مبارزه با جهل و ناداني: ازجمله اقدامات مهم و اصولي پيامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مبارزه با مفاسد اجتماعي، مبارزه با جهل و ناداني بود. زيرا جهل ريشه هر فسادي است و با وجود جهل و ناداني هر حركتي براي اصلاح بي ثمر خواهد بود. آيات اول تا پنجم سوره ي علق از خواندن و تعليم و قلم سخن ميگويد كه اهميت توجه به تعليم و تعلم را يادآور مي شود.
مبارزه با سنن جاهلي و خرافات: سنت هاي جاهلي، ريشه بخشي از مفاسد اجتماعي است. عرب جاهلي اعتقادات خرافي فراواني داشت كه پيامبر با همه ي آنها به مبارزه پرداخت. «ما في الجّاهلية تحت قدمي ها تين: تمام آداب و رسوم جاهليت را زير پايم قرار دادم.» مثلاً از سنن جاهلي اين بود كه مسئولين سياسي اجتماعي بايد از ميان پيران و كهن سالان انتخاب شوند. رسول گرامي اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با انتخاب جوانان مؤمن و انقلابي مانند (عتاب بن اُسيد) براي فرمانداري مكه و (اسامة بن زيد) براي فرماندهي لشكر اين سنت جاهلي را منسوخ نمود.
مبارزه با فقر و اقدام در جهت ايجاد عدالت اقتصادي و اجتماعي: پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم)مي فرمايند حاكم مسلمانان بايد مردم را به فقر نكشاند تا سر از كفر و بي اعتقادي در آوردند ـ يك ساعت اجراي عدالت بهتر است از هفتاد سال عبادت ـ آن حضرت با تعليم آئين اقتصادي اسلام، انگيزه هاي صحيح اقتصادي را جايگزين انگيزه هاي جاهلي نمود و اقدامات مؤثري را در جهت ايجاد عدالت اقتصادي و اجتماعي انجام داد كه در اينجا به بعضي از اين اقدامات اشاره مي شود.
الف) نفي كسب ثروت از راههاي نامشروع: «وَ يا قَومِ اسْتَغْفِروا رَبَّكُم ثُمَّ توبوا اِلَيهِ يُرسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُم مِدراراً وَ يزدِكُم قُوَّةً اِلي قُوَّتِكُم وَ لا تَتَوَلَّوا مُجرِمينَ. و اي قوم من، از پروردگارتان آمرزش بخواهيد، سپس به سوي او باز گرديد تا ابر و باران را بر شما فرو فرستد و بر نيروي [جاني و مالي] شما بيفزايد و مجرم و گنه كار [از او] روي مگردانيد.» (سورهي هود / 52 ، آيههاي زندگي، حسين اسكندري)
فعاليت هاي ناسالم اقتصادي كه مورد تحريم قرار گرفت عبارتند از: ربا، رشوه، قمار، دزدي، خوردن مال يتيم، كم فروشي، احتكار، نيرنگ در معاملات، غصب، فروش مشروبات الكلي و مجبور نمودن كنيزان به فحشاء براي كسب ثروت. از ميان راههاي نامشروع كسب ثروت، اسلام قاطع ترين و شديدترين برخورد را با ربا داشته است. ربا، فاسد كننده ي پايه هاي پيشرفت و رشد اقتصادي و اجتماعي است. ربا آنقدر اثرات زبانبار دارد كه خدواند ربا خوار را كسي معرفي مي كند كه به جنگ با خدا و رسول آمده است.
ب) ماليات هاي اسلامي؛ كه در جهت رسيدن به عدالت اقتصادي و تعديل ثروت هاو توازن اجتماعي و مبارزه با تكاثر و انباشته شدن ثروت و ايجاد رفاه نسبي براي عموم مسلمانان و ريشه كن كردن فقر و محروميت، نقش ويژه اي دارند. اين ماليات ها عبارتند از :
1- زكات «قرآن در بسياري جاها زكات را با نماز قرين مي سازد: وَ اَقيموا الصَّلواةَ و آتَوا الزَّكوةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعينَ (سوره بقره / 43)» (زندگاني محمد، ج 2، ص 728)
2- خمس
3- جزيه
4- خراج يا ماليات اراضي.
ج) انفاقات؛ پيامبر گرامي اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) به ثروتمندان يادآور مي شد كه آنها امانت دار خداوند هستند نه مالك ثروت كه طبق ميل خود عمل نمايند.
د) مبارزه با بيكاري و ايجاد زمينه اشتغال؛ پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مسلمانان را به تلاش اقتصادي مفيد توصيه مينمود و ميفرمود: «كسي كه بار زندگي خويش را بر دوش ديگران نهد، ملعون است.» بعضي از اقدامات پيامبر در جهت اشتغال مسلمانان عبارتند از :
1- عقد قراردادهاي مزارعه و مساقات بين مهاجرين و انصار
2- لغو انحصار تجارت و
3- واگذاري املاك آباد يا باير به مردم به منظور آباد نگه داشتن يا آبادكردن.
هـ) شيوه هاي مصرف؛ پيامبر گرامي اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در راه رفاه عمومي و عدالت اقتصادي، بر تنظيم و كنترل مصرف مسلمانان تأكيد داشت.توصيه پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مصرف، اعتدال و كفاف بود.
8- مبارزه پيامبر گرامي اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با مفاسد اخلاقي و فرهنگي در مدينه؛ نقطه اوج تلاش رسول خدا براي اصلاح جامعه، مبارزه با مفاسد فرهنگي و اخلاقي بود. تعدادي از مفاسد اخلاقي و فرهنگي آن دوران عبارتند از : زنا، كشتن دختران و فرزندان، دزدي، شراب، قمار، بيحجابي،تهمت، دشمني، غيبت، دروغ، خيانت، مكر و حيله، نقص عهد، غارتگري، تحقير زن و آداب و رسوم جاهلي در مورد نكاح و طلاق و ...
