امروزه بسیاری از والدین از شیطنت زیاد كودكانشان شكایت دارند آنها بیان می كنند كه فرزندانشان مرتب در حال حركت وفعالیت هستند ونوعی حالت بی قراری وناآرامی در آنها مشاهده می شود.
آنها علت این فعالیت بیش اندازه را نمی دانند و مرتب فرزندشان را مورد سرزنش قرار می دهند. امروزه این اختلال به دلایل گوناگون مورد توجه دانشمندان وپژوهشگران قرار گرفته است. اختلال ADHD « بیش فعالی »مجموعه علائمی است با محدودیت میزان توجه كه با سطح رشد فرد نا هماهنگ است وبه ضعف تمركز ،رفتار نا گهانی،بیش فعالی منجر می شود.
مشخصه اصلی این اختلال وجود الگوی پایدار فقدان توجه یا بیش فعالی تكانشگری است كه درمقایسه با افرادی كه در همان سطح ازرشد قرار دارند شدیدتراست.
برای برآورد كردن ملاكهای تشخیص، این اختلال باید حداقل 6 ماه تداوم داشته باشد ودر محیط خانواده(خانه ومدرسه) وجود داشته باشد ودر عملكرد اجتماعی وتحصیل اختلال ایجاد كرده باشد ،همچنین قبل از 7 سالگی نشانه وجود داشته باشد.
قدیمی ترین توصیفی که از بیش فعالی یا فزون جنبشی وجود دارد از پزشکی آلمانی به نام هاینریش هافمن در میانه سال های ۱۸۰۰ است. شکسپیر در یکی از شخصیت های داستانی خود در نمایش نامه «شاه هنری هشتم» به نوعی از این بیماری اشاره کرده است.
در ادبیات توصیفی کودکان با اختلال نارسایی بیش فعالی به نام برخی از افراد معروف برمی خوریم که نویسندگان آن منابع ادعا کرده اند که این افراد، به این اختلال مبتلا بودند. این ادعا براساس شرح حالی که از زندگی این افراد در تاریخ آمده انجام گرفته است بدون اینکه این ادعا را تأیید بکنیم نام برخی از این افراد را یادآور می شویم.
بیش فعالی به حالتی دلالت میکند که در آن کودک به نحوی مفرط و بیش از اندازه فعال و پرجنب و جوش است. تحرک زیاد این کودکان نه تنها خود آنها بلکه اطرافیان ، همکلاسیها ، اولیای مدرسه را دچار مشکل میکند. از آن جایی که در میان درصد بالایی از معتادین و افرادی که ترک تحصیل کرده اند علایم بیش فعالی در کودکی مشاهده شده است.
از طرفی کودکان بیش فعال در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک ، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند، لذا آگاهی همگان به ویژه والدین و معلمان از این حالات از اهمیت به سزایی برخوردار است. نقص در تمرکز یا اختلال بیش فعالی (ADHA) شرایطی را برای کودک ایجاد میکند که نتواند آرام و بدون حرکت بنشیند، رفتارش را کنترل کرده و توجه خود را به یک موضوع خاص معطوف کند.
از هر یكصد كودك پنج كودك می توانند به اختلال بیش فعالی مبتلا باشند وهمچنین در سنین دبستان شیوع این بیماری در پسران 9 درصد ودر دختران 4 درصد است.
در دومین چاپ دفتر چه تشخیص بیماری های روانی انجمن روانپزشكی آمریكا، این بیماری در زیر گروه اختلالات كودكان با اصطلاح واكنش بیش فعالی جنبی به عنوان یك طبقه ،تشخیص مطرح شد.اما تحقیقات ویرجینیا داگلاس (1979) در كانادا این عقیده را به وجود آورد كه هسته ی اصلی مشكل این كودكان نقص در نگهداری توجه،كنترل تكانه ها و نوسان برانگیختگی است تا فعالیت بیش از حد.
این پژوهش ها باعث شد تا نام این بیماری درچاپ چهارم دفترچه آماری تشخیص بیماری های روانی به اختلال نقص توجه تغییر یافت.حدود سه دهه است كه این اختلال با سه نشانه اصلی شامل كمبود توجه ،بیش فعالی ،تكانشگری تعریف شده است كه امروزه به 2 مورد بیش فعالی وتكانشگری كاهش پیدا كرده اند.
علت حذف ویژگی نارسایی توجه آن است كه نتایج پژوهش های متعدد نشان داده اندكه بر خلاف تصور قبلی به طور اساسی دارای كمبود توجه نیستند بلكه كمبود توجه در آنان اختلالی ثانویه است.
1 – « بیش فعالی » شایعترین اختلال جاری ودیرینه روان پزشكی كودكان است ودر پسران دو تا سه برابر بیشتر از دختران است .
