتانیا، ترتیبات امنیتی این منطقه با محوریت ایالات متحده آمریکا سامان می‌یابد.
آمریکا تا کنون استراتژی‌های متنوعی را در قبال امنیت خلیج فارس در دستور کار قرار داده؛ از ژاندارم‌سازی در منطقه بر اساس دکترین دو ستونی نیکسون و استفاده از ایران پهلوی و عربستان سعودی تا مهار دو جانبه ایران انقلابی و عراق بعثی.
اما آن‌چه پس از حمله عراق به کویت و فروپاشی شوروی در دستور کار آمریکا قرار گرفت، حضور نظامی مستقیم در منطقه و پایگاه‌سازی در کشورهای عربی بود. اگرچه این حضور از سال 1990 به این سو اصلی‌ترین راهبرد آمریکا بوده اما در سال‌های اخیر برخی محورهای دیگر هم‌چون مبارزه با تروریسم نیز به آن افزوده شده است.
اما در سوی مقابل، امنیت دسته جمعی در منطقه مطرح است که ایران اصلی‌ترین حامی آن است. در امنیت دسته جمعی، این کشورهای منطقه هستند که با الگوهای هم‌گرایی به سوی یک نظام امنیتی حرکت می‌کنند و عملا قدرت‌های مداخله‌گر توان کم‌تری برای حضور در این نظام را دارند چرا که خود منبع تولید ناامنی محسوب می‌شوند.
مبنای سیستم امنیت دسته جمعی همکاری و تقویت مولفه‌های مشترک و کاهش تدریجی مولفه‌های اختلاف‌زا است. این موارد دقیقا در میان سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز دیده می‌شود. ایشان در دیدار با امیر قطر در آذر ماه 1380 در خصوص پیوسته بودن امنیت در منطقه خلیج فارس فرمودند:
«امنیت در منطقه خلیج فارس تبعیض‌پذیر نیست زیرا اگر منطقه امن باشد، همه کشورهای منطقه از آن سود خواهند برد ولی اگر امنیت منطقه خدشه‌دار شود، همه کشورهای این منطقه نیز ناامن و متضرر خواهند شد».
ایشان در این دیدار با اظهار گلایه از برخی کشورهای منطقه که متوجه اهمیت بالای امنیت در منطقه خلیج فارس نیستند، افزودند: «متاسفانه آمریکایی‌ها و صهیونیست‌ها نیز به ذهنیت این کشورها و متوجه نبودن آن‌ها به اهمیت امنیت منطقه دامن می‌زنند».
هم‌چنین ایشان در دیدار روز گذشته خود با امیر کویت نیز منطقه خلیج فارس و امنیت آن را بسیار مهم دانسته و تاکید کردند:
«امنیت این منطقه در گرو روابط سالم و خوب همه کشورهای منطقه است». رهبر انقلاب اسلامی روابط سالم و نزدیکی کشورهای منطقه را برای همه منطقه مفید دانسته و وقاحت روزافزون رژیم صهیونیستی را نتیجه نبود روابط سالم میان کشورهای منطقه بیان کردند.
ایران طی سال‌های اخیر مبتنی بر توسعه همکاری و تقویت اعتماد میان خود و کشورهای عرب خلیج فارس گام برداشته چنان که رهبری نیز در دیدار با امیر کویت فرمودند:
«ایران همواره به کشورهای منطقه با شرح صدر برخورد کرده است»؛ و این یکی از مقدمات حرکت به سوی نظام امنیت دسته جمعی در منطقه است. البته موانع سیاسی و فرهنگی جدی‌ای بر سر رسیدن به این نظام امنیتی قرار دارد که آن را تا کنون نشدنی ساخته اما تلاش برای الگوسازی آن می‌تواند مضرات حضور مداخله‌گر خارجی در منطقه را بیشتر از قبل آشکار سازد.
فارس