*♥*•*♥* شرحی بر دعای «اللهم کن لولیک...» *♥*•*♥*

[818]

​

سند دعا:

این دعای شریف را، ثقة الاسلام محمد ابن یعقوب کلینی (م329) در کتاب ارزشمند خویش (کافی، کتاب الصیام، باب الدعاء فی العشر الاواخر، حدیث 4) به نقل از صحابی بزرگوار امام هادی علیه السلام، جناب محمد بن عیسی بن عبید، به نحو مرسل از ائمه اطهار علیه السلام، بدون نقل نام شریف امام علیه السلام، طی روایتی طولانی در ادعیه شب های ماه مبارک رمضان نقل فرموده است. (کافی 4/162)

همین دعای شریف را به نحو مبسوط تر، دانشمند جلیل، جناب سّید ابن طاوس (م 664) در دو کتاب گرانقدر دعای خویش اقبال الاعمال و مضمار السّبق که تکمله ای بر «مصباح المتهجّد شیخ طوسی» است به نقل از کتاب «عمل شهر رمضان» تألیف شیخ جلیل القدر ابوالفرج محمد ابن علی، معرف به ابن ابو قرّه (از بزرگان و محدثان شیعه در قرن پنجم) به سند او، از علی بن حسن ابن علی بن فضّال، از محمد بن عیسی بن عبید (راوی سند قبل)، از ائمه اطهار نقل فرموده است (اقبال الامال / 85).

محدّث مشهور، شیخ تقی الدین ابراهیم ابن علی کفعمی (م 905) نیز همین دعا را به همین سند – ولی با لفظی مختصر تر – در دو کتاب خویش «جنة الأمال الواقیة (مشهور به مصباح کفعمی) و بلد الامین آورده است (مصباح / 779 – بلد الامین / 203)»

بنابر این دعای جلیل القدر، در اکثر مصادر اصلی دعا و حدیث، به نقل از صحابی گرانقدر، جناب محمد ابن عیسی، از ائمه اطهار نقل گردیده است.

همانطور که اشاره کردیم متن دعا،در نقل جناب کلینی، اندکی با نقل مرحوم سیّد کفعمی متفاوت است. لذا هر شش مورد را ذیلاً نقل می کنیم..

 

[818]

متن دعا:

الف) کلینی می فرماید: در شب 23 ماه رمضان در حال سجود، ایستاده و نشسته و در هر حال و در تمام ماه مبارک رمضان، و هر گونه که برایت امکان پذیر است، و هر زمان که به خاطر آوردی، این دعا را پس از حمد خدای تبارک و تعالی و صلوات بر پیامبر صلی الله و علیه و آله، بدین گونه (مکرّراً ) قرائت کن:

اللهم کن لولیک فلان بن فلان فی هذه الساعة و فی کلّ ساعة ولیّاً و حافظاً و ناصراً و دلیلاً و قائداً و عوناً (و عیناً) حتّی تسکنه ارضک طوعاً و تمتّعه فیها طویلاً.



ب) جناب سید ابن طاووس، پس از نقل زمان تلاوت دعا به نحوی که فوقاً بیان شد، دعا را این گونه نقل می نماید:

اللهم کن لولیک القائم بأمرک، الحجة محمد ابن الحسن المهدی علیه علی آباعة افضل الصلوة و السلام فی هذه الساعة و فی کلّ ساعة ولیّاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و مؤیداً، حتّی تسکنه ارضک طوعاً و تمتّعه فیها طولاً و عرضاً، و تجعله و ذریته من الأئمة الوارثین.
اللهم انصره و انتصر به، و اجعل النصر منک له و علی یده، و اجعل له و الفتح علی وجهه، و لا توجه الامر الی غیر.
اللهم اظهر به دینک و سنة نبیک حتی لا یستخفی بشئ من الحق مخالفة احد من الخلق. اللهم انی ارغب الیک فی دولة الکریمة، تعزّّ بها الاسلام و اهله و نذلّ بها النفاق و اهله، و تجعلنا فیها من الدعاة الی طاعتک و القادة الی سبیلک. و آتنا فی الدنیا حسنة و فی الاخرة حسنة و قنا عذاب النّار و اجمع لنا خیر الدّارین، و اقض عنّا جمیع ما تحبّ فیهما، و اجعل لنا فی ذلک الخیرة برحمتک و منّک فی عافیة، آمین ربّ العالمین. و زدنا من فضلک و یدک الملائ فان کل معط ینقص من ملکه و عطائک یزید فی ملکک.
ج) شیخ کفعمی نیز پس از بیان مقدمه دعا، به نحو فوق، دعا را اینگونه نقل می نماید:
اللهم کن لولیک محمد ابن الحسن المهدی فی هذه الساعة و فی کلّ ساعة ولیّاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و عیناً حتّی تسکنه ارضک طوعاً و تمتّعه فیها طویلاً.

