یار ایرانی امام سجاد علیه السلام
اشاره:
از میان ایرانیان یا همان قوم فارس، افراد سرشناس و برجستهای در جهان تشیع سربرآوردهاند كه در طول حیات خویش، نقش ارزشمندی در حراست و نشر معارف اهل بیت(ع) ایفا نمودهاند. ابان بن ابی عیاش یكی از همین نامآوران است كه در خدمت امام زمان خویش، حضرت سجاد(ع) بوده است.
نام و نسب
ابان بن ابی عیاش یا ابان بن فیروز، از یك خاندان اصیل ایرانی است و ایرانی بودنش، از نام پدرش، فیروز پیداست.
ابان از مردمان فارس و استان شیراز است. پژوهشگر بزرگ، انصاری زنجانی كه دربارة ایشان بررسیهای فراوانی انجام داده است، زادگاه او را شهر نوبندجان (شهری بزرگ كه در شیراز و فسا باقی مانده است) میداند و مینویسد: «اسم كامل ابان بن ابی عیاش در كتابهای رجال شیعه و تاریخ چنین است: شیخ، دانشمند فقیه، عابد، زاهد، ابواسماعیل ابان بن ابی عیاش فیروز عبدی بصری...».
نام عبدی، اشاره به آن است كه ابان پس از خروج از شهر خود، نوبندجان كه در نزدیكی شیراز است، وارد شهر بصره شد و بنابر قوانین آن عصر، هر كس ساكن شهری میشد، باید نام خود را در یكی از قبایل ثبت میكرد. پس ابان هم در آن میان قبیلة «بنو عبدالقیس» را انتخاب كرد كه به تشیع مایلتر بودند و با مخفّف كردن بنوعبدالقیس، به ابان عبدی مشهور شد و به دلیل اقامت در بصره، به وی بصری گفتند.1
از این رو، ابن حجر وی را عرب خالص نشمرده و در نسب وی نوشته: ابان بن ابی عیاش فیروز، ابواسماعیل مولی عبدالقیس البصری.2
خدمتگزاری اهل بیت(ع)
شیخ طوسی در رجال، ابان را در شمار یاران امام سجّاد، امام باقر و امام صادق(ع) آورده3 و گفته كه او در عصر امام صادق(ع) رحلت كرده است. از ابان روایتهایی نیز از این امامان برجاست.
ویژگیهای اخلاقی ابان
ابن حبان میگوید: «ابان از عابدان راستین بود و شب را تا صبح به عبادت میگذراند و روزها روزه بود».4 ابن حجر نیز از ایوب نقل میكند كه: «ما در طول عمر، او را به خوبی و نیكی میشناختیم و برخی او را «طاووس قراء» نام نهادهاند».5
ابان و راهیابی به مكتب اهل بیت(ع)
سلیم بن قیس هلالی از یاران برگزیدة امیرمؤمنان، علی(ع) بود. پس از آنكه حجاج بن یوسف ثقفی در سال 75 قمری از سوی عبدالملك بن مروان حاكم عراق شد، حجاج در پی به دست آوردن و كشتن سلیم بن قیس برآمد. پس سلیم به سوی فارس فرار كرد و در آنجا به منزل ابان بن ابی عیاش پناه برد. ابان تا آن روز فاسد مذهب بود.6
ابان در آن روزها چهارده ساله بود و به خواندن قرآن اهتمام داشت. در این ایام، سلیم روایتهایی را كه از ام سلمه، سلمان، معاذ بن جبل و امام علی(ع) شنیده بود، برای ابان بازگو میكرد و این دیدار سبب هدایت او به مكتب اهل بیت(ع) میشود.7
ابان، میراثدار اسرار آل محمد(ص)
ابان میگوید: پس از مدّتی كه با سلیم بودم، مرگش فرا رسید. مرا خواند و با من خلوت كرد و گفت: ای ابان! من با تو همنشینی كردم و از تو جز آنچه دوست داشتم، ندیدم. نزد من نوشتههایی است كه از رجال موثّق شنیدهام و به دست خود نوشتهام. اگر میتوانی، با من پیمان بند كه تا من زنده هستم، آن نوشتهها را به هیچ كس خبر ندهی و بعد از مرگ من، از آنها برای كسی نقل نكنی، مگر كسی كه مانند خود به او اطمینان داشته باشی. اگر هم برایت اتّفاقی پیش آمد، آنها را نزد كسی از شیعیان علی بن ابی طالب(ع) كه به او اطمینان داشته باشی و صاحب دین و آبرو باشد، بسپاری. ابان گوید: من بر رعایت این شرایط متعهد شدم و او نیز نوشتهها را به من تحویل داد و همة آنها را برایم خواند.8
