از خودت مشو غافل....

[نورا]

مفهوم غفلت


غفلت، مفهوم وسیع و گسترده‏اى دارد که هرگونه بى‏خبرى، بى‏توجه بودن، بى‏خبر گشتن،توجه نداشتن به چیزى از واقعیت‏هاى فعلى و آینده و گذشته را شامل مى‏شود و مقابل آن‏ذکر است.
بى‏خبرى از وقایع و مهمات زندگى و عدم تصمیم‏گیرى مناسب در برابر آنها، خطر بزرگى‏است که سعادت انسان را تهدید مى‏کند، خطرى که هر لحظه ممکن است دامان انسان راگرفته و او را به سقوط بکشاند. غفلت مى‏تواند زحمات سالیان دراز عمر انسان را در یک لحظه‏بر باد دهد.
امام على بن ابى‏طالب(ع) در عبارتى کوتاه غفلت را از بزرگ‏ترین دشمنان انسان دانسته،مى‏فرماید:
اَلْغَفْلَةُ اَضَرُّ الْاَعْداء


غفلت از ضرر زننده‏ترین دشمنان انسان است.
سرّ کلام امیر مؤمنان(ع) روشن است چرا که غفلت سرچشمه بسیارى از گناهان‏و لغزشهاست.
مکتب اسلام، بارها نسبت به غفلت از خود و سرسپردگى انسان نسبت به غیر خدا هشدارداده و از بت‏پرستى، پیروى از شیطان و هواى نفس و تقلید کورکورانه از نیاکان و بزرگان‏نکوهش کرده است. سلطه شیطان بر انسان و هشدار نسبت به آن نیز بارها در قرآن مجیدمطرح شده و نسبت به انحراف انسان در اثر وسوسه شیاطین انس و جن هشدار داده شده‏است.

قرآن مجید در این زمینه مى‏فرماید:
وَلاَ تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ اَنْفُسَهُمْ. (حشر: 19)
و همانند آنان نباشید که خدا را فراموش کردند و خدا هم آنان را نسبت به خودشان دچارفراموشى کرد.

 

[نورا]

عوامل و اسباب غفلت


علماى اخلاق و معارف دینى، بحث‏هاى وسیع و مفصلى درباره »غفلت« و ذکر و بیدارى (که‏نقطه مقابل غفلت است) در نوشته‏هاى خود متذکر شده‏اند و از عواملى که سبب غفلت درانسان مى‏شود، بحث نموده‏اند، در اینجا به ذکر عواملى چند مى‏پردازیم.

1. جهل و نادانى


وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَیَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لاَیُبْصِرُونَ بِهَاوَلَهُمْ آذَانٌ لاَیَسْمَعُونَ بِهَا أُولئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ. (اعراف: 179)
ما بسیارى از جن و انس را براى دوزخ آفریدیم، آنها دل‏ها (و عقل‏هایى) دارند که با آن چیزى‏درک نمى‏کنند و چشمانى دارند که با آنها نمى‏بینند و گوش‏هایى دارند که با آن نمى‏شوند. آنهاهمچون چهارپایانند، بلکه بدترند. آنها همان غافلانند.

 

[نورا]

2. تکبر و غرور


کبر و غرور از مهم‏ترین عوامل غفلت است، زیرا، انسان مغرور فقط خود و موفقیتهاى خود رامى‏بیند و به برتریهاى خود مى‏بالد و دلخوش است و همین امر، سبب غفلت او از خدا وصاحب‏این نعمت‏ها مى‏گردد. و همین غفلت و بى‏توجهى، عامل مؤثرى براى شکست او خواهد شد.
بسیار انسانهاى مغرور در طول تاریخ دیده شده‏اند که بر اثر غرور، در دام غفلت گرفتار شده‏و نتوانسته‏اند در برابر دشمنان مقاومت کنند، از این رو ضربات دشمن، آنها را از پاى درآورده است.