2 - بیشتر وقتها « بیش فعالی » تا سن جوانی وبزرگسالی تداوم می یابد . چنانچه كمبود توجه / بیش فعالی درمان نگردد به احتمال زیاد مشكلاتی را در مدرسه در پی دارد.
3- « بیش فعالی »كشف جدید نیست . و استفاده از دارو برای درمان « بیش فعالی » نیز كار تازه ای نیست .
4- این احتمال وجود دارد كه « بیش فعالی » به گونه ای ژنتیكی انتقال یابد بدین معنی كه می تواند به گونه ای اختلال ارثی باشد .
5 - « بیش فعالی » اغلب همراه با دیگر اختلالات روی می دهد . رایج ترین آنها اختلال یادگیری و اختلال رفتاری است مانند « اختلال نافرمانی تقابلی» و « اختلال سلوك »
6 – به دو علت تشخیص ودرمان هر چه سریعتر « بیش فعالی » مهم است . نخست درمان به كسی كه اكنون در سن كودكی است كمك می كند . چنانچه كودك دروس خود را هر چه آسانتر در مدرسه فرا گیرد ، به او كمك می شود تا از ناراحتی واضطراب وفشارهای روحی ناشی از مشكلات آموزشی دور بوده واز مورد تنفر بودن دیگر كودكان و درگیری با پدر ومادر در امان باشد. دوم درمان زودتر می تواند خطر مسئله رفتاری « بیش فعالی » كودكان را كه به احتمال زیاد ، تا دوران بزرگسالی تداوم می یابد كاهش دهد .
7- تشخیص « بیش فعالی » در كودكان بر اساس سابقه ی دقیق مادر وپدر یا دیگر افرادی كه در پرورش كودك سهیم هستند ،گفتگو با آموزگاران ودیگرانی كه با كودك سر وكار دارند ومقیاس های سنجش ( كه در توصیف وجود وشدت نشانه ها به كار می رود) صورت می گیرد .تشخیص « بیش فعالی » در بزرگسالان بر پایه گفته های خود فرد وكسی كه به شخص بزرگسال نزدیك است – همسر یا دوست – می باشد .
8 – هیچگونه آزمایش ویژه روانشناسی یا آزمایشگاهی برای تعیین این كه كودكی « بیش فعالی » دارد یا نه ، وجود ندارد وتشخیص در گفتگو با بیمار یاپدر ومادر ومقیاس های سنجش صورت می گیرد .
9 – در بسیاری موارد می تواند مسائل زیادی از « بیش فعالی » را در كودكان ، جوانان وبزرگسالان كاهش داده ودر بعضی مواقع از بین برد . درمان با دارو می تواند در70 درصد كودكان در سنین مدرسه ای وحداقل 60 درصد بزرگسالان دارای « بیش فعالی » نتیجه ای بسیار سودمند داشته باشد .
10 – درمان روانپزشكی « بیش فعالی » می تواند هم برای كودكان وهم بزرگسالان كمك زیادی باشد. تغییرات در برنامه تربیتی كودك می تواند پدران ومادرانی را كه با كودك مبتلا به « بیش فعالی » سر وكار دارند یاری دهد. آموزش جبرانی ( كلاسهای آموزشی خصوصی یا كلاس های آموزش تك درس ) نیز می تواند برای كودكانی كه اختلالات یادگیری دارند سودمند باشد .
11 – در بزرگسالی دارو مؤثر است وبررسی ها نشان داده اندكه درمان هایی مانند زوج درمانی ودرمان از طریق آموزش روان شناختی می تواند یاری دهنده باشند . گونه های دیگر درمان ( مانند گروه درمانی ) مورد ارزیابی قرار گرفته اند.
از هر 100 کودک 5 کودک میتوانند مبتلا به ADHD باشند. پسران 3 برابر بیش از دختران در معرض ابتلا قرار دارند. اغلب این مشکلات قبل از 7 سالگی آغاز میشوند و ممکن است والدین تا وقتی که فرزندشان بزرگتر نشده متوجه مشکل او نگردند. پزشکان نمیدانند که چه چیزی باعث بروز ADHD میگردد ولی مطالعات بر روی مغز انسان، آنها را به فهم علل اجتماعی ADHD نزدیکتر کرده است.
پزشکان معتقدند افراد مبتلا به ADHD فاقد میزان کافی از مواد شیمیایی خاص به نام میانجی های عصبی در مغز هستند. این مواد شیمیایی به مغز در کنترل کردن رفتار کمک میکنند. والدین و آموزگاران باعث ایجاد ADHD در کودک نمیشوند ، بلکه آنها میتوانند در فعالیتهای کودک به وی کمک کنند.