مسافرت به بصره
ابان بعد از آنكه كتاب را تحویل گرفت، نوشتههای آن را خواند. برخی مطالب آن برایش روشن و فهمیدنی نبود. پس روانة بصره شد و با حسن بصری دیدار كرد و نوشتههای سلیم را به او نشان داد. او گفت: در میان روایتها، این كتاب چیزی جز حق نیست كه از سوی رجال موثّق شیعیان علی بن ابی طالب و نیز از ایشان شنیدهام.9
در حضور امام سجاد(ع)
ابان همان سال به سفر حج مشرّف شد و خدمت حضرت سجاد(ع) رسید و كتاب سلیم را به حضرت داد. حضرت آن را نگاه كرد و فرمود: «سلیم راست گفته است، خدا او را رحمت كند. اینها روایتهای ماست كه همة آنها نزد ما شناخته شده است».10
كتاب سلیم بن قیس هلالی، از كتابهای معتبر و قدیمی شیعه به شمار میرود. كشّی نقل میكند كه این كتاب را ابان، بعد از امام سجاد(ع) به امام باقر(ع) داد و حضرت مطالب آن كتاب را تأیید كرد.11 نعمانی بزرگ، محدث تشیع، دربارة این كتاب مینویسد: «در میان شیعه و همة اهل علم و راویان حدیث ائمه اختلافی نیست كه كتاب سلیم، از بزرگترین و عالیترین كتابهای اصول شیعه است و مضامین و رهنمودهای روایی آن را اهل علم و راویان حدیث اهل بیت(ع) نقل كردهاند. چون همة سخنان این كتاب، در اصل از پیامبر اعظم(ع)، امیرمؤمنان علی(ع)، مقداد، سلمان فارسی و ابوذر است؛ این كتاب، از كتابهای مرجع و مورد اعتماد شیعه به شمار میرود».12
نویسندة «وسائلالشیعه» نیز كتاب سلیم را از كتابهای معتبر میخواند كه نمونههایی بر ثبوت آن و درستی نسبتش به نویسنده برجاست و شكی در صحت انتساب آن نیست.13
كتاب سلیم را ابان بن ابی عیاش حفظ كرد و به دست آیندگان رساند و این، نشان از بزرگی و مرتبة والای وی است كه سلیم به او اعتماد كرد و این مجموعه را به وی سپرد.
بزرگترین خدمت فرهنگی ابان به مكتب اهل بیت(ع)، حفظ و نشر كتاب سلیم است و مطالب این اثر را نیز درسآموختگان مكتب وی به دست ما رساندهاند.
رحلت
ابان در سال 138 ه . ق وفات كرد14 و یك ماه پیش از رحلتش، كتاب سلیم را به عمر بن اذینه سپرد.
مهدی لطفی
ماهنامه موعود شماره 108
پینوشتها:
٭ برگرفته از: یاران ایرانی تبار معصومان(ع)، مهدی لطفی، صص 35ـ40.
1. سلیم بن قیس هلالی، اسرار آل محمد(ص)، ترجمه و تحقیق: انصاری زنجانی، ص 126.
2. تهذیب التهذیب، ج 1، ص 123.
3. رجال طوسی، صص 109، 126 و 164؛ تنقیح المقال، ج 3، ص 64.
4. موسوعـ［ طبقات الفقهاء، ج 1، ص 268.
5. تهذیب التهذیب، ج 1، ص 123.
6. تنقیح المقال، ج 3، صص 6ـ7.
7. همان، ص 66؛ اسرار آل محمد(ص)، ص 194.
8. كتاب سلیم، ص 195.
9. همان، ص 196.
10. همان، ص 197.
11. رجال كشی، صص 104ـ105، ح 167.
12. ابی زینب نعمانی، غیبت نعمانی، تحقیق: علیاكبر غفاری، صص 101ـ102.
13. وسائل الشیعه، ج 30، ص 157؛ معجم رجال الحدیث، ج 9، ص 230.