 

[نورا]

3. مستى و بى‏خبرى


مستى و بى‏خبرى نیز همچون غرور انسان را از یاد خدا دور ساخته و به وادى غفلت مى‏کشاند.
حضرت على(ع) مى‏فرماید:
الغفلة طرب.
غفلت مایه فرحناکى (لاابالى‏گرى) و سرمستى مى‏شود.


امام سجاد علیه‏السلام مى‏فرماید:
واى بر تو اى پسر آدم! سنگدلى حاصل از شکم‏پرستى و پرخورى و مستى سیرى و غرورحاکمیت، از امورى است که انسان را از عمل بازمى‏دارد و یاد خدا را به فراموشى مى‏سپرد و اورا از نزدیک شدن اجل، غافل مى‏کند تا آنجا که گویى گرفتار حب دنیا، مست شراب است


امیر مؤمنان(ع) مستى بى‏خبرى و غفلت را بدتر از مستى شراب دانسته مى‏فرماید:
سکر الغفلة والغرور ابعد افاقة من سکر الخمور
مستى ناشى از غفلت دیرتر از مستى شراب از بین مى‏رود.

 

[نورا]

4. ثروت و مال‏اندوزى

قرآن کریم مى‏فرماید:
إِنَّ الَّذِینَ لاَ یَرْجُونَ لِقَاءَنَا وَرَضُوا بِالْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَاطْمَأَنُّوا بِهَا وَالَّذِینَ هُمْ عَنْ آیَاتِنَا غَافِلُونَ.
(یونس: 7)
آنها که ایمان به ملاقات ما (در قیامت) ندارند و به زندگى دنیا خشنود شدند و بر آن تکیه‏کردند و آن‏ها که از آیات ما غافلند (همه) آنها جایگاهشان آتش است، به خاطر کارهایى که‏انجام مى‏دادند!

 

[نورا]

5. عافیت و سلامتى

سلامت جسم وجان اگرچه یکى از نعمتهاى الهى است، ولى چنانچه انسان کم ظرفیت باشدو به قوت بازو و سلامت خود مغرور شود، یکى از عوامل غفلت شمرده مى‏شود. به همین دلیل‏از الطاف خفیه الهى است که گهگاه عافیت و سلامت را از انسان مى‏گیرد و او را به درد و رنج‏بیمارى مبتلا مى‏سازد تا پرده‏هاى »غفلت« از برابر چشم‏هاى او کنار رود و واقعیت‏ها را باچشم دل ببیند و آمادگى براى عکس‏العمل مناسب در برابر آنها پیدا کند.

رسول خدا(ص) در حدیثى در آثار و برکات بیمارى به سلمان فارسى در هنگام عیادتش‏فرمودند: »در موقع بیمارى نعمتهایى نصیبت مى‏شود، از جمله انت من اللَّه بذکر و دعاؤک فیه‏مستجاب، تو به یاد خدا مى‏افتى (و پرده‏هاى غفلت کنار مى‏رود و به همین جهت) دعاى تو به‏اجابت مى‏رسد

 

[نورا]

6. آرزوهاى دراز

از دیگر عوامل »غفلت« آمال و آرزوهاى دراز و دست نیافتنى است، چرا که همه فکر و تلاش‏انسان را به خود مشغول ساخته و از سایر امور غافل مى‏سازد. على علیه‏السلام در خطبه‏معروف به دیباج مى‏فرماید:
واعلموا عباداللَّه ان الامل یذهب العقل و یکذب الوعد و یحث على الغفلة و یورث الحسرة.

بدانید اى بندگان خدا! آرزوهاى دراز، عقل انسان را مى‏برد و وعده قیامت را دروغ مى‏شمارد وانسان را بر غفلت ترغیب مى‏کند و سرانجام، حسرت به بار مى‏آورد.

