نقش : چهارمین امام شیعه
نام : زین العابدین
کنیه : ابو محمد
زادگاه : مدینه و به روایتی کوفه
مدفن : قبرستان بقیع ، مدینه
القاب : زین العابدین ، السجاد ، ابن الخیرتین ، المین
پدر : حسین بن علی
مادر : غزاله یا سلافه و یا نابر روایت شیعه شهربانو فاطمه دختر حسن بن علی
ابومحمد علی بن حسین السجّاد چهارمین امام شیعیان ملقب و مشهور به سجاد و زین‌العابدین که علی اصغر نیز از القاب وی است.در سال ۳۶ سال ۳۸ هجری (صحیح‌ترین قول)ولادت یافتندو در ۱۲یا ۱۸[یا ۲۵محرم سال ۹۵ هجری در گذشتند. پدرش حسین بن علیو مادرش، به اعتقاد بسیاری از شیعیان و تعدادی از سنی‌ها، شهربانودختر یزدگرد سوم ساسانی (پادشاه ایران ) بود.ولی به روایت ابن قتیبهو ابن سعدمادر وی کنیزی از اهالی سند دانسته شده‌است، نام این کنیز را غزاله یا سُلافه آورده‌اند.
در کتابهای متاخر شیعی، او را علی اوسط دانسته و علی اصغر را کودک شیرخواری میدانند که در حادثه کربلا کشته شد. در کتابهای قدیمی تر چون تاریخ یعقوبی که خود شیعی مذهب بود، علی اصغر همین سجاد است. چراکه او ۲۳ سال داشت که کودک دیگر زاده شد و طبعاً در طی این ۲۳سال او را علی اصغر می‌نامیدند و نه علی اوسط..
پیش از امامت
او دو سال در دوران امامت علی، ۱۰سال در دوران امامت حسن بن علی(امام دوم شیعیان) و یازده سال در دوران امامت پدرش حسین بن علیزیست خلفای معاصر
یزید پسر معاویه(۶۱- ۶۴ق)
عبدالله پسر زبیر(۶۱– ۷۳)
معاویه پسر یزید(چند ماه از سال ۶۴)
مروان پسر حکم (نه ماه از سال ۶۵)
عبد الملک پسر مروان(۶۵- ۸۶)
ولید پسر عبدالملک(۸۶- ۹۶)
فرزندان امام سجاد ( ع )
شیخ مفیداولاد علی بن الحسین را پانزده نفر دانسته:
محمد باقرکه مادرش امّ عبدالله، فاطمه بنت حسن بن علیبوده.
عبداالله، دختر او فاطمه مادر اسماعیلپسر جعفر صادقبود.
حسن
حسین
زید
عمر
حسین اصغر، نیای مرعشیان
عبد الرحمن
سلیمان
علی(کوچک‌ترین فرزند)، نیای سادات تفرش
خدیجه
محمد اصغر
فاطمه
علیه
امّ کلثوم
آثار امام سجاد ( ع )
آن چه از آثار ایشان باقی‌مانده و تاکنون موجود است، یکی مجموعه دعاها و نیایش‌های وی است که با عنوان صحیفه سجادیهنامبرده شده است. دیگری رساله‌ای با عنوان رسالة الحقوقاست و همینطور در منابع حدیثی نیز، نقل‌ها و جملاتی از علی بن الحسین برجای مانده است.
اگر امام علی :علیه السلام: می‌گوید: «از من بپرسید هر چه می‌خواهید كه به خدا قسم تمام وقایع را تا روز قیامت می‌دانم، حضرت سجاد نیز می‌گوید: «اگر نمی‌ترسیدم كه مردم در حق ما غلوّ كنند، وقایع را تا روز قیامت می‌گفتم»
شباهت امام سجاد(ع) به حضرت علی (ع) در تقوا
حضرت علی :علیه السلام: می‌فرمود: «و الله لو اعطیت الاقالیم السبعة و ما تحت افلاكها علی ان اعصی فی نملة اسلبها جلب شعیرة ما فعلت؛
به خدا قسم اگر تمام عالم هستی را به من دهند كه به مورچه‌ای ظلم كنم و بی‌جهت پوست جوی را از دهان آن بگیرم، این کار را نمی‌كنم.»
امام زین العابدین نیز می‌فرمود:
تعصی الاله و انت تظهر حبّه
هذا لعمری فی الفعال بدیع
لو كنت تظهر حبه لأطعته
ان المحب لمن یحب مطیع
«خداوند را معصیت می‌كنی و ادعا می‌كنی كه او را دوست داری. به جان من این ادعا از عجایب امور است. اگر براستی خدا را دوست داشتی او را اطاعت می‌كردی، زیرا محّب همیشه مطیع محبوب است.»