14. اسرار آل محمد(ص)، ص
اشاره:
از میان ایرانیان یا همان قوم فارس، افراد سرشناس و برجستهای در جهان تشیع سربرآوردهاند كه در طول حیات خویش، نقش ارزشمندی در حراست و نشر معارف اهل بیت(ع) ایفا نمودهاند. ابان بن ابی عیاش یكی از همین نامآوران است كه در خدمت امام زمان خویش، حضرت سجاد(ع) بوده است.
نام و نسب
ابان بن ابی عیاش یا ابان بن فیروز، از یك خاندان اصیل ایرانی است و ایرانی بودنش، از نام پدرش، فیروز پیداست.
ابان از مردمان فارس و استان شیراز است. پژوهشگر بزرگ، انصاری زنجانی كه دربارة ایشان بررسیهای فراوانی انجام داده است، زادگاه او را شهر نوبندجان (شهری بزرگ كه در شیراز و فسا باقی مانده است) میداند و مینویسد: «اسم كامل ابان بن ابی عیاش در كتابهای رجال شیعه و تاریخ چنین است: شیخ، دانشمند فقیه، عابد، زاهد، ابواسماعیل ابان بن ابی عیاش فیروز عبدی بصری...».
نام عبدی، اشاره به آن است كه ابان پس از خروج از شهر خود، نوبندجان كه در نزدیكی شیراز است، وارد شهر بصره شد و بنابر قوانین آن عصر، هر كس ساكن شهری میشد، باید نام خود را در یكی از قبایل ثبت میكرد. پس ابان هم در آن میان قبیلة «بنو عبدالقیس» را انتخاب كرد كه به تشیع مایلتر بودند و با مخفّف كردن بنوعبدالقیس، به ابان عبدی مشهور شد و به دلیل اقامت در بصره، به وی بصری گفتند.1
از این رو، ابن حجر وی را عرب خالص نشمرده و در نسب وی نوشته: ابان بن ابی عیاش فیروز، ابواسماعیل مولی عبدالقیس البصری.2
خدمتگزاری اهل بیت(ع)
شیخ طوسی در رجال، ابان را در شمار یاران امام سجّاد، امام باقر و امام صادق(ع) آورده3 و گفته كه او در عصر امام صادق(ع) رحلت كرده است. از ابان روایتهایی نیز از این امامان برجاست.
ویژگیهای اخلاقی ابان
ابن حبان میگوید: «ابان از عابدان راستین بود و شب را تا صبح به عبادت میگذراند و روزها روزه بود».4 ابن حجر نیز از ایوب نقل میكند كه: «ما در طول عمر، او را به خوبی و نیكی میشناختیم و برخی او را «طاووس قراء» نام نهادهاند».5
ابان و راهیابی به مكتب اهل بیت(ع)
سلیم بن قیس هلالی از یاران برگزیدة امیرمؤمنان، علی(ع) بود. پس از آنكه حجاج بن یوسف ثقفی در سال 75 قمری از سوی عبدالملك بن مروان حاكم عراق شد، حجاج در پی به دست آوردن و كشتن سلیم بن قیس برآمد. پس سلیم به سوی فارس فرار كرد و در آنجا به منزل ابان بن ابی عیاش پناه برد. ابان تا آن روز فاسد مذهب بود.6
ابان در آن روزها چهارده ساله بود و به خواندن قرآن اهتمام داشت. در این ایام، سلیم روایتهایی را كه از ام سلمه، سلمان، معاذ بن جبل و امام علی(ع) شنیده بود، برای ابان بازگو میكرد و این دیدار سبب هدایت او به مكتب اهل بیت(ع) میشود.7
ابان، میراثدار اسرار آل محمد(ص)
ابان میگوید: پس از مدّتی كه با سلیم بودم، مرگش فرا رسید. مرا خواند و با من خلوت كرد و گفت: ای ابان! من با تو همنشینی كردم و از تو جز آنچه دوست داشتم، ندیدم. نزد من نوشتههایی است كه از رجال موثّق شنیدهام و به دست خود نوشتهام. اگر میتوانی، با من پیمان بند كه تا من زنده هستم، آن نوشتهها را به هیچ كس خبر ندهی و بعد از مرگ من، از آنها برای كسی نقل نكنی، مگر كسی كه مانند خود به او اطمینان داشته باشی. اگر هم برایت اتّفاقی پیش آمد، آنها را نزد كسی از شیعیان علی بن ابی طالب(ع) كه به او اطمینان داشته باشی و صاحب دین و آبرو باشد، بسپاری. ابان گوید: من بر رعایت این شرایط متعهد شدم و او نیز نوشتهها را به من تحویل داد و همة آنها را برایم خواند.8
