واحد پول قاجار و پهلوی

[مسافر]

واحد پول قاجار و پهلوی


امروزه تومان (با تلفظ تُمَن) واحد کاربردی و غیر رسمی و عامیانه پول کشور ایران است، که مردم ایران از آن استفاده میکنند (هر تومان برابر 10 ریال است).


تومان، واژه ای مغولی با کاربرد نظامی


«تومان» وامواژهای از زبان مغولی است، به معنی ده هزار. در تقسیمات و ترتیبات لشگری و نظامی گری به ده هزار سرباز، تومان گفته و فرمانده آن را امیر تومان مینامیدند،

این کلمه پس از حمله مغول به عنوان واحد عددی برابر با ( 10000 ) با کاربرد لشکری و نظامی مغولی وارد ایران شد.
​

 

[مسافر]

واحد اصلی پول قاجار تومان، قران و شاهی بود.
تومان واژهی ترکی ایغوری است به معنی دههزار که در تقسیمات لشکری هر دههزار سرباز تومان و فرماندهی آنها امیرتومان نامیده میشد.

تا پیش از قاجار از این واحد پولی استفاده نمیشد.
در دورهی مغول دههزار دینار را برابر تومان میدانستند.
یکتومان مغول برابر صدهزار تومان امروز می باشد. تومان طلا اولین بار در زمان فتحعلیشاه قاجار ضرب شد.

وزن آن در 1224 قمری (1188 شمسی) یکمثقال و یکششم مثقال بود.
در سال 1298 قمری در زمان ناصرالدینشاه، وزن طلای تومان کاهش یافت و ارزش آن برابر دهقران نقره یا دههزار دینار شد.
اما سکهای به نام دینار وجود نداشت.
در سال 1308 شمسی که آحاد پول ایران تغییر کرد، تومان به معنای ده ریال شد که هنوز هم این لفظ رایج است.​

 

[مسافر]

در زمان فتحعلیشاه، سکهی نقرهی جدید، یعنی "قران" متداول شد،
که معادل یکدهم تومان و پنجعباسی یا بیستشاهی بود.
در این زمان شاهی به صورت سکهی مسی در آمده بود.
بنابراین سه شکل سکه در ایران رایج بود: تومانهای طلا، قران نقره و شاهی مسی. ولی پول رایج سکههای نقره بود.

پول دورهی قاجار تا اوایل دورهی پهلوی رایج بود.

اما طلا پشتوانهی پول نبود.
در سال 1308 شمسی طلا پشتوانهی پول شد. مسکوک نقرهی یکریالی به نمایندگی ریال طلا در کشور رایج و قران برچیده شد؛ مسکوک نقره، نیمریالی، دوریالی و پنچریالی شد.​

 

[مسافر]

ریال در اصل واژهی اسپانیایی است و آن نام سکهی نقرهای رایج در آن سرزمین بود که به معنی "شاهی" است.

این واژه مترداف "رویال" (Royal) انگلیسی و "رگالیس" لاتین است که آن هم به معنای شاهی است و از ریشه "رکس" (Rex) یعنی شاه است.



​

 

[مسافر]

از مسکوکات قانونی طلا در ایران در دورهی رضاشاه، سکهی پهلوی است

که بر اساس قانون مصوب سال 1310 شمسی در مجلس شورای ملی، که برای تعیین واحد و مقیاس پول ایران به تصویب رسید، سکه پهلوی طلا به ارزش صدریال ضرب شد.

این سکه دارای عیار 900 در هزار بود و با عکس شیر و خورشید و پادشاه مزین شده بود.

پس از انقلاب 1357 در بهار 1358 سکهی طلای ایرانی ضرب شد که به نام "بهار آزادی" که دارای همان عیار پهلوی است.