عوامل گوناگونی بر شیوع این اختلال اثر می گذارند . برای مثال ، تحقیق ترایتز (1979) نشان داد كه پایگاه اجتماعی – اقتصادی ، با شیوع وشدت این اختلال همبستگی دارد . بدین معنا كه در طبقه های اجتماعی پایین تر میزان شیوع وشدت نشانه ها بیشتر است . عوامل اجتماعی – فرهنگی نیز در این میان دخالت دارند .
گزارش های متفاوتی در مورد شیوع اختلال « بیش فعالی » ارائه شده است . از جمله گفته شده كه حدود2 تا 4 درصد از كودكان ، در حد متوسط تا شدید به این اختلال مبتلا هستند . البته میزان شیوع درجات خفیف تر آن ، بیشتر از این حد است .وپسران 3 تا 9 برابر بیشتر از دختران ، به این اختلال مبتلا هستند .(حقوقی ، 1992 ) . گلداستین وگلداستین (1998) می نویسند كه حدود 3 تا 5 درصد كودكان ، با اختلال « بیش فعالی » هستند ، و20 تا 30 درصد این تعداد ، فقط كمبود توجه دارند ، بدون این كه در تكانشگری یا بیش فعالی مشكلی داشته باشند .
از نشانه ها ونوعهای « بیش فعالی » ، عدم توجه رایج ترین نوع در دختران و بروز بیش فعالی در پسران است. به طوری كه میزان بیش فعالی در پسران 3 تا 5 برابر بیشتر از دختران است . وشاید این موضوع با وضع جسمانی وساختمان بدنی كودك در ارتباط باشد .
شروع اختلال « بیش فعالی » ممكن است در شیرخوارگی باشد ، چنین شیرخوارانی زیاد گریه می كنند . از دامان مادر فرار می كنند ، لگد می زنند ، جیغ می كشند ، در مكیدن دچار مشكل هستند ونسبت به محرك ها بسیار حساس اندو تحت تأثیر سر وصدا ، نور ، تغییرات درجه حرارت ویا سایر تغییرات محیطی دچار آشفتگی می شوند .
گاهی نیز ، برعكس چنین بچه هایی شل وبی حال هستند ، اكثر اوقات می خوابند وبه نظر می رسدكه در ماه اول زندگی رشد آهسته ای دارند . گاهی مادران كودكان بیش فعال ، گزارش می كنند وقتی كه برای این فرزندشان باردار بوده اند، حس می كرده اند كه جنین لگد می زند وجنب وجوش بسیاری دارد .
به طور كلی ویژگیهای بیش فعالی از اوایل دوره ی كودكی بروز می كند .
كودكان دارای این اختلال دارای مشكلات بالینی هستند؛
- عدم توانایی در تمركز وتوجه كافی هنگام كارها و فعالیت های روزانه مثل انجام تكالیف درسی و وظایف خانگی. - به نظر می رسد هیچ توجهی به صحبت های طرف مقابل ندارند. - در اتمام كارها حتی كارهایی كه خودش هم دوست دارد ، مشكل دارد وآنها را نیمه كاره رها می كند . - احتمال ابتلا به اختلالات زبان وگفتار وشنوایی وجود دارد. - ناتوانی در پیروی از فرمانها ودستور العمل های ارائه شده . - ناتوانی در طبقه بندی وسازمان دادن برنامه ها وامور. - عدم تمایل به انجام كارهایی كه نیازمند فعالیت فكری وتمركزند . - گم كردن یا جاگذاشتن مداوم اشیا ، اسباب بازیها و وسایل مدرسه. - حواس پرتی - داشتن رفتار تكانشگری - ناتوانی در آرام نشستن - دویدن – جهیدن – پریدن و بالا رفتن بیش از اندازه از میز وصندلی و ... - ناتوانی در انجام بازی های آرام - پر جنب وجوشی زیاد در هنگام انجام كار - تند حرف زدن وقطع كردن سخنان دیگران - دائماً می خواهد جلب توجه كند . - شتاب در پاسخ دادن به سؤالات - بی صبری - داشتن رفتار پرخاشگرانه - خواب ناآرام - ناتوانی در یادگرفتن - ایجاد مشكل در بازی با دیگران - انجام كارهای خطرناك بدون آنكه به پیامد های آن فكر كنند. - مشكل خام حركتی ( دست وپا چلفتی) - رفتارهای آزارشی - خود آزاری ، كندن مو و پوست خود - معمولاً برخوردار از هوش بهر طبیعی ( اما ناتوانی در انجام برخی كارها مثل تكلیف ها ویادگیری در مدرسه) - تصادف كردن به میزان بیشتر از دیگران - داشتن عزّت نفس پایین و به سرعت، احساس ناكامی كردن. - شیوع بیشتر درپسران وبه نسبت در پسران چشم آبی وموبور ، بیشتراست .