مسافرت به بصره
ابان بعد از آنكه كتاب را تحویل گرفت، نوشتههای آن را خواند. برخی مطالب آن برایش روشن و فهمیدنی نبود. پس روانة بصره شد و با حسن بصری دیدار كرد و نوشتههای سلیم را به او نشان داد. او گفت: در میان روایتها، این كتاب چیزی جز حق نیست كه از سوی رجال موثّق شیعیان علی بن ابی طالب و نیز از ایشان شنیدهام.9
در حضور امام سجاد(ع)
ابان همان سال به سفر حج مشرّف شد و خدمت حضرت سجاد(ع) رسید و كتاب سلیم را به حضرت داد. حضرت آن را نگاه كرد و فرمود: «سلیم راست گفته است، خدا او را رحمت كند. اینها روایتهای ماست كه همة آنها نزد ما شناخته شده است».10
كتاب سلیم بن قیس هلالی، از كتابهای معتبر و قدیمی شیعه به شمار میرود. كشّی نقل میكند كه این كتاب را ابان، بعد از امام سجاد(ع) به امام باقر(ع) داد و حضرت مطالب آن كتاب را تأیید كرد.11 نعمانی بزرگ، محدث تشیع، دربارة این كتاب مینویسد: «در میان شیعه و همة اهل علم و راویان حدیث ائمه اختلافی نیست كه كتاب سلیم، از بزرگترین و عالیترین كتابهای اصول شیعه است و مضامین و رهنمودهای روایی آن را اهل علم و راویان حدیث اهل بیت(ع) نقل كردهاند. چون همة سخنان این كتاب، در اصل از پیامبر اعظم(ع)، امیرمؤمنان علی(ع)، مقداد، سلمان فارسی و ابوذر است؛ این كتاب، از كتابهای مرجع و مورد اعتماد شیعه به شمار میرود».12
نویسندة «وسائلالشیعه» نیز كتاب سلیم را از كتابهای معتبر میخواند كه نمونههایی بر ثبوت آن و درستی نسبتش به نویسنده برجاست و شكی در صحت انتساب آن نیست.13
كتاب سلیم را ابان بن ابی عیاش حفظ كرد و به دست آیندگان رساند و این، نشان از بزرگی و مرتبة والای وی است كه سلیم به او اعتماد كرد و این مجموعه را به وی سپرد.
بزرگترین خدمت فرهنگی ابان به مكتب اهل بیت(ع)، حفظ و نشر كتاب سلیم است و مطالب این اثر را نیز درسآموختگان مكتب وی به دست ما رساندهاند.
رحلت
ابان در سال 138 ه . ق وفات كرد14 و یك ماه پیش از رحلتش، كتاب سلیم را به عمر بن اذینه سپرد.
مهدی لطفی
ماهنامه موعود شماره 108
پینوشتها:
٭ برگرفته از: یاران ایرانی تبار معصومان(ع)، مهدی لطفی، صص 35ـ40.
1. سلیم بن قیس هلالی، اسرار آل محمد(ص)، ترجمه و تحقیق: انصاری زنجانی، ص 126.
2. تهذیب التهذیب، ج 1، ص 123.
3. رجال طوسی، صص 109، 126 و 164؛ تنقیح المقال، ج 3، ص 64.
4. موسوعـ［ طبقات الفقهاء، ج 1، ص 268.
5. تهذیب التهذیب، ج 1، ص 123.
6. تنقیح المقال، ج 3، صص 6ـ7.
7. همان، ص 66؛ اسرار آل محمد(ص)، ص 194.
8. كتاب سلیم، ص 195.
9. همان، ص 196.
10. همان، ص 197.
11. رجال كشی، صص 104ـ105، ح 167.
12. ابی زینب نعمانی، غیبت نعمانی، تحقیق: علیاكبر غفاری، صص 101ـ102.
13. وسائل الشیعه، ج 30، ص 157؛ معجم رجال الحدیث، ج 9، ص 230.
14. اسرار آل محمد(ص)، ص