مبارزه با سنن جاهلي و خرافات: سنت هاي جاهلي، ريشه بخشي از مفاسد اجتماعي است. عرب جاهلي اعتقادات خرافي فراواني داشت كه پيامبر با همه ي آنها به مبارزه پرداخت. «ما في الجّاهلية تحت قدمي ها تين: تمام آداب و رسوم جاهليت را زير پايم قرار دادم.» مثلاً از سنن جاهلي اين بود كه مسئولين سياسي اجتماعي بايد از ميان پيران و كهن سالان انتخاب شوند. رسول گرامي اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با انتخاب جوانان مؤمن و انقلابي مانند (عتاب بن اُسيد) براي فرمانداري مكه و (اسامة بن زيد) براي فرماندهي لشكر اين سنت جاهلي را منسوخ نمود.
مبارزه با فقر و اقدام در جهت ايجاد عدالت اقتصادي و اجتماعي: پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم)مي فرمايند حاكم مسلمانان بايد مردم را به فقر نكشاند تا سر از كفر و بي اعتقادي در آوردند ـ يك ساعت اجراي عدالت بهتر است از هفتاد سال عبادت ـ آن حضرت با تعليم آئين اقتصادي اسلام، انگيزه هاي صحيح اقتصادي را جايگزين انگيزه هاي جاهلي نمود و اقدامات مؤثري را در جهت ايجاد عدالت اقتصادي و اجتماعي انجام داد كه در اينجا به بعضي از اين اقدامات اشاره مي شود.
الف) نفي كسب ثروت از راههاي نامشروع: «وَ يا قَومِ اسْتَغْفِروا رَبَّكُم ثُمَّ توبوا اِلَيهِ يُرسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُم مِدراراً وَ يزدِكُم قُوَّةً اِلي قُوَّتِكُم وَ لا تَتَوَلَّوا مُجرِمينَ. و اي قوم من، از پروردگارتان آمرزش بخواهيد، سپس به سوي او باز گرديد تا ابر و باران را بر شما فرو فرستد و بر نيروي [جاني و مالي] شما بيفزايد و مجرم و گنه كار [از او] روي مگردانيد.» (سورهي هود / 52 ، آيههاي زندگي، حسين اسكندري)
فعاليت هاي ناسالم اقتصادي كه مورد تحريم قرار گرفت عبارتند از: ربا، رشوه، قمار، دزدي، خوردن مال يتيم، كم فروشي، احتكار، نيرنگ در معاملات، غصب، فروش مشروبات الكلي و مجبور نمودن كنيزان به فحشاء براي كسب ثروت. از ميان راههاي نامشروع كسب ثروت، اسلام قاطع ترين و شديدترين برخورد را با ربا داشته است. ربا، فاسد كننده ي پايه هاي پيشرفت و رشد اقتصادي و اجتماعي است. ربا آنقدر اثرات زبانبار دارد كه خدواند ربا خوار را كسي معرفي مي كند كه به جنگ با خدا و رسول آمده است.
ب) ماليات هاي اسلامي؛ كه در جهت رسيدن به عدالت اقتصادي و تعديل ثروت هاو توازن اجتماعي و مبارزه با تكاثر و انباشته شدن ثروت و ايجاد رفاه نسبي براي عموم مسلمانان و ريشه كن كردن فقر و محروميت، نقش ويژه اي دارند. اين ماليات ها عبارتند از :
1- زكات «قرآن در بسياري جاها زكات را با نماز قرين مي سازد: وَ اَقيموا الصَّلواةَ و آتَوا الزَّكوةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعينَ (سوره بقره / 43)» (زندگاني محمد، ج 2، ص 728)
2- خمس
3- جزيه
4- خراج يا ماليات اراضي.
ج) انفاقات؛ پيامبر گرامي اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) به ثروتمندان يادآور مي شد كه آنها امانت دار خداوند هستند نه مالك ثروت كه طبق ميل خود عمل نمايند.
د) مبارزه با بيكاري و ايجاد زمينه اشتغال؛ پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مسلمانان را به تلاش اقتصادي مفيد توصيه مينمود و ميفرمود: «كسي كه بار زندگي خويش را بر دوش ديگران نهد، ملعون است.» بعضي از اقدامات پيامبر در جهت اشتغال مسلمانان عبارتند از :
1- عقد قراردادهاي مزارعه و مساقات بين مهاجرين و انصار
2- لغو انحصار تجارت و
3- واگذاري املاك آباد يا باير به مردم به منظور آباد نگه داشتن يا آبادكردن.
هـ) شيوه هاي مصرف؛ پيامبر گرامي اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در راه رفاه عمومي و عدالت اقتصادي، بر تنظيم و كنترل مصرف مسلمانان تأكيد داشت.توصيه پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مصرف، اعتدال و كفاف بود.
8- مبارزه پيامبر گرامي اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با مفاسد اخلاقي و فرهنگي در مدينه؛ نقطه اوج تلاش رسول خدا براي اصلاح جامعه، مبارزه با مفاسد فرهنگي و اخلاقي بود. تعدادي از مفاسد اخلاقي و فرهنگي آن دوران عبارتند از : زنا، كشتن دختران و فرزندان، دزدي، شراب، قمار، بيحجابي،تهمت، دشمني، غيبت، دروغ، خيانت، مكر و حيله، نقص عهد، غارتگري، تحقير زن و آداب و رسوم جاهلي در مورد نكاح و طلاق و ...