مسکوکات ریال نیز در این دوره ضرب و اسکناس نیز مانند زمان پهلوی منتشر شد.
​

 

[مسافر]

نشر اسکناس

مدیریت بانک در ایران را ایران شناسان بنام نظیر هوتم شیندلر و ژوزف رابیو بر عهده داشتند.

با ابتکار رابیو بانک شاهنشاهی اقدام به چاپ اسکناسهای کوچک کرد و هم از این راه وارد زندگی روزمره مردم شد و سود سرشاری کسب کرد.

اسکناس در آغاز قرار بود با پشتوانهی طلا چاپ شود، اما بعدها با پشتوانهی نقره به چاپ رسید و نیز میبایست پشتوانه طلا برابر هفتاد درصد اسکناسهای در گردش باشد که بعدها به رقم پنجاه درصد و پس از آن به سی درصد تبدیل شد؛ که در حقیقت هفتاد درصد اسکناسها بدون پشتوانه بود، که این کار سود سرشاری برای بانک در بر داشت.​

 

[مسافر]

واحد پول ایران دوره پهلوی (ریال- قران . تومان)


در سال 1308 شمسی به موجب قانون احاد، با کم شدن ارزش دینار و نیاز به واحد پول ساده و قوی، واحد اصلی پول ایران از دینار به ریال تبدیل گردید. هر صد دینار جدید معادل یک ریال شد و ریال واحد اصلی قرار گرفت و دینار جدید شد پول خرد کمتر از 1 ریال. اما تبدیل واحد پول قدیمی دینار و تومان قدیمی به دینار و ریال جدید برای مردم نامانوس بود و عادت قبلی مردم باقی ماند.

از آنجاییکه 1 ریال جدید با 1 قران سابق برابر بود، مردم بجای ریال ، همان قران را میگفتند. به این ترتیب دینار که کم ارزش شده بود کنار رفت ولی ریال هم رواج کاربردی در زبان معاملات ایرانیان نیافت. در زبان مردم یک ریال (1000 دینار قدیم برابر 100 دینار جدید) را یک قِِران میگفتند و هر ده ریال (ده قِران) را یک تومان. البته واحد پول رسمی دینار به پول خرد کمتر از یک ریال تبدیل شد و ریال قدرتمندتر جای آن را گرفت.​

 

[مسافر]

واقع کوچکترین واحد پول ایران در آخر دوره قاجار،دینار بود.

طبیعتا یک تومان معادل ده هزار دینار یا برابر ده قران بود.

سکه اسپانیایی رئال پس از ورود به ایران با نام ریال بر مبنای وزنش، مطابق 5/117 دینار گرفته شده بود

اما از آغاز دوران رضاشاه پهلوی سکههای ریال به جای 5/117 دینار به مبلغ 100 دینار (مطابق 1 قران) کاهش داده شدند.

بنابراین قران و ریالی که از دوره پهلوی تا امروز به کار میبریم مقداری با مفهوم آن در دوران قاجار متفاوت است.​

 

[مسافر]

در سال 1308 خورشیدی به موجب قانون آحاد، پول ایران تغییر یافت و واحد پول به ریال تبدیل گردید :


یک شاهی ------------50دینار

یک محمودی (صددینار: صَنّار)------------100 دینار

یک عباسی------------ 200 دینار

یک نادری (دهشاهی) ------------500 دینار

یک قران قاجار------------1000 دینار

یک تومان قاجار------------10000 دینار

​

 

[مسافر]

از 1308 به بعد:

یک ریال (واحد رسمی پول ایران)------------100 دینار

یک قران (در زبان مردم)------------100 دینار

یک تومان (در زبان مردم) ------------ 10 قران = 10 ریال = 1000 دینار



بنابراین می بینیم که از سال 1308 به بعد, تومان حتی معنی "ده هزار " را هم به هیچ طریقی نمی دهد یعنی ارتباط معنایی با مفهوم خودش یعنی "ده هزار " را از دست داده و فقط به عنوان یک نام برای 10 ریال به کار رفته است و خالی از معناست.
​