قرآن برترين و بهترين هديه الهي به بندگان است؛ زيرا گوشنوازترين كلام، كلام الهي است. پس بايد مسير شنيدن اين كلام را پاك و تمييز نگه داشت؛ زيرا مجراي كثيف و گناه آلود نميتواند لذّت شنيدنِ سخنانِ خد اوند را بچشد.
در روايت آمده است
طَهِّروا أفواهَكُمْ فاِنِّها طُرُقُ القرآن؛ دهان را پاك كنيد، زيرا دهانِ انسان راهِ قرآن است.»
از اين رو نه فقط دندانها بلكه هم زبان و هم فضاي دهان را بايد كاملاً پاك و طاهر نمود. اگر قرآن كه كوثر چشمه زلال است، از يك دهان ناپاك عبوركند بي اثر است، رنگ مي گيرد، بو می پذیرد.
پس قرآن منحصر در تلاوت آن نيست، بلكه بايد از مرحله تلاوت به مرحله عمل به آن رسيد. رابطه بين تلاوت و عمل، آدابي است كه براي آن شمردهاند:
الف ـ آداب ظاهري تلاوت قرآن مجيد
1 ـ در همه احوال و حالات ايستاده، نشسته و خوابيده، ميتوان قرآن خواند، (الّذينَ يَذْكُرونَ اللّهَ قياما و قُعُودا و عَلي جُنوبِهم)
بيشتر فضيلت را حالت ايستاده، سپس نشسته و پس از آن خوابيده دارد.
2 ـ مقدار تلاوت قرآن بستگي به توانايي قاري دارد ولي در روايتي از امام صادق(ع) آمده است: «قرآن، پيمان خدا با بندگان خويش است، پس لازم است انسان مسلمان به پيمان خود عمل كند و هر روز پنجاه آيه از آن را بخواند.» و قرآن مجيد ميفرمايد: «فَاقْرَوُا الْقُرآنَ ما تَيَسَّروا؛» يعني هر چقدر ميتوانيد قرآن بخوانيد.
3 ـ يكي از مستحبات سفارش شده، حزين خواندن قرآن است؛ چنان كه پيامبر صلی الله علیه و آله ميفرمايد: «قرآن را تلاوت كنيد و گريه كنيد و حالت گريه به خود بگيريد.»
امام صادق(ع) نيز ميفرمايد:
«قرآن با اندوه نازل شده است، پس آن را با صداي حزين بخوانيد.»
4ـ در وقت شروع جمله استعاذه به زبان آورد؛ يعني بگويد:«اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ» و پس از آن تسميه يعني «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» بگويد، مگر هنگامي كه در شروع آيات انتخابي آيه عذاب باشد.
امام صادق(ع) ميفرمايد:
«دربهاي گناه را با استعاذه ببنديد و دربهاي اطاعت را با تسميه بگشاييد.»
5 ـ سفارش شده است كه قرآن را با صوت زيبا تلاوت كنيد.
6 ـ از روي قرآن، تلاوت نمائيد، زيرا نگاه به آيات و يا شنيدن آنها با گوش باعث تأثير بر چشم و گوش و سپس بر دل ميشود؛ همچنين باعث شفاي چشم ميشود؛ پيامبر صلی الله علیه و آله ميفرمودند:
«درد چشم داشتم، به جبرئيل شكايت كردم به من گفت: هميشه در قرآن نظر فرما.»
آنچه در تلاوت قرآن اهميت بسياري دارد، عمل به آن است؛ پس فهم آن و آداب باطني تلاوت بر آداب ظاهري برتري دارد كه در ذيل به برخي از آنها اشاره ميشود:
1 ـ آگاهي از عظمت كلام و متكلم: انسان بايد به اين مسئله توجه كند كه قرآن كلامي است كه از عرش اعلي به فرش ادني و در سطح فهم مردم نازل شده و در قالب كلمات، حروف و اصوات به بشر ارائه گرديده است.
ديگر اينكه گويند اين سخنان كسي هست كه تمام هستي از اوست، كسي كه آفرينش دنيا و آخرت همه در قدرت اوست؛ بنا بر اين نبايد اين كتاب را با كتابهاي نويسندگان ديگر مقايسه كند و يا به آن بي اعتنا يا كم توجه باشد.
2ـ تدبر و انديشه: قاري و شنونده قرآن، هر دو بايد توجه داشته باشند كه منظور حق تعالي از كلمات و جملات قرائت شده چيست؛ پس دستور قرآن اين است كه صاحبان انديشه در معاني آن تفكر كنند.
خداوند متعال ميفرمايد: «قرآن كتاب مباركي است كه آن را نازل كرديم تا مردم در آياتِ آن تدبر كنند و بر صاحبان انديشه متذكر باشند.»7
پس از تدبر سعي كند مفهوم آيه را عملي سازد و آن را برنامه زندگي خود قرار دهد.
3ـ تأثير: تلاوت كننده و يا شنونده قران بايد همواره خويش را مورد خطاب آيات قرآن بداند و در تمام امر و نهي و حكايات قرآني، خود را مخاطب بداند تا در فضاي معنوي كلام الهي قرار و در پرتو آن پند بگيرد. قرآن ميفرمايد: «ما قرآن را براي پند گرفتن آسان ساختيم. پس آيا پند گيرندهاي هست؟8»88
پس اگر در هنگام تلاوت و يا شنيدن آياتِ عذاب، احساسِ وحشت و ترس و هنگام قرائت و يا شنيدن آياتِ مغفرت و رحمت، نشاط و شادابي به فرد دست داد، معلوم است كه كلام الهي در او اثر گذاشته است.
نتيجه آدابِ ظاهري و باطني تلاوت قرآن اين است كه فرد پس از تلاوت، تفكر و انديشه و تدبر در قرآن به آن عمل نمايد.
پی نوشت :
1ـ اسرار عبادت، آيت اللّه جوادى آملى، ص 31.
2ـ اصول كافى، ج 2، ص 609.
3ـ ره توشه راهيان نور، سازمان تبليغات اسلامى، سال 1376، ص 25.
4ـ سنن ابن ماجه به شماره 4196.
5ـ اصول كافى، ج 2، ص 432.
6ـ ر.ك: بحار، ج 92، صص 201 و 202 و 204.
7ـ سوره ص، آيه 29: «كتابٌ انزلناه اليكَ مُباركٌ لِيَدَّبَّروُا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ اُولو الْاَلباب»
8ـ سوره قمر، 22: «وَ لَقَدْ سَيَّرْنَا الْقرآنَ لِلذّكر فَهلْ مِنْ مُدَّكِرٍ».
.gif "گل :gol:")