د) شیخ سمنانی نیز در اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان، این دعا را با مقدمه مؤخره اي متفاوت اینگونه نقل کرده است:
اللهم یا ذا المجد الشامخ و السلطان الباذخ صلّ علی محمد و آل محمد و کن لولیک و این ولیک محمد بن الحسن المهدی فی هذه الساعة ولیاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و عیناً معیناً، حتی تسکنه ارضک طوعاً و تمتعه فیها طویلاً.

ه) شیخ عباس قمی در اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان پس از بیان مقدمه ای در زمان تلاوت، دعای مربوطه را اینگونه روایت نموده است:
اللهم کن لولیک فلان بن فلان (تقول عوض فلان بن فلان، الحجة ابن الحسن) صلواتک علیه و علی آبائه، فی هذه الساعة و فی کل ساعة ولیّاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و عیناً، حتّی تسکنه ارضک طوعاً و تمتّعه فیها طویلاً.

و) حضرت رضا علیه السلام این دعا را در خواب به شخصی تعلیم فرمودند:
اللهم کن لولیک الحجة ابن الحسن صلواتک علیه و علی آبائه فی هذه الساعة و فی کلّ ساعة ولیّاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و عیناً حتّی تسکنه ارضک طولاً (طوعاً) و تمتّعه فیها طویلاً و هب لنا رأفته و اشرکنا فی دعواته و صل علیه و عجّل فرجه و اجعلنا مسلّمین لامره.

کلیات مفاتیح الحاجات (سید محمد رضا حسینی غیاثی) / 11 و 12

 

[818]

شرح دعا:اللهم:
اللهم در اصل «یا الله» بوده است.
الله بنا بر روایات ما، مرکب از «ال» و «اله» است و چون «اله» از ریشه ی «وله» به معنای حیرت و سرگردانی است
پس "الله" یعنی آن معبودی که همه در معرفت او متولّه و حیرانند، ولی به معرفت وهبی موجود در فطرت خویش او را می شناسند.

کن:
کن فعل امر، از باب کان یکون، یعنی «باش».
این کلمه بیانگر درخواست ما از خدای متعال در جهت تقاضایی است که برای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه داریم.


لولیّک:
در «لولیّک»، لام، لام اختصاص است.
«ولیّ»، صفت مشبّه از «ول ی» به معنای سرپرستی و متصرف است. پس «ولیّ» یعنی سرپرست و متصرّف.
حرف «ک» در این کلمه، اشاره به حق متعال دارد. پس «ولیّک» یعنی: آن آقا و سرپرستی که تو قرار دادی و منصوب کردی، یعنی ولایت حضرت مهدی علیه السلام، از جانب خداست و خدای متعال، آن حضرت را به امامت منصوب فرموده است.

الحجة ابن الحسن:
بنا بر آنچه در نقل کافی آمده که اقدم نقل هایی است که به دست ما رسیده است در این موضع، نام مقدّس حضرت بقیّة الله، اختصاصاً قرار نداشته، بلکه «فلان بن فلان» بوده، تا شیعه هر زمان با قرار دادن اسم امام زمان خویش، این دعای شریف را بعنوان انجام وظیفه نسبت به مقام امامت و ولایت عصر خویش، درباره ی معصوم آن زمان بخواند.