 

[نورا]

آثار غفلت


الف. در دنیا

1. زندگى سخت و مشقت‏بار
بى‏شک منشأ هر آفتى که از بیرون دامنگیر انسان مى‏شود، عاملى است از درون که غفلت یکى‏از مهم‏ترین آنهاست و اگر در درون ما اعتقاد و توجه به خدا وجود داشته باشد آسیبى به مانمى‏رسد. قرآن کریم، این ارتباط تنگاتنگ را اینگونه بیان مى‏کند:
وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکاً. (طه: 124)
و هر کس از یاد من روى گردان شود زندگى تنگ و سختى خواهد داشت.
انسان اگر خدا را نشناخته باشد و بى‏ذکر و یاد او بخواهد زندگى کند، این زندگى و دنیا باهمه وسعت و بزرگى‏اش، براى او تنگ و غیر قابل تحمل خواهد بود، ولى اگر خدا در زندگى اونقش داشته باشد و ذکر و یاد خدا در زبان و قلب او مسکن گزیده باشد و همواره ذکر و یاد او درقلبش جارى باشد، چنین فردى حتى اگر در بدترین و سخت‏ترین شرایط باشد، احساس‏سختى و تنگى نخواهد کرد، چرا که خدایى را در کنار خود احساس مى‏کند و او را پشتوانه خودمى‏داند که حد و مرزى ندارد و هیچ کس و هیچ چیز بزرگ‏تر از او نیست.


امام حسین(ع) در دعاى عرفه مى‏فرماید:
ماذا وجد من فقدک و ما الذى فقد من وجدک.
چه یافت آن کس که تو را گم کرد؟ و چه گم کرد آن که تو را یافت؟

 

[نورا]

2. قساوت قلب

یکى از آثار غفلت از یاد خدا و فراموشى نعمتهاى الهى، خاموشى دل و قساوت قلب است که به‏دلیل دورى از خدا حاصل مى‏شود. قرآن مى‏فرماید:
أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلاَمِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِن رَبِّهِ فَوَیْلٌ لِلْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُم مِن ذِکْرِ اللَّهِ أُولئِکَ‏فِی ضَلَالٍ مُبِینٍ. (زمر: 22)
آیا آن کسى را که خدا براى اسلام شرح صدر عطا فرمود که وى به نور الهى روشن است (چنین‏کس با مردم کافر بى‏نور تاریک دل یکسان است هرگز چنین نیست) پس واى بر آنان از قساوت‏و شقاوت، دلهاشان از یاد خدا فارغ است، اینان هستند که دانسته در ضلالت و گمراهى‏اند.

3. دوستى شیطان

وَمَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ. (زخرف: 36)
و هرکس از یاد خدا روى‏گردان شود، شیطان را به‏سراغ او مى‏فرستیم، پس همواره قرین اوست!
بدیهى است که غفلت از یاد خدا، فرو رفتن در لذات مادى، و دلباختن به ظواهر فریبنده‏دنیا موجب مى‏گردد که شیطان بر انسان سلطه پیدا کند و همواره قرین و همراه او باشد. و این‏همراهى و دوستى، تا قیامت با او خواهد بود.

حَتَّى إِذَا جَاءَنَا قَالَ یَالَیْتَ بَیْنِی وَبَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ. (زخرف: 38)
تا زمانى که نزد ما حاضر شود مى‏گوید: اى کاش میان من و تو فاصله مشرق و مغرب بود، چه بدهمنشینى هستى تو!

 

[نورا]

4. خود فراموشى

یَعْلَمُونَ ظَاهِراً مِنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ. (روم: 7)
آنها فقط ظاهرى از زندگى دنیا را مى‏دانند و از آخرت (و پایان کار) غافلند!
حضرت على(ع) مى‏فرماید:
ویل لمن غلبت علیه الغفلة فنسى الرحلة و لم یستعد
واى بر کسى که غفلت بر او چیره آید و در نتیجه، سفر (آخرت) را فراموش کند و خود را آماده ‏آن نسازد.