1. صبر وسیله نجات
رحم الله امرا سمع حكما فوعی، ودعی الی رشاد فدنا ... و كذب مناه. جعل الصبر مطیه نجاته. (خطبه 76)
خداوند بیامرزد كسی را كه سخن حكیمانه بشنود و آن را فرا گیرد و به جانب حق هدایت شود و آن را بپذیرد ... و آرزوهای نا به جا را تكذیب كند و صبر را وسیله نجات خویش قرار دهد.
2. دعا در مورد صبر
اخذ الله بقلوبنا و قلوبكم الی الحق، و الهمنا و ایاكم الصبر!. (خطبه 173)
خداوند دل های ما و دل های شما را به سوی حق متوجه سازد و به ما و شما صبر الهام فرماید.
3. دوركردن اندوه
اطرح عنك واردات الهموم بعزائم الصبر و حسن الیقین. (نامه 31)
اندوه ها را با صبری استوار و یقینی نیكو از خود دور كن.
4. كمك از خدآدر اندوهناكی
استعن بالله علی ما اهمك. (نامه 46)
بر آن چه تو را اندوهگین می كند از خدا كمك بخواه.
5. نیكوترین خصلت
فی وصیته لابنه الحسن علیه السلام: عود نفسك التصبر علی المكروه، و نعم الخلق التصبر فی الحق!. (نامه 31)
در سفارش به فرزند بزرگوار خود امام حسن علیه السلام می فرماید: خویشتن را به صبوری در برابر ناخوشایندها عادت ده، و نیكو خصلتی است صبوری كردن در راه حق.
6. شكیبا در ناراحتی
ان ابتلیتم فاصبروا، فان العاقبه للمتقین. (خطبه 98)
اگر (به رنج و ناراحتی) مبتلا شدید، شكیبا باشید كه عاقبت (پیروزی) با پرهیزگاران است.
7. پیشه شكیبایی
استعشروا الصبر فانه ادعی الی النصر. (خطبه 26)
شكیبایی را شعار خود سازید كه به نصرت و پیروزی فراخواننده تر است.
8. مایه شادی و شكر
... فقلت علیه السلام یا رسول الله! اولیس قد قلت لی یوم احد حیث استشهد من المسلمین، و حیزت عنی الشهاده فشق ذلك علی، فقلت لی: ابشر فان الشهاده من ورائك؟ فقال لی: ان ذلك لكذلك، فكیف صبرك اذن؟ فقلت: یا رسول الله! لیس هذا من مواطن الصبر، و لكن من مواطن البشری و الشكر .(خطبه 156)
عرض كردم: یا رسول خدا! مگر در روز احد كه تعدادی از مسلمانان شهید شدند من از شهادت محروم ماندم و این امر بر من گران آمد به من نفرمودی: مژده باد تو را كه در آینده به شهادت خواهی رسید؟ رسول خدا به من فرمود: همین طور است.
در آن صورت صبر تو چگونه خواهد بود؟ عرض كردم: ای رسول خدا! این جا جای صبر نیست، بلكه جای شادی و شكر است!.
9. دستاوردهای بردباری
بالحلم عن السفیه تكثر الانصار علیه. (حكمت 224)
بردباری كردن در برابر نادان یاران انسان را بر ضد او زیاد می كند.
10. امتحان الهی
من آتاه الله مالا فلیصل به القرابه ... و لیصبر نفسه علی الحقوق و النوائب .(خطبه 142)
هر كه خداوند به او ثروتی دهد، باید به خویشاوندان خود رسیدگی كند ... و در راه ادای حقوق (مالی خود) و مصایب و گرفتاری ها، خود را به صبر وادارد.
11. صبر علی - علیه السلام -
عند مسیر اصحاب الجمل الی البصره: ان هؤلا قد تمالاوا علی سخطه امارتی، و ساصبر ما لم اخف علی جماعتكم. (خطبه 169)
در زمانی كه اصحاب جمل به سوی بصره حركت كردند فرمود: اینان به خاطر ناخشنودی از خلافت من گرد هم آمده اند. اما من تا زمانی كه برای اجتماع شما خطری حس نكنم، از خود صبر نشان می دهم.
12. ارزش ایمان
علیكم بالصبر؛ فان من الایمان كالراس من الجسد، و لا خیر فی جسد لا راس معه، و لا فی ایمان لا صبر معه .(حكمت 82)
بر شما باد كه صبر و بردباری پیشه كنید؛ زیرا همان گونه كه سر، نشانه حیات بدن است، صبر نیز دلیل ایمان است، و بدنی كه سر در آن نباشد خیر و حیات در آن نیست و ایمانی كه توام با صبر نباشد ارزشی ندارد.
13. صبر در هنگام مصیبت
و قال علیه السلام للاشعث بن قیس لما عزاه بابن له: یا اشعث! ان تحزن علی ابنك فقد استحقت منك ذلك الرحم، و ان تصبر ففی الله من كل مصیبه خلف . یا اشعث! ان صبرت جری علیك القدر و انت ماجور، و ان جزعت جری علیك القدر و انت مازور؛ یا اشعث! ابنك سرك و هو بلا و فتنه، و حزنك و هو ثواب و رحمه .(حكمت 291)
امام علی علیه السلام در دلداری به اشعث بن قیس در مرگ فرزندش فرمود: ای اشعث! اگر برای از دست دادن فرزندت اندوهگین باشی، البته حق پدریی را به جا آورده ای و اگر صبر كنی خدا هر مصیبتی را عوض می دهد، ای اشعث! اگر صبر كنی قضا و قدر الهی بر تو جاری شده و تو گناهكاری. ای اشعث! آمدن فرزندت كه مایه آزمایش و گرفتاری است تو را شاد كرد و رفتنش كه مایه ثواب و رحمت (برای توست) اندوهگینت ساخت.
14. بی صبری در تدفین پیامبر - صلی الله علیه و آله و سلم -
و قال علیه السلام هو یدفن النبی صلی الله علیه و آله: ان الصبر لجمیل الا عنك، و ان الجزع لقبیح الا علیك. و ان المصاب بك لجلیل، و انه قبلك و بعدك لجلل .(حكمت 292)
امام علی در هنگام خاكسپاری پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
شكیبایی زیباست، جز در برابر فقدان تو و بی تابی كردن زشت است، مگر بر غم از دست دادن تو، مصیبت رحلت تو بس بزرگ است و هر مصیبت دیگری، پیش از تو و پس از تو، خرد و ناچیز باشد.
15. صاحب صبری عظیم
من خطبته الشقشقیه: طفقت ارتئی بین ان اصول بید جذا او اصبر علی طخیه عمیا ... فرایت ان الصبر علی هاتا احجی، فصبرت و فی العین قذی، و فی الحلق شجا ... فصبرت علی طول المده، و شده المحنه .(خطبه 3)
در خطبه شقشقیه، می فرماید: با خود اندیشیدم كه آیا با دست تنها حمله كنم یا آن كه بر شر این تیرگی شكیبا باشم ... دیدم كه صبر در این جا خردمندانه تر است. پس صبر كردم در حالی كه گویا در چشمانم خاشاك و در گلویم استخوانی است ... در این مدت دراز و در این شدت غم و محنت صبر كردم.
16. آن چه بردباری می آورد
الحلم و الاناه توامان ینتجهما علو الهمه. (حكمت 460)
بردباری و وقار دو همزادند كه مولود بلندهمتی هستند.
17. تمرین بردباری
ان لم تكن حلیما فتحلم؛ فانه قل من تشبه بقوم، الا اوشك ان یكون منهم. (حكمت 207)
اگر بردبار نیستی خویشتن را بردبار جلو ده؛ زیرا كمتر كسی است كه خود را شبیه گروهی كند و به زودی یكی از آنان نشود.