در نقل مرحوم سیّد، «الحجة محمد بن الحسن المهدی»، و در نقل کفعمی، «محمد بن الحسن المهدی» قرار داده شده است. این نکته نشان می دهد که چه بسا این دو عبارت بوسیله محدّثان،به جای عبارت «فلان بن فلان» بکار رفته است، لقب شریف حضرت مهدی علیه السلام، و «محمد بن الحسن» اسم مبارک آن حضرت است، که چه بسا با توجه به روایات «نهی از تسمیه»، بهتر آن باشد که لفظ «حجّة ابن الحسن» به جای «فلان بن فلان» به کار رود.


صلواتک:
«صلوات» جمع مؤنث سالم صلاة از ریشه «صلو» به معنای دعا و رحمت است.
صلوات خداوند، رحمت بیکرانه ی الهی است که موجبات تقرّب بیشتر و کمالات افزونتر را فراهم می آورد.


علیه و علی آبائه:
«علی» یا ظرف، و یا حرف جرّ، به معنای معیّت و مصاحبت است.
حر «ه» در هر دو عبارت، اشاره به حضرت مهدی علیه السلام دارد.
و لفظ «آباء» جمع «اب» به معنی پدر است، که در معنی جدّ نیز استعمال می شود، و غرض از آن، پدران و اجداد طاهر و معصوم آن حضرت، از امام حسن عسکری تا رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد.


فی هذه الساعة و فی کل ساعة:
«ساعة» از ریشه «سوع» به معنی جزئی از زمان و وقت است.
یعنی خدایا این تقاضا ها را در این زمان و در هر زمان دیگر شامل حال آن حضرت بگردان.

 

[818]

ولیّاً:
ولیّاً خبر کان بوده همانطور که گفتیم ولیّ به معنای «سرپرست» و «متصرّف در امر» است:
یعنی خدایا! ولایت و سرپرستی آن حضرت را به عهده بگیر.


و حافظاً:
«حافظ» از ریشه ی حفظ به معنی نگهداری از هر خطر و صدمه و اتفاق است.
این لفظ، بیانگر یکی از حقایق معارف الهی است،
و آن اینکه: حجج الهی، به جهت آنکه الگوی زندگی بشری عادی باشند، در عین داشتن علم و قدرت وهبی الهی، از زندگانی بشری نیز برخوردار بودند، غذا می خوردند، ازدواج می نمودند، در معرض حوادثی چون بیماری، تب، لطمات بدنی در جنگ، ضعف، پیری و مرگ قرار داشتند و چنانکه عموم آنها به دست دشمنانشان شهید شدند.
از همین رو در این فقره از دعا، از خدا درخواست می کنیم که وجود مقدس امام عصر، علیه الصلوة و السلام را از جمیع بلیّات ممکنه حفظ فرماید.


و قائداً:
«قائد»، از ریشه «قود» به معنی رهبری و زعامت است،
یعنی خدایا تو رهبری آن حضرت را به عهده بگیر.


و ناصراً:
«ناصر» از ریشه ی «نصر» به معنی کمک و یاری است.


و دلیلاً:
«دلیل» از ریشه ی «دلالت» به معنی راهنمایی است و راهنما را «دلیل» گویند.
پس معنای دعا این می شود: خدایا تو راهنمای آن حضرت باش.


و عیناً:
«عین» به معنی دیده بان و مراقب است.


حتّی:
«حتی» حر جرّ و بیانگر انتهاء و غایت، و شاید در مقام تعلیل است.


تسکنه ارضک:
«تسکن»، از ریشه ی «سکن»، از باب افعال، و منصوب به ان مقدره بعد «حتی» است به معنی اسکان دادن.
«ارض» به معنای زمین مفعول به یا مفعول فیه و «ه» مفعول به، به آن حضرت اشاره دارد.


طوعاً:
«طوع» ضد اكراه، مصدر جامد به معنای انقياد و فرمانبرداری از سر رغبت و میل بوده نحواً برای ارض حال می باشد.
یعنی: تا او را در زمین خود ساکن گردانی در حالی که زمین فرمانبردار او باشد.

هدف از این جمله، حکمت و زعامت آن بزرگوار پس از ظهور موفور السّرور حضرت اوست که تمام زمین در حیطه فرمانروایی آن بزرگوار (عجّل الله فرجه) در آمده، به انقیاد حکومت او در می آید.


و تمتّعه فیها طویلا:
این کلمه از ریشهی «متع»، از باب تفعیل، به معنی «بهره مند ساختن است».
«فیها» متعلق به فعل بوده،اشاره به «ارض» دارد.
و «طویلا» مفعول فیه برای تمتّع یا صفت برای مفعول مطلق محذوف است.
در این جمله،عمر طولانی و حکومت آن حضرت را از خدای متعال طلب می کنیم.
این عبارت نشان می دهد که مقدار حکومت حضرتش به هر مقدار که مقدّر شده باشد: 7 سال،9 سال،19 سال،40 سال،70 سال،309 سال بنا به روایات گوناگون که روایت شده است، بداء پذیر و قابل افزایش است.

 

[818]

تقاضاهای ما از خدای متعال برای آن حضرت،در این دعا،عبارت است از:1- سرپرستی و ولایت الهی بر حضرت مهدی علیه السلام.
2- حفظ و نگهداری خدای تعالی برای حضرت مهدی علیه السلام.
3- قیادت و رهبری حق تعالی برای آن حضرت علیه السلام.
4- یاری و نصرت خدای سبحان برای حضرتش علیه السلام.
5- راهنمایی و دستگیری آفریدگار مهربان به آن حضرت صلوات الله علیه.
6- مراقبت و توجّه خدای منّان به حضرت بقیة الله ارواحنا فداه.
7- بر پا داشتن حکومت جهانی امام عصر عجّل الله تعالی فرجه.
8- طول حیات بقاء حکومت الهی موعود منتظر صلات الله علیه.

نکته مهم:
نا گفته پیداست که درخواست چنین تقاضاهایی از حق متعال دربارهی امام زمان علیه الصلوة و السلام، به این معنی نیست که – نعوذ بالله – خدای متعال، امور آن حضرت را رها کرده و یا اینکه آن حضرت را محتاج دعای ما ساخته است!

این گونه دعا ها به این معنی است که لطف فیض حق بی نهایت بوده،محدود به حدی نیست.
لذا به هر اندازه که خداوند متعال، ولایت، حفظ، قیادت، نصرت، دلالت و مراقبت خویش را بر آن حضرت اعمال دارد، از آن جهت که فیض او بی پایان و لطف او بی کرانه است، همهی آن الطاف، قابل افزایش، و همهی آن افعال، قابل ازدیاد میباشد.

این مسئله، درست به مانند صلوات بر رسول خدا و آل او - صلی الله علیهم اجمعین – است که، رحمت و لطف الهی است. و با صلوات که دعایی مستجاب و غیر قابل رد است، خداوند تعالی، لطف و عنایت خویش را بر آن بزرگواران – – افزونی می بخشد.

این قبیل دعا ها، حقیقتی توحیدی را نیز نشان می دهد و آن اینکه انسان، هر چند که انسان کامل، نبی خاتم، رسول خدا صلّی الله علیه و آله باشد که جبرئیل و میکائیل، بیش از غلامی حلقه به گوش در برابر عظمت وجود او نیستند، باز هم مخلوق حق است وابسته به عنایت الهی و نیازمند به خدای تعالی است.

 

[818]

خدای تعالی می فرماید:
«یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید» (فاطر 15)
ای مردم شما نیازمند خدا هستید و خدا بی نیاز شایسته ستایش است.

لذا همه – اعم از نبی و امت او – همگی محتاج به خدا و فقیر درگاه او هستند.
دعای ما، در حق اهل بیت به معنی احتیاج آن بزرگواران به ما نیست، بلکه نیاز آنها به خدای تعالی را نشان می دهد.
این حقیقت توحیدی والا، چنانچه گفتیم در صلوات بر رسول خدا صلّی الله علیه آله نیز نمودار است، که خدای تعالی، خود امر فرموده است:

«یا ایها الذین آمنوا صلو علیه و سلموا تسلیماً» (احزاب 56)
ای کسانی که ایمان آورده اید، بر رسول خدا صلوات و سلام فرستید.

​

این صلوات، موجب ترفیع رتبهی پیامبر صلّی الله علیه آله می شود، در عین اینکه آن حضرت، از صلوات ما، بی نیاز است، همچنان که خدای تعالی به عبادت ما هیچ نیازی ندارد.

در امر به دعا برای حضرت مهدی صلوات الله علیه و در خواست هایی که در این دعای شریف می خوانیم نیز همین گونه است.
یعنی: ما با این دعا نه فقط موجبات نزول لطف بیشتر خدای سبحان را بر آن حضرت فراهم می نماییم،
بلکه با این دعا، توجه و دلبستگی و محبت خود به خاندان عصمت و طهارت را نیز بیان میداریم.


4- معنای دعا:
ترجمهی ظاهر این دعا چنین است:

بار خدایا! در این زمان و در هر زمان دیگر و در هر زمان دیگر، برای ولی خود، حجت ابن الحسن – که رحمت تو بر او و پدرانش باد – سرپرست و نگهدار و رهبر و پیشوا و راهنما و دیده بان باش، تا او را در زمین خود ساکن گردانی، در حالی که (اهل) زمین فرمانبردار او باشند، و در زمین در زمانی طولانی او را بهره مند نمایی.

 

[818]

5- زمان تلاوت دعا:

همانطور که در بخش دوم این گفتار بیان شد این دعا از اعمال مخصوصه شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان «از لیالی شریف قدر» است.
ولی در مقدمه دعا فرموده اند که «در تمامی ماه مبارک رمضان» و «هر زمان که به یاد آوردی» نیز این دعا را مکرر بخوان.
به همین دلیل، این دعا، گرچه از اعمال مخصوصه شب بیست و سوم ماه مبارک است، اختصاصی به آن نداشته، در تمام ایام و لیالی سال باید قرائت گردد.

همچنین فرموده اند: «در حال سجده، ایستاده، نشسته، در هر حال» و هر گونه برایت امکان پذیر است، آن را مکرر بخوان، پس این دعا اختصاص به وقت مشخص از روز نداشته، در سجده نماز، در قنوت، در تعقیبات نماز، در نوافل و ... و در هر وقت دیگری قابل قرائت و تلاوت آن مطلوب است و به آن امر فرموده اند.

و به دلیل آنکه فرموده اند: «مکرر بخوان»، پس وظیفه ما، به یک بار خواندن این دعای شریف، به انجام نمیرسد و شیعه باید هر روز آن را مکرر بخواند.
چنانچه مرحوم آیت الله خویی در سال 1357 شمسی به یکی از علمای تهران فرموده بودند: «من الان 50 سال است که در قنوت تمام نماز های یومیه، این دعای شریف را می خوانم».
(کتاب: حضرت بقیة الله، تألیف حاج عباس راسخی نجفی)


6- آداب تلاوت دعا:

در متن این حدیث شریف، آداب خاصی برای تلاوت این دعای مبارک نقل نشده است.
و صرفاً گفته شده که این دعا، پس از حمد ثنای حق تعالی و صلوات بر پیامبر اکرم صلّی الله و علیه و آله تلاوت شود.

لذا شایسته است که تلاوت این دعا با جمله ای به یاد خدا (مثلاً بسم الله الرّحمن الرّحیم)، و صلوات بر محمد و آل محمد () آغاز شود.

 

[818]

7- آثار تلاوت دعا
این دعا که عمدتاً حاوی یاد امام زمان علیه السلام و دعا برای آن حضرت و صلوات بر آن بزرگوار است آثار عدیده ای دارد که به برخی از آنها در این گفتار اشاره می شود:


الف) افزایش مودّت: از آنجا که ثمره ی ارتباط زیاد با هر کس، ایجاد علقه ی قلبی و محبت درونی نسبت به اوست، طبعاً مکرر خواندن این دعا در رسوخ محبت قلبی نسبت به این خاندان و ازدیاد محبت نسبت به امام زمان علیه السلام که سرّ نجات و رستگاری اخروی اوست، نقش بسزا دارد.
در روایتی که حضرت رضا علیه السلام از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت کرده اند، پیامبر خاتم فرمودند:

من احبّ ان یلقی الله، و قد کمل ایمانه و حسن اسلامه، فلیتولّ الحجة صاحب الزمان المنتظر....