در این اشعار نیز امام سجاد :علیه السلام: می‌گوید محال است كه خداوند را معصیت كنم، زیرا او را دوست دارم.
شباهت امام سجاد(ع) به حضرت علی (ع) در عبادت
درباره امیرالمؤمنین گفته شده است كه روزها به ایجاد باغ و قنات برای فقرا و محتاجین مشغول بود، و تا به صبح عبادت می‌كرد. حضرت سجاد نیز چنین بود چه بسیار باغ‌ها و قنوات كه به دست ایشان برای دیگران آباد یا ایجاد شد. عبادت و سجده او به حدی بود كه به زین العابدین و سجاد ملقب شد.
از رسول خدا صلی لله علیه و آله روایت شده که در روز قیامت خطاب می شود : « کجاست رین العابدین؟» و در می بینم که فرزندم علی بن الحسن جواب می د و می آید.
از امام باقر :علیه السلام: روایت شده كه: «پدرم را می‌دیدم كه از كثرت عبادت پاهای او ورم كرده، و صورت او زرد، و گونه‌های او مجروح، و محل سجده او پینه بسته بود.»
شباهت امام سجاد(ع) به حضرت علی (ع) سخاوت
در تاریخ آمده است یكی از كارهای امیرالمؤمنین :علیه السلام: اداره كردن فقرا به طور مخفیانه بوده است. امیرالمؤمنین شب‌ها خوراك، پوشاك و هیزم به خانه بینوایان می‌برد، و آن بینوایان حتی نمی‌دانستند كه چه كسی آنها را اداره می‌كند. همچنین میان مورخین مشهور است كه امام سجاد :علیه السلام: چنین بوده است.
راوی می‌گوید: در محضر امام صادق :علیه السلام: بودیم كه از مناقب حضرت علی :علیه السلام: صحبت شد و گفته شد هیچ كس قدرت عمل امیرالمؤمنین را ندارد و شباهت هیچ كس به امیرالمؤمنین، بیشتر از علی بن الحسین علیهماالسلام نبوده است كه صد خانواده را اداره می‌كرد. شب‌ها گاهی هزار ركعت نماز می‌خواند.»
از طریق اهل تسنن روایت شده است كه چون امام سجاد :علیه السلام: شهید گشت روشن شد كه آن حضرت صد خانواده را به طور مخفی اداره می‌كرده است.
شباهت امام سجاد(ع) به حضرت علی (ع) در زهد
چنانچه حضرت علی :علیه السلام: زاهد به تمام معنی بوده است و دلبستگی به مالی و به كسی جز به خدای متعال نداشته است. امام سجاد :علیه السلام: نیز همچنین بوده است. لذا به اصحاب خود سفارش می‌فرمود: اصحابی، اخوانی، علیكم بدار الآخرة و لا اوصیكم بدار الدنیا فانكم علیها و بها متمسكون اما بلغكم ان عیسی :علیه السلام: قال للحواریین. الدنیا قنطرة فاعبروها ولا تعمروها. و قال: من یبنی علی موج البحر داراً؟ تلكم الدار الدنیا و لا تتخذوها قراراً.
«ای یاران من، برادران من، مواظب خانه آخرت باشید من سفارش دنیا را به شما نمی‌كنم زیرا شما بر آن حریص هستید و به آن چنگ زده‌اید. آیا نشنیده‌اید كه حضرت عیسی به حواریون می‌گفت: دنیا پل است، از روی آن بگذرید و به تعمیرش نپردازید! چه كسی روی موج آب، خانه می‌سازد؟ موج دریا این دنیا است، به آن دلبستگی نداشته باشید.»
شباهت امام سجاد(ع) به حضرت علی (ع) شجاعت
شجاعت امام علی :علیه السلام: زبانزد خاص و عام است. و اگر گفتار امام سجاد :علیه السلام: را در مجلس ابن زیاد و در مجلس یزید و مخصوصاً خطبه آن بزرگوار را در مسجد شام در نظر بگیریم شجاعت این بزرگوار نیز بر ما روشن می‌شود.
امیرالمؤمنین شجاعت خود را در میدان برای افرادی مثل عمرو بن عبدود و مرحب خیبری به كار می‌برد و فرزند گرامی اوامام سجاد، شجاعت را در مجلس ابن زیاد و مجلس یزید و روی منبر در مسجد شام به كار برده است.
