ای پسران من ، برويد و يوسف و برادرش را بجوييد و از رحمت خدا، مايوس مشويد ، زيرا تنها کافران از رحمت خدا مايوس می شوند.
خب حالا ببینیم چه ارتباطی بین ناامیدی و کفر وجود داره؟ برای کشف این رابطه، نیاز به واکاوی فرآیند نا امیدی داریم تا روشن شود که چرا نا امیدی ریشه در کفر دارد و بنا به فرمایش قرآن کریم نا امید نمی شوند مگر کسانی که کافرند. نا امیدی یعنی باور این معنا که در عالم، دیگر کسی نیست که مشکل مرا حل کند و یا کمک کند که گره از کار من باز شود. آنچه این باور را به کفر تبدیل می کند نفی خدا و قدرت او در این باور است؛ نیازی هم نیست که حتما به زبان جاری شود ، همین که این شخص در دل، اصل وجود خدا و یا شأنی از شئون خدایی او مانند قدرت و رحمت را منکر شود کافر است.
پس اینکه قرآن کریم می فرماید: تنها کافرانند که از رحمت خدا مأیوس می شوند معنایش این نیست که یأس به کفر می انجامد؛ بلکه پیام آیه شریفه این است که نا امیدی ریشه در کفر دارد؛ یعنی اول کفر می آید بعد نا امیدی؛ اول انکار خدا و قدرت اوست بعد یأس.
قسم به آن كه معبودی جز او نیست به هیچ مۆمنی خیر دنیا و آخرت داده نشد مگر به سبب حسن ظن و امید او به خداوند و خوش خلق بودنش و خودداری از غیبت مۆمنان. قسم به آن كه جز او معبودی نیست هیچ مۆمنی پس از توبه و استغفار عذاب نشد، مگر به سبب سوءظن او به خداوند و كوتاهی در امید بستن به خدا و بدخلقی و غیبت مۆمنان.
قسم به آن كه جز او معبودی نیست، گمان هیچ بنده مۆمنی به خداوند نیكو نشود مگر آن كه خداوند همراه گمان بنده مۆمن خود باشد همان طور با او رفتار كند كه گمان او بوده است زیرا خداوند كریم است و نیكی ها به دست اوست و حیا می كند از این كه بنده مۆمنش به او گمان نیك برد و او خلاف گمان او و امید بنده با او رفتار كند.
سپس فرمود: فاحسنوا باللَّه الظن و ارغبوا الیه؛ 1: پس به خدا خوش گمان باشید و به سوی او راغب شوید. .......
نومیدی خطرناک ترین راه نفوذ شیطان در دل آدمی است لذا در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) لقمان به فرزندش چنین می گوید:" خَفِ اللَّهَ- عَزَّ وَ جَلَّ- خِیفَةً لَوْ جِئْتَهُ بِبِرِّ الثَّقَلَیْنِ لَعَذَّبَكَ، وَ ارْجُ اللَّهَ رَجَاءً لَوْ جِئْتَهُ بِذُنُوبِ الثَّقَلَیْنِ لَرَحِمَكَ».1 از خداوند آنگونه بترس که اگر تمام عبادات نیک جن و انس را انجام داده باشی امکان دارد به سبب لغزشی تو را مجازات کند وآنقدر به رحمت خدا امیدوار باش که اگر تمام گناه جن وانس را انجام داده باشی امکان دارد تو را رحمت کند.
در روایتی از امام علی نقل شده است كه ایشان خطاب به كسی كه به سبب زیادی گناهان نومید شده بود فرمود: یا هذا! یأسك من رحمة الله اعظم من ذنوبك؛ 2 بدان كه نومیدی تو از رحمت خداوند بزرگ تر از گناهان توست.
نهان آسمانها و زمين فقط در سيطره دانش خداست، همه كارها به او باز گردانده مىشود؛ پس او را بندگى كن و بر او توكّل داشته باش، و پروردگارت از آنچه انجام مىدهيد، بىخبر نيست.
و گفت: اى پسرانم! [در اين سفر] از يك در وارد نشويد بلكه از درهاى متعدد وارد شويد، و البته من [با اين تدبير] نمىتوانم هيچ حادثهاى را كه از سوى خدا براى شما رقم خورده از شما برطرف كنم، حكم فقط ويژه خداست، [تنها] بر او توكل كردهام، و [همه] توكّلكنندگان بايد به خدا توكل كنند.
[اى پيامبر!] پس به مهر و رحمتى از سوى خدا با آنان نرم خوى شدى، و اگر درشت خوى و سخت دل بودى از پيرامونت پراكنده مىشدند؛ بنابراين از آنان گذشت كن، و براى آنان آمرزش بخواه، و در كارها با آنان مشورت كن، و چون تصميم گرفتى بر خدا توكّل كن؛ زيرا خدا توكّل كنندگان را دوست دارد.
يقيناً او بر كسانى كه ايمان آوردهاند وهمواره بر پروردگارشان توكّل مىكنند، تسلّطى ندارد.
از مجموع آياتى كه در اين باب نازل شده است، چنين برداشت مىشود كه از فايدههاى توكّل و اميد به خدا اين است كه: انسان در برابر كوه مشكلات و گرفتارىها، احساس سستى و ضعف نكند، بلكه با اتّكاى بر قدرت بىپايان خداوند، خويش را در خدمت ديگران موفّق و پيروز بداند.
«چرا از خدا آمرزش نمی خواهید؟ باشد که مورد رحمت قرار گیرید»
سوره نمل-46
رحمت ، معنای بسیار وسیع و گسترده ای دارد که تمام مواهب جهان را شامل می شود،
گاه جنبه معنوی دارد و گاه جنبه مادی؛ به همین دلیل گاه که انسان تمام درهای ظاهری را به روی خود بسته می بیند، احساس می کند رحمت الهی به قلب و جان او روان است، لذا شاد و خرسند است، آرام و مطمئن، هر چند در تنگنای زندان گرفتار باشد. (۱)
از آنجا که رحمت خدا مفهوم وسیعی دارد و دنیا و آخرت را در بر می گیرد، در قرآن کریم به معانی زیادی اطلاق شده است؛ گاه بر مسئله هدایت، گاه نجات از چنگال دشمن، گاه باران پربرکت، گاه به نعمت های دیگر مثل نعمت نور و در بسیاری موارد به بهشت و مواهب خدا در قیامت نیز اطلاق شده است. (۲)
خداوند دو گونه رحمت دارد؛ یکی رحمت عام خداست که شامل دوست و دشمن، مومن و کافر، نیکوکار و بدکار می باشد؛ زیرا باران رحمت بی حسابش، همه جا به همه می رسد و خوان نعمت بی دریغ او همه جا گسترده است.همه بندگان از مواهب گوناگون حیات بهره مندند و روزی خویش را از سفره گسترده نعمت های بی پایان او برمی گیرند؛
این همان رحمت عام اوست که پهنه هستی را در برگرفته و همگان در دریای آن غوطه ورند. رحمت دیگر خداوند، رحمت خاص اوست که از آن به رحمت (رحیمیه) یاد می شود. این نوع رحمت، ویژه بندگان صالح و فرمان بردار او است؛
زیرا آن ها به حکم ایمان و عمل صالح، شایستگی این را یافته اند که از رحمت و بخشش و احساس خاصی که آلودگان و تبهکاران از آن بهره ای ندارند، برخوردار شوند. (۳)