(بحار الانوار 36/296 حدیث 125)

کسی که بخواهد خدا را در حالی ملاقات کند که ایمان او کامل و اسلام او نیکو باشد، پس باید حجّت خدا حضرت صاحب الزمان را که مردم در انتظار اویند، دوست بدارد.
​

ب) ایجاد پیوند: از آن رو که خواندن این دعا،یاد کردن از مولای زمان حضرت مهدی علیه السلام است و یاد کردن از او و ارتباط قلبی با او، از وظایف هر مسلمان نسبت به امام زمان خویش می باشد،
پس تلاوت این دعا، نقشی مهم در انجام وظیفه نسبت مقام ولایت ایفاء می کند. در دعای ندبه می خوانیم:

«بنفسی انت من مغیب لم بخل لم یخل منا، بنفسی انت من نازح ما نزح عنا»
جانم فدای تو، که غایبی ولی مجالس ما خالی از یاد تو نیست. جانم فدای تو، که از ما دوری، ولی هرگز (یاد) حضرتت از ما دور نیست.
​

ج) بداء در مقدرات آن حضرت: این دعا، دعا برای امام زمان علیه السلام و حفظ و مراقبت و یاری برای آن حضرت تا لحظه ی ظهور است و از سویی، دعا، زمینه قبول و استجابت و بداء و تغییر در مقدّرات الهی است.

بنابر این، با این قبیل دعا ها، حفظ و مراقبت و یاری و توجه حضرت ربوبی، عزّوجلّ، نسبت به ذات مقدس حضرت بقیة الله صلوات الله علیه افزایش مییابد
و خطرات و صدمات و ناراحتی ها از وجود مقدس آن حضرت دور میشود،
و حکومت الهی حضرتش، در زمان بیشتری بر جهان استقرار خواهد داشت،
و این کمترین وظیفه ای است که هر محبّی نسبت به محبوب خویش دارد، بخصوص آنکه خداوند تعالی، محبّت این خاندان را به عنوان مزد رسالت بر هر مسلمانی واجب ساخته است.


د) دعا و خشنودی آن حضرت از ما: سلام و دعای ما برای امام زمان حضرت بقیة الله صلوات الله علیه، طبعاً جواب آن حضرت را به دنبال خواهد داشت.
زیرا که این خانواده، کریم و بزرگوارند. و سلام و دعا و خشنودی ولی خدا، حضرت بقیة الله علیه السلام بر افرادی چون ما نعمتی بس بزرگ است.

در دعای ندبه می خوانیم:

«خلقته لنا عصمة و ملاذاً و اقمته لنا قواما و معاذا، و جعلته للمؤمنین منّا اماماً، فبلّغه منّا تحیه و سلاما، و زدنا بذالک یا ربّ اکراماً»
خدایا، او (حضرت مهدی علیه السلام) را برای ما پناهگاه آفریدی،
و برای ما قوام و پناهگاه بر پا داشتی،
و برای مؤمنان از ما آن حضرت را امام قرار دادی،
پس از جانب ما تحیّت و سلام به حضرتش برسان،
بدین وسیله خدایا گرامیداشت ما را زیاده فرما.​

 

[818]

پس بر همه ی ما لازم است که از تلاوت و تکرار قرائت این دعا در هر روز غفلت نورزیم، و با خواندن این دعا و التجاء و استغاثه به حضرت ربوبی «جلّ و عزّ» بهترین تقدیرات الهی را به سوی حضرت بقیة لله ارواحنا فداه، جلب کرده، مشکلات، آلام، مصائب، بیماری ها، و سختی ها را از آن حضرت بکاهیم. و در غربت آن حضرت، با یاد حضرتش و درود و سلام بر آن بزرگوار «عجّل الله تعالی فرجه» دل ایشان را شاد و خاطر حضرتش را خرسند سازیم.
​

​

 

[!Erf@n!]

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل الفرجهم