شباهت امام سجاد(ع) به حضرت علی (ع) در سیاست
امیرالمؤمنین به اقرار همه مورخین از سنّی و شیعه پاسدار اسلام بود و رأی و تدبیر او فوق العاده مفید بود، چنانكه عمر بیشتر از هفتاد مورد گفته است: لولا علی لَهَكَ عمر، یعنی: «اگر علی نبود عمر هلاك شده بود.»
امام سجاد :علیه السلام: در مدت سی و پنج سال پاسدار شیعه بود. مورخین معتقدند كه تدبیر امام سجاد :علیه السلام:، مدینه را و بسیاری از شیعیان را از دست كسانی چون یزید و عبدالملك مروان نجات داد.
شباهت امام سجاد(ع) در حلم
درباره امیرالمؤمنین گفتاری نقل شده و ایشان فرمودند: «از کنار آدم بی‌خردی گذشتم كه به من بد می‌گفت. از او صرف‌نظر كردم گویی كه او حرفی نزده است.» درباره امام سجاد نیز گفتاری نقل شده است و ایشان فرمودند: «از کنار كسی گذشتم كه به من بد می‌گفت. به او گفتم كه اگر راست می‌گویی خداوند متعال مرا رحمت كند، و اگر دروغ می‌گویی خدا تو را بیامرزد! »
شباهت امام سجاد(ع) در تواضع
حضرت علی :علیه السلام: با فقرا می‌نشست، با آنان غذا می‌خورد، از آنان دلجویی می‌كرد، به آنان لطف داشت و پناه آنان بود، برای آنان كار می‌كرد و از آنان پذیرایی می‌نمود، و درباره آنان به دیگران سفارش می‌كرد..
تاریخ نویسان اقرار دارند كه امام سجاد :علیه السلام:، دوست داشت فقیران، یتیمان و بینوایان سر سفره‌اش باشند و با آنها بنشیند، غذا برای آنها آماده كند و حتی غذا در دهن آنان بنهد.
شباهت امام سجاد(ع) در فصاحت و بلاغت
فصاحت به معنی خوب سخن گفتن، مجاز، كنایه، لطایف و مثال‌ها را به كار بردن است. و بلاغت، سخن خوب گفتن، بجا سخن گفتن، از طول كلام بی فایده پرهیز داشتن است. فصاحت و بلاغت امیرالمؤمنین مورد اقرار همه است آن چنانكه درباره نهج البلاغه گفته شده:
دون كلام الخالق و فوق كلام المخلوق؛ پایین‌تر از كلام خالق و بالاتر از كلام مخلوق است.»
امام سجاد :علیه السلام: صحیفه كامله سجادیه را به جهان عرضه داشت. صحیفه‌ای كه مثل آن نیامده و نخواهد آمد. صحیفه‌ای كه در ضمن دعا، معارف اسلام، سیاست اسلام، اخلاق اسلام، اجتماعیات اسلام، حقانیت شیعه، حقانیت اهل‌بیت، انتقاد از ظلم و ظالم، سفارش به حق و حقیقت، و بالاخره یك دوره معارف اسلامی را آموزش می‌دهد. صحیفه‌ای كه محققین اسم آن را «اخت القرآن»، «انجیل اهل‌بیت»، «زبور آل محمد» نهاده‌اند. صحیفه‌ای كه ابلهی با فصاحت ادعا كرد كه می‌تواند چون آن بیاورد چون قلم به دست گرفت، نتوانست، دق كرد و مُرد.
شباهت امام سجاد(ع) در جهاد
حضرت علی :علیه السلام: بزرگترین مجاهد اسلام است كه توانست اسلام را از دست كفار و مشركین نجات دهد. ولی فرزندش امام سجاد :علیه السلام: گرچه در كربلا كشته نشد اما وجودش، بقایش و اسارتش عامل بقای اسلام بوده است. قیام ابی عبدالله الحسین :علیه السلام: درختی بود كه در كربلا كاشته شد و آبیاری و به ثمر رساندن و نگاهداری از آن به دست امام سجاد :علیه السلام: به دست زینب كبری انجام گرفت.
تدبیر امام سجاد :علیه السلام: در اسارت، گریه‌های امام سجاد در مدینه، نوحه خوانی و روضه خوانی‌های آن حضرت در مدت سی و پنج سال سخنرانیش، به موقع جهادی بود فوق العاده مفید و ثمربخش كه تحلیل سیاسی تاریخ، این مطالب را نشان می‌دهد.
شباهت امام سجاد(ع) در عفو و جوانمردی
اگر تاریخ درباره امیرالمؤمنین :علیه السلام: می‌گوید كه چگونه از ابن ملجم مواظبت كرد و هنگامی كه ظرف شیری را برای حضرت می‌آوردند نیمی را می‌خورد و نیم دیگر را برای او می‌فرستاد، و درباره او وصیّت و سفارش فراوان نمود، درباره امامسجاد نیز منقول است كه: فرماندار مدینه كه دل امام سجاد را خون كرده بود، از طرف عبدالملك مروان معزول شد و امر شد كه او را به درختی ببندند و مردم بیایند و به او توهین كنند. امام سجاد :علیه السلام: اصحاب خود را خواست و سفارش فرمود كه مبادا به او توهین شود! امام سجاد نزد او رفت و او را دلداری داد و نزد عبدالملك مروان وساطت او را كرد كه از این خواری نجات یابد.
آن فرماندار معزول می‌گفت از علی بن الحسین و یارانش ترس دارم زیرا به آنها ظلم بسیار كردم.
شباهت امام سجاد(ع) در ابهت و شخصیت
درباره حضرت علی :علیه السلام: گفته شده كه بسیار متواضع بود، ولی بزرگی شخصیت آن بزرگوار میان همه محفوظ بود. همچنین است فرزند عزیزش امام سجاد :علیه السلام:.
در تاریخ ضبط است كه هشام بن عبدالملك به حج آمده بود و كثرت جمعیت مانع شد كه حجرالاسود را استلام كند. پس در گوشه‌ای برای او فرشی انداخته و نشسته بود كه امام سجاد :علیه السلام: وارد طواف شد و وقتی به حجرالاسود رسید، مردم كنار رفتند و حضرت مكرّر استلام نمود. هشام فوق العاده ناراحت شد. یكی از اطرافیان پرسید: این مرد كیست كه مردم چنین به او احترام دارند؟ هشام تجاهل كرد و گفت نمی‌دانم. فرزدق آنجا بود، فی البداهه قصیده مفصلی درباره امامسجاد :علیه السلام: سرود. ما چند بیت از آن قصیده را می‌آوریم: تمام قصیده در مناقب ابن شهر آشوب موجود است:
هذا الذی تعرف البطحاء و طاته
و البیت یعرفه و الحل و الحرم
ما قال لاقط الا فی تشهده
لولا التشهد كانت لانه نعم
یغضی حیاء و یغضی من مهابته
فما یكلم الا حین یبتسم
من معشر حبهم دین و بغضهم
كفر و قربهم منجی و مقتصم
مقدم بعد ذكر الله ذكرهم
فی كل فرض و مختوم به الكلم
«این مردی است كه حجاز، خانه خدا، حل، حرم او را می‌شناسند. نه، در كلامش نیست ـ حاجت سائل را همیشه برآورده می‌كند جز در تشهد ـ كه لا اله الا الله می‌گوید. و اگر تشهد در نماز نبود، نه او، همیشه آری بود: هنگام برخورد با مردمان چشم‌ها را فرو می‌بندد برای آن كه حیا دارد، و دیگران چشم فرو می‌بندد به جهت ابهتی كه او دارد. و سخن با او نمی‌گویند مگر كه آن بزرگوار تبسّم كند. روز قیامت حبّ آنها دین است و بغض آنها كفر است و قرب و نزدیكی به آنان پناه و نجات انسان‌ها است. در نمازها یاد آنها و اسم آنها مقدم بر هر چیزی است بعد از اسم خدای متعال. و نمازها به اسم آنان تمام می‌شود ـ یعنی در نماز بعد از اسم خدا در اقامه، اسم اهل‌بیت است و آخر مطلب كه در تشهد آخر گفته می‌شود باز اسم اهل‌بیت است. گفته شده كه فرزدق به این اشعار آمرزیده شده است و به گفته جامی اگر اهل عالم به این اشعار آمرزیده شوند جا دارد.
در گذشت امام سجا ( ع )
در روایات شیعه آمده‌است که او با زهر ولید بن عبدالملککشته شد. تاریخ مرگ او ۹۴ یا ۹۵ هجری قمری است؛ گرچه منابع مختلف سال‌های ۹۲، ۹۳، ۹۹ و ۱۰۰ هجری قمری را نیز ذکر کرده‌اند. او در مدینهو در خانه خود درگذشت و در قبرستان بقیعکنار قبر امام حسن مجتبیمدفون است.
آرامگاه چهار امام شیعه پیش از تخریب در سال ۱۳۰۶ خورشیدی