18. تباه شدن اجر صبر
ینزل الصبر علی قدر المصیبه. و من ضرب یده علی فخذه عند مصیبته، حبط عمله .(حكمت 144)
صبر و شكیبایی به اندازه مصیبت نازل شود و كسی كه دستش را به هنگام مصیبت (از روی ناشكری) بر زانو زند، اجرتش تباه گردد.
19. صبر آزادگان
من صبر صبر الاحرار، و الا سلا سلو الاغمار. (حكمت 413)
هركه (در حوادث) شكیبایی می كند چون آزادگان صبر كند (اجر برد) وگرنه چون جاهلان مصیبت را فراموش كند و (اجری ندارد).
20. خطر بی تابی
من لم ینجه الصبر اهلكه الجزع. (حكمت 189)
هر كس كه شكیبایی نجاتش ندهد، بی تابی اش نابودش كند.
21. دوگونه صبر
الصبر صبران: صبر علی ما تكره، و صبر عما تحب. (حكمت 55)
صبر بر دو گونه است: صبر بر پیشامدی كه كراهت داری و صبر بر ترك چیزی كه دوست داری.
22. حلم و عقل
الحلم غطا ساتر، و العقل حسام قاطع، فاستر خلل خلقك بحلمك، و قاتل هواك بعقلك. (حكمت 424)
حلم پرده ای پوشنده و عقل شمشیری برنده است، پس عیب های اخلاقی ات را با حلم بپوشان و هوس های سركشت را با عقل از بین ببر.
23. مبارزه با حوادث
الصبر یناضل الحدثان، و الجزع من اعوان الزمان .(حكمت 211)
صبر مبارزه با حوادث است، و بی تابی خود به (كجروی) زمان كمك می كند.
24. صبر و ظفر
لا یعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان. (حكمت 153)
فرد صبوری پیروزی را از دست ندهد گرچه به دستش رسد.
25. نتیجه حلم
اول عوض الحلیم من حلمه، ان الناس انصاره علی الجاهل .(حكمت 206)
اولین نتیجه ای كه آدم حلیم از بردباری خود به دست می آورد، این است كه مردم یاوران اویند در برابر نادان.
26. از پایه های ایمان
الصبر منها علی اربع شعب: علی الشوق و الشفق، و الزهد، و الترقب: فمن اشتاق الی الجنه سلا عن الشهوات؛ و من اشفق من النار اجتنب المحرمات؛ و من زهد فی الدنیا استهان بالمصیبات؛ و من ارتقب الموت سارع الی الخیرات. (حكمت 31)
صبر از پایه های ایمان است و بر چهار شعبه است: اشتیاق، ترس، زهد و انتظار، هر كس مشتاق بهشت است، از شهوات و خواهش های نفسانی به دور است و هر كس از آتش دوزخ بهراسد از محرمات دوری كند، هر كس در دنیا زهد ورزد مصیبت ها را سبك شمرد، هر كس كه منتظر مرگ باشد به سوی نیكی ها بشتابد.
27. ایمان و صبر
علیكم بالصبر! فان الصبر من الایمان كالرإس من الجسد، و لاخیر فی جسد لا رإس معه، و لا فی ایمان لا صبر معه. (حكمت 82)
بر شما باد به صبر و شكیبایی؛ زیرا صبر برای ایمان چون سر است برای تن، تنی كه سر ندارد هیچ خیری ندارد، ایمان بی صبر هم هیچ فایده ای ندارد.
28. دهان بند بی خرد
الحلم فدام السفیه. (حكمت 211)
بردباری، دهان بند بی خرد است.
29. صبر و دلیری
الصبر شجاعه. (حكمت 4)
صبر، شجاعت و دلیری است.
30. فضیلت حلم
الحلم عشیره. (حكمت 418)
حلم و بردباری، قوم و عشیره